Bantoestan verwys na enige van die gebiede wat aangewys is as stamtuislande vir swart Suid-Afrikaners gedurende die apartheidsera. Die term "bantoestan" is eerste in die laat 1940's gebruik, en bestaan uit "bantoe" (wat "mense" in die Bantoetale beteken) en "stan" (wat "land van" beteken), en is afkomstig van Hindoestan.

Kaart van voormalige Bantoestans in Suider-Afrika:

   Suidwes-Afrika

   Kaokoland

   Ovamboland

   Damaraland

   Kavangoland

   Oos-Caprivi

   Boesmanland

   Hereroland

   Rehoboth

   Tswanaland

   Namaland

   Suid-Afrika

   Bophuthatswana

   KwaNdebele

   Lebowa

   Venda

   Gazankulu

   KaNgwane

   KwaZulu

   Transkei

   Ciskei

Die woord "bantoestan" het negatiewe konnotasies wanneer gebruik word om 'n land of gebied te beskryf wat enige ware bestaansreg of mag ontbreek, en word gesien as 'n vorm van nasionale of internasionale afbakeningsknoeiery. Dit is later as 'n neerhalende term gebruik deur teenstanders van die apartheidsregering se "tuislande". Aan die ander kant het dit 'n positiewe konnotasie vir groepe gehad wat onafhanklik van Suid-Afrika wou funksioneer of 'n separatistiese bestaan wou voer.

Aanvanklike doel

wysig

Hierdie tuislande is deur die blanke apartheidsregering van die Republiek van Suid-Afrika aan swartes toegeken, en was bestem om onafhanklike state onder 'n plan genaamd "afsonderlike ontwikkeling" te word. Hierdie plan sou onafhanklikheid gee aan swartes in hierdie nuut geskepte stamstate, terwyl hulle Suid-Afrikaanse burgerskap ontneem is, wat dan blankes as die meerderheid in Suid-Afrika sou laat. Oorspronklik is beplan om tien bantoestantuislande te stig. Hierdie klein, sogenaamd selfregerende gebiede is onder die Wet op Bantoe-owerhede van 1951 daargestel en het van 1976 af begin om "onafhanklikheid" te verwerf.

Die skeppers en argitekte van apartheid was vasbeslote om die idee van tuislande te laat realiseer, maar dit het nooit die aanvaarding van die internasionale gemeenskap verkry nie en is verafsku deur Suid-Afrikaanse swartes. Die redes hiervoor was:

  • Die grense van die bantoestans is getrek om goeie, ekonomies waardevolle, grond uit te sluit.
  • Die groot hoeveelheid verskuifde burgers, tesame met die klein oppervlaktes toegewys vir bantoestans, het beteken dat die bevolkingsdigtheid veel hoër as dié van Suid-Afrika was.
  • Deur burgers van die nuwe tuislande te word het beteken dat Suid-Afrikaanse burgerskap, waar die meeste van die kandidate gewoon en gewerk het, opgesê moes word. Dit sou beteken dat hulle die laaste van die min regte en voorregte wat hulle as Suid-Afrikaanse burgers geniet het, ook sou verloor.

Totstandkoming

wysig

Die blanke regering het 13% van sy gebied opsygesit vir swart bewoning, en het dit verander in gebiede van swart tuisregering. Daar is gepoog om onafhanklikheid aan hierdie tuislande te gee, terwyl aangevoer is dat die oorblywende 87% dan blanke gebied sou wees. Swart Suid-Afrikaners is (gereeld verkeerdelik) ingedeel volgens etniese groepe wat aan elke tuisland toegewys is. In die meerderheid van hierdie verplasings was die individue wat aan tuislande toegeken is nie in hierdie klein gebiede woonagtig of hiervan afkomstig nie.

Die eerste bantoestan wat gestig is was die Transkei vir die Xhosas, onder leierskap van opperhoof Kaiser Matanzima, in die Kaapprovinsie.

Die volgende bantoestan was Bophuthatswana vir die Tswanas, onder leiding van opperhoof Lucas Mangope. Hierdie land moet nie met Botswana, die voormalige Betsjoeanaland, wat deur die Verenigde Koninkryk geskep is, verwar word nie.

'n Groot bantoestan was KwaZulu vir die Zoeloes in die Natalprovinsie, wat deur 'n lid van die Zoeloes se koningsfamilie, opperhoof Mangosuthu ("Gatsha") Buthelezi, in die naam van die Zoeloekoning gelei is. Hierdie bantoestan het slegs tot selfregering gevorder omdat sy leiers, veral Buthelezi, geglo het hul mense is beter af as deel van Suid-Afrika, eerder as om onafhanklikheid te aanvaar en Suid-Afrikaanse burgerskap te verloor.

Lys van bantoestans of tuislande

wysig

Bantoestans in Suid-Afrika

wysig

Onafhanklike tuislande in Suid-Afrika

wysig
 
Kaart van voormalige tuislande in Suid-Afrika
 
Etniese verdeling en bantoestans in Suid-Afrika 1979

Van die tien tuislande in Suid-Afrika het slegs vier selfregerend geword.

Die bantoestans was:

Bantoestan Hoofstad Stam Ampstaal Jare
  Transkei Mthatha Xhosas Xhosa 1976–1994
  Bophuthatswana Mmabatho Tswanas Tswana 1977–1994
  Venda Thohoyandou Vendas Venda 1979–1994
  Ciskei Bhisho Xhosas Xhosa 1981–1994

Selfregerende tuislande in Suid-Afrika

wysig
Bantoestan Hoofstad Stam Ampstaal Jare
  Gazankulu Giyani Tsongas Tsonga 1971–1994
  Lebowa Lebowakgomo Noord-Sotho's Noord-Sotho 1972–1994
  Qwaqwa Phuthaditjhaba Basotho Suid-Sotho 1974–1994
  KaNgwane Schoemansdal (de facto)
Louieville
Swazi's Swazi 1981–1994
  KwaNdebele KwaMhlanga Ndebele Suid-Ndebele 1981–1994
  KwaZulu Nongoma (tot 1980)
Ulundi (1980–1994)
Zoeloes Zoeloe 1981–1994

Bantoestans in Suidwes-Afrika

wysig
 
Kaart van voormalige tuislande in Suidwes-Afrika in 1978
 
Die Odendaal-plan vir bantoestans in Suidwes-Afrika in 1964

Van die tien tuislande in Suidwes-Afrika het slegs vier selfregerend geword.

Die bantoestans was:

Onafhanklike tuislande in Suidwes-Afrika

wysig
Bantoestan Hoofstad Stam Ampstaal Jare
  Oos-Caprivi Katima Mulilo Lozis Lozi 1972–1989
  Hereroland Okakarara Herero Herero 1970–1989
  Ovamboland Ondangua Ovambo's Oshiwambo 1973–1989
  Kavangoland Rundu Kawango's Kawango 1973–1989

Selfregerende tuislande in Suidwes-Afrika

wysig
Bantoestan Hoofstad Stam Ampstaal Jare
  Boesmanland Tsumkwe San Khoisan 1989
  Damaraland Welwitschia Damara Nama 1980–1989
  Namaland Keetmanshoop Namas Nama 1980–1989
  Kaokoland Ohopoho Himbas Himba 1970–1989
  Rehoboth Rehoboth Rehoboth-basters Afrikaans 1979–1989
  Tswanaland Aminuis Tswanas Tswana 1979–1989

Die wyse waarop die grense van hierdie gebiede getrek is, is ook van belang: Hulle is verdeel in verskeie landgebiede met kronkelende grense. Trouens, die Suid-Afrikaanse ambassade in Bophuthatswana moes geskuif word omdat dit geblyk het dat dit per ongeluk in Suid-Afrika gebou is.

Lesotho en Eswatini, omring deur Suid-Afrika, was nie bantoestans nie, maar is internasionaal erkende onafhanklike lande en voormalige Britse besittings.

Gedurende die 1980's het hierdie skynnasies, veral Transkei en Bophuthatswana, sentrums geword vir casinodobbelary, wat in daardie tyd onwettig in Suid-Afrika was. Die Wildekus-casino en Sun City-oord is resultate hiervan.

Herintegrasie

wysig

Na 27 April 1994, met die einde van eksklusiewe blanke regering in Suid-Afrika en die algemene verkiesing van 1994, is al die bantoestans tot niet verklaar en die grond en sy burgers grondwetlik ingelyf by die nege nuwe provinsiale regerings om die "nuwe" Suid-Afrika te vorm.

Eksterne skakels

wysig
  • de Kock, Miempie: Ses ampswapens uit boekenhout. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis, Kuns en Kultuur. April 1979, jaargang 28, nr. 2
  •   Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Bantoestan.
  • (en) "Bantustan". Encyclopædia Britannica. Besoek op 24 Junie 2019.