Maiatzaren 16
data
Maiatzaren 16a gregoriotar egutegiaren urteko ehun eta hogeita hamaseigarren eguna da, 137garrena bisurteetan. 229 egun falta dira urtea amaitzeko.
|
|
|
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Gertaerak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1980 – ETAk bi goardia zibila hil zituen Goizuetan, eta Ceferino Peña Zubia enpresaria Zestoan.
- 2009 – Espainiako Auzitegi Gorenak Iniziatiba Internazionalistaren zerrendak baliogabetu zituen.
Mundua
aldatu- 946 – Suzaku Enperadoreak abdikatu zuen eta tronua bere anaia Murakami Enperadoreari eman zion. Murakami Japoniako 62. enperadore bilakatu zen.
- 1364 – Ehun Urteko Gerra: Bertrand du Guesclinek eta frantziar armada batek Karlos Burusoilak gidatutako armada anglo-nafarra garaitu zuen Cocherelgo guduan.
Arte eta kultura
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatu- 1980 – Fame ("Ospea") filma estreinatu zen, Alan Parkerek zuzendu eta Lee Curreri, Irene Cara, Paul McCrane, Maureen Teefy, Barry Miller eta Debbie Allen aktoreek antzeztu zuten.
- 1986 – The Mission ("Misioa") filma Canneseko Zinemaldian estreinatu zen. Roland Joffék zuzendu eta Robert De Niro, Jeremy Irons, Ray McAnally, Aidan Quinn, Cherie Lunghi eta Liam Neeson aktoreek antzeztu zutelarik.
- 1986 – Top Gun filma estreinatu zen, Tony Scottek zuzendu eta Tom Cruise, Kelly McGillis, Val Kilmer, Anthony Edwards eta Tom Skerritt aktoreek antzeztu zutelarik.
- 2001 – Mulholland Drive filma Canneseko Zinemaldian estreinatu zen, David Lynchek zuzendu eta Justin Theroux, Naomi Watts, Laura Harring, Ann Miller eta Robert Forster aktoreek antzeztu zutelarik.
- 2002 – Star Wars II. Atala: Klonen Erasoa filma estreinatu zen, George Lucasek zuzendu eta Ewan McGregor, Hayden Christensen, Natalie Portman, Ian McDiarmid, Christopher Lee eta Samuel L. Jackson aktoreek antzeztu zutelarik.
Zientzia eta teknologia
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatu- 1998 – ESAren ISO espazio teleskopioa atmosferan deuseztatu zen.
Kirolak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 2017ko Durango-Durango Emakumeen Saria: Annemiek van Vleuten herbeherearra irabazle.
Mundua
aldatu- 1975 – Junko Tabei Everestera igo zen, bertara igo zen lehen emakumea izan zen.
Jaiotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1810 – Joan Piarres Duvoisin, euskal idazlea (h. 1891).
- 1837 – Jean Dominique Julien Sallaberri, euskal legegizona eta idazlea (h. 1903).
- 1841 – Joaquin Maria Muzkitz, nafar politikari karlista, Habanan (h. 1890).
- 1874 – Ignazio Larramendi del Puerto, Bera'tar bat, nafar bertsolari eta euskaltzain urgazlea (h. 1960).
- 1878 – Alberto Pelairea, nafar olerkari eta antzerkigilea (h. 1939).
- 1884 – Juan Irigoien, gipuzkoar idazle eta artxibozaina, pelotaren munduan oso ezaguna (h. 1964).
- 1887 – David Jaime Dean, nafar errepublikar politikaria (h. 1949).
- 1899 – Jon Txakartegi, Takolo, bizkaitar joalea, Idahoko euskal komunitatearen animatzailea (h. 1986).
- 1910 – Luis Bergaretxe, bizkaitar futbolari eta enpresaria (h. 1994).
- 1913 – Maritxu Zagala, Espainiako Gerra Zibilean erbesteratutako tolosar emakumea (h. 2017).
- 1916 – Hernando Espinosa de los Monteros, euskal militar eta zaldizkoa (h. 1991).
- 1933 – Alfredo Marco Tabar, arabar abokatu eta politikari ohia.
- 1936 – Cesareo Gabarain, gipuzkoar apaiza eta musikagilea (h. 1991).
- 1943 – Marcelino Bergara, Bergara I.a, nafar pilotaria (h. 2010).
- 1946 – Fernando Borda Celaya, nafar mediku, ikertzaile eta atleta ohia, altuera-jauzian espezializatua.
- 1949 – Kotxepin Bengoetxea, bizkaitar euskaltzalea (h. 1987).
- 1954 – Rosa Aierbe, gipuzkoar historialaria eta unibertsitateko irakaslea.
- 1969 –
- Ibon Aranberri, gipuzkoar artista.
- Aitor Olea Juaristi, bizkaitar piano eta organo jolea.
- 1977 – Iñaki Otxandorena, nafar pilotaria.
- 1981 –
- Oihana Muga Zuriarrain, nafar medikua.
- Iker Zubeldia, gipuzkoar bertsolaria.
- 1991 – Unai Intziarte, gipuzkoar txirrindularia.
- 1996 – Izaro Abella, gipuzkoar futbolaria.
- 1997 – Gaizka Campos, bizkaitar futbolaria.
- 2001 – Alejandro Ibarrondo, bizkaitar futbolaria.
- 2004 – Ainhoa Colino, bizkaitar ibiltaria.
Mundua
aldatu- 1418 – Joan II.a Ziprekoa, Zipreko erregea (h. 1458).
- 1611 – Inozentzio XI.a, Aita santua (h. 1689).
- 1627 – Willem van Aelst, holandako Urre Aroko artista, izadi hilak margolanetan espezializatua (h. 1683 edo ostean).
- 1681 – Juan Francisco de Güemes, espainiar noble eta militarra, Nafarroako erregeordea (h. 1766).
- 1718 – Maria Gaetana Agnesi, italiar matematikaria, hizkuntzalaria, teologoa eta filosofoa (h. 1799).
- 1758 – André Masséna, frantziar mariskala (h. 1817).
- 1761 – John Opie, kornubiar margolaria (h. 1807).
- 1763 – Louis Nicolas Vauquelin, frantziar kimikaria, kromoaren eta berilioaren aurkitzailea (h. 1829).
- 1774 – Johann Baptist von Keller, alemaniar elizgizon katolikoa (h. 1845).
- 1782 – John Sell Cotman, ingeles margolari, grabatzaile eta ilustratzailea (h. 1842).
- 1788 – Friedrich Ruckert, alemaniar poeta (h. 1866).
- 1821 – Pafnuti Txebixev, errusiar matematikaria (h. 1894).
- 1824 – Levi P. Morton, Ameriketako Estatu Batuetako 22. presidenteordea (h. 1920).
- 1827 – Pierre Cuypers, herbeheretar arkitektoa (h. 1921).
- 1831 – David Edward Hughes, britainiar asmatzailea (h. 1900).
- 1849 – Victor Bruce (Elgingo IX. kondea), britainiar politikaria, Indiako erregeordea (h. 1917).
- 1850 – Auguste Deter, alemaniar etxekoandrea, dokumentatutako alzheimer gaixotasunaren lehen kasua (h. 1906).
- 1862 – Margaret Fountaine, britainiar entomologoa (h. 1940).
- 1870 – Antonín Slavíček, txekiar margolari inpresionista (h. 1910).
- 1883 – Celâl Bayar, Turkiako presidentea (h. 1986).
- 1886 – Ernest Burgess, kanadar jatorriko estatubatuar hiri soziologoa (h. 1966).
- 1893 – Paul Amadeus Pisk, austro-estatubatuar musikologo eta konpositorea (h. 1990).
- 1898 –
- Messali Hadj, aljeriar politikaria izan zen, Aljeriako independentzia lortzeko prozesuan aitzindaria (h. 1974).
- Tamara de Lempicka, poloniar margolaria, bere estilo Art Déco bereziagatik ezaguna (h. 1980).
- Kenji Mizoguchi, japoniar zinemagilea (h. 1956).
- Tončka Čeč Olga, jugoslaviar-esloveniar sindikalista eta partisano komunista (h. 1943).
- 1899 – Apel·les Fenosa, kataluniar eskultorea (h. 1988).
- 1905 – Henry Fonda, estatubatuar aktorea (h. 1982).
- 1906 –
- Alfred Pellan, kanadar margolaria, marrazkigilea eta dekoratzailea, Kanadako artistarik garrantzitsuenetako bat (h. 1988).
- Arturo Uslar Pietri, venezuelar ekonomista, politikari eta idazlea (h. 2001).
- 1907 – Antonín Puč, txekiar futbolaria (h. 1988).
- 1908 – Ana Carmona Ruiz, Veleta, gizon itxurak mantenduta jokatzea lortu zuen emakumezko futbolaria (h. 1940).
- 1909 – Margaret Sullavan, estatubatuar aktorea (h. 1960).
- 1910 – Olga Bergholz, sobietar poeta, Leningradeko setioan irratian egindako lanagatik ezaguna (h. 1975).
- 1915 – Mario Monicelli, italiar zinema zuzendari eta gidoigilea (h. 2010).
- 1916 – Ephraim Katzir, Israelgo 4. presidentea (h. 2009).
- 1917 –
- Vera Rozsa, hungariar kantu-maistra eta abeslaria, arnasketa-teknika berezia garatu zuena (h. 2010).
- Juan Rulfo, mexikar idazlea eta argazkilaria, errealismo magikoaren aitzindaria (h. 1986).
- 1919 – Ramón Margalef, kataluniar ekologoa (h. 2004).
- 1920 – Levi P. Morton, Ameriketako Estatu Batuetako 22. presidenteordea (j. 1824).
- 1922 – Clayton Oscar Person, kanadar biologoa, genetikaren munduko ikertzaile handienetakoa (h. 1990).
- 1923 – Merton Miller, estatubatuar ekonomista, 1990eko Ekonomiako Nobel Saria (h. 2000).
- 1924 – Dawda Jawara, lehendabiziko Gambiako presidentea (h. 2019).
- 1925 –
- Nancy Roman, Hubbleren ama, estatubatuetako astronomoa eta NASAko lehen exekutiboetako bat (h. 2018).
- Nilton dos Santos, brasildar futbolaria, futbolaren historiako defentsa onenetako bat (h. 2013).
- 1926 – Alina Szapocznikow, Holokaustotik bizirik atera zen poloniar eskultorea (h. 1973).
- 1929 –
- Betty Carter, estatubatuar jazz abeslaria (h. 1998).
- Adrienne Rich, estatubatuar idazle feminista (h. 2012).
- 1935 – Yvon Douis, frantziar futbolaria (h. 2021).
- 1937 –
- Yvonne Craig, estatubatuar aktore eta dantzaria (h. 2015).
- Robert B. Wilson, estatubatuar ekonomialaria, 2020ko Ekonomiako Nobel Saria.
- 1942 – Graciela Iturbide, mexikar argazkilaria.
- 1944 – Danny Trejo, mexikar jatorriko estatubatuar aktorea.
- 1946 – Paloma Hurtado, espainiar vedette eta aktore komikoa, Hurtado ahizpak hirukotekoko kidea.
- 1947 – Barbara Repetto, italiar politikaria (h. 2024).
- 1950 – Georg Bednorz, alemaniar fisikaria, 1987ko Fisikako Nobel Saria.
- 1951 – Christian Lacroix, frantziar moda diseinatzailea.
- 1953 –
- Pierce Brosnan, irlandar aktorea.
- Kitanoumi Toshimitsu, japoniar sumolaria, yokozuna gisa txapelketa gehien jokatu dituena (h. 2015).
- 1954 – Ana Laguna, espainiar-suediar dantzaria.
- 1955 –
- José María Calleja, espainiar kazetari eta idazlea (h. 2020).
- Essie Hollis, estatubatuar saskibaloi jokalari ohia.
- Olga Korbut, bielorrusiar gimnasta ohia.
- Páidí Ó Sé, futbol gaelikoko irlandar jokalaria (h. 2012).
- Debra Winger, estatubatuar aktorea.
- 1957 – Nancy Richler, kanadar LGBT eleberrigilea (h. 2018).
- 1958 – Lalo Rodríguez, puertorricar kantaria (h. 2022).
- 1961 – Kevin McDonald, quebecar aktore eta umorista.
- 1962 –
- Nuria González, espainiar antzezlea.
- Roberto Iniesta, Extremoduro taldeko musikagilea eta gitarrajolea.
- 1963 – Catherine Cusset, frantziar nobelagile eta idazlea.
- 1965 –
- Alejandra Bogue, mexikar emakumezko aktore, telebista aurkezle eta vedette transgeneroa.
- Mehmet Murat İldan, turkierazko idazlea.
- Krist Novoselic, estatubatuar rock musikaria eta baxu-jotzailea.
- Vincent Regan, Galesen jaiotako irlandar jatorriko aktorea.
- 1966 – Janet Jackson, estatubatuar abeslari, dantzari eta aktorea.
- 1967 – Fotis Katsikaris, greziar saskibaloi jokalari ohi eta entrenatzailea.
- 1969 – David Boreanaz, estatubatuar aktore, zuzendari eta ekoizlea.
- 1970 – Gabriela Sabatini, argentinar tenis-jokalari ohia.
- 1972 – Andrzej Duda, Poloniako presidentea.
- 1974 –
- María Blázquez, espainiar eleberrigile eta poeta.
- Arley Dinas, kolonbiar futbolari ohia.
- Yoshimi Hamasaki, japoniar futbolari ohia.
- Laura Pausini, italiar abeslaria.
- 1976 – Lourdes Peláez, kanariar saskibaloi jokalaria.
- 1977 – Tessa Ganserer, alemaniar politikaria, Alemaniako historiako lehen legebiltzarkide transgeneroa.
- 1979 – Barbara Nedeljáková, eslovakiar aktorea.
- 1984 – Issey Nakajima-Farran, kanadar futbolaria.
- 1986 – Megan Fox, estatubatuar aktore eta modeloa.
- 1988 – Atusa Purkaxijan, irandar xakelaria.
- 1991 –
- Ricardo Fischer, brasildar saskibaloi jokalaria.
- Chelsea Marie, estatubatuar emakumezko aktore pornografiko transexuala.
- 1993 – IU, hegokorear abeslari, musikagile, aktore eta telebista aurkezlea.
- 1995 – Nguyễn Tuấn Anh, vietnamdar futbolaria.
- 2003 – Noa Fontanals, kataluniar aktorea.
Heriotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1524 – Petri Lopez Aiarakoa, arabar aitoren seme eta politikaria, Burgosen.
- 1925 – Santos López de Letona, bizkaitar enpresaria, negozio-gizona eta hainbat obra publikoren bultzatzailea (j. 1842).
- 1951 – Cristobal Altube, Txindurri, gipuzkoar opera abeslaria, tenorra, Madrilen (j. 1898).
- 1985 – Andrés Espinosa, bizkaitar alpinista eta abenturazalea (j. 1903).
- 1994 - German Aldama, bizkaian aritutako arabar apaiz katolikoa (j. 1918).
- 2008 – Enrique González Álvarez, bizkaitar politikaria, Euskadiko Partidu Komunistan ibilitakoa (j. 1942).
- 2009 – Adolfo Kareaga, bizkaitar abokatu eta politikaria (j. 1921).
- 2014 – Luis Katarain, gipuzkoar artzaina (j. 1926).
- 2020 – Pierre Andiazabal, lapurtar itzultzaile eta apaiza (j. 1923).
- 2023 – Iñaki Alkiza, euskal herritar futbolari, Errealako presidente eta politikari abertzalea (j. 1933).
Mundua
aldatu- 1164 – Héloïse d’Argenteuil, Erdi Aroko intelektuala, Europako emakumezko idazlerik lehenengoetakoa (j. c. 1092).
- 1205 – Gartzea Fernandez, gaztelar elizgizona, Iruñeko apezpikua.
- 1669 – Pietro da Cortona, italiar margolari eta arkitektoa (j. 1596/1597).
- 1696 – Mariana Austriakoa, Espainiako erregina ezkontidea (j. 1634).
- 1703 – Charles Perrault, frantziar idazlea (j. 1628).
- 1830 – Joseph Fourier, frantziar matematikari eta fisikaria (j. 1768).
- 1832 – Casimir Perier, Frantziako lehen ministroa (j. 1777).
- 1835 – Felicia Hemans, britainiar poeta (j. 1793).
- 1841 – Marie Boivin, frantziar emagin, asmatzaile eta idazlea (j. 1773).
- 1910 – Henri-Edmond Cross, frantziar margolaria (j. 1856).
- 1920 – Marija Botxkariova, errusiar militar nazionalista, Aro Garaikideko lehen emakumezko batailoi militar erregularra antolatzearren ezaguna (j. 1889).
- 1926 – Mehmed VI.a, Otomandar Inperioko 36. eta azken sultana (j. 1861).
- 1928 – Edmund Gosse, ingeles olerkari eta kritikaria (j. 1849).
- 1939 –Ramona Peralba Sala, kataluniar aktibista errepublikanoa, ehungintzako langilea eta CNTko militantea, fusilatua (j. 1904).
- 1942 – Bronislaw Malinowski, poloniar antropologo, etnologo eta soziologoa (j. 1884).
- 1947 – Frederick Gowland Hopkins, ingeles biokimikaria, 1929ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1861).
- 1952 – Frances Benjamin Johnston, estatubatuar argazkilari eta argazki-kazetaria (j. 1864).
- 1953 – Django Reinhardt, belgikar jazz-gitarrista eta musikagilea, Europako jazz bakarlari ospetsuenetakoa (j. 1910).
- 1954 – Clemens Krauss, austriar orkestra zuzendari eta opera arduraduna (j. 1893).
- 1955 – James Agee, estatubatuar eleberrigile, kazetari, poeta, gidoilari eta filmen kritikaria (j. 1909).
- 1969 – Eugene Biscailuz, Los Angeles hiriko euskal jatorriko polizia, California Highway Patrol polizia gorputzaren sortzailea (j. 1883).
- 1973 – Jacques Lipchitz, lituaniar eskultore kubista (j. 1891).
- 1977 – Modibo Keïta, Maliko lehen presidentea (j. 1915).
- 1979 – William Stephen Finsen, hegoafrikar astronomoa (j. 1905).
- 1984 – Irwin Shaw, estatubatuar eleberrigile, antzerkigile eta gidoigilea (j. 1913).
- 1988 – André Fermigier, frantziar kazetari eta argitaratzailea (j. 1923).
- 1990 –
- Fernando Claudín, espainiar politikari, historialari eta saiakera-idazlea (j. 1915).
- Sammy Davis Jr., estatubatuar aktore eta abeslaria (j. 1925).
- Jim Henson, estatubatuar txotxongilo-diseinatzaile, zinema-zuzendari eta ikuskarien munduko enpresaburua (j. 1936).
- 1994 – Alain Cuny, frantziar aktorea (j. 1908).
- 1995 – Lola Flores, La Faraona, espainiar kopla abeslari, dantzari eta aktorea (j. 1923).
- 1996 – Luis Beltrán Guerrero, venezuelar poeta eta saiakeragilea (j. 1914).
- 1997 – Giuseppe de Santis, italiar zinema-zuzendari eta idazlea (j. 1917).
- 2001 – Brian Pendleton, ingeles gitarra-jotzailea, Pretty Things taldeko kide sortzailea (j. 1944).
- 2002 – Matilde González Palau, gaztelaniaz, katalanez eta galegoz idatzi zuen idazle eta poeta (j. 1912).
- 2006 – André Labarrère, frantziar politikaria, Akitaniako Eskualde Kontseiluko presidentea (j. 1928).
- 2007 – Mary Douglas, britainiar antropologoa (j. 1921).
- 2009 - Richardene Kloppers, Namibiako lehen irakasle beltz kualifikatua, apartheid garaian arraza anitzeko eskola bat ireki zuen lehena (j. 1926).
- 2010 –
- Ronnie James Dio, hard rock eta heavy metal estiloko estatubatuar musikaria (j. 1942).
- Hank Jones, estatubatuar jazz pianista eta musikagilea (j. 1918).
- Oswaldo López Arellano, Hondurasko presidente eta diktadorea (j. 1921).
- 2013 – Heinrich Rohrer, suitzar fisikaria, 1986ko Fisikako Nobel Saria (j. 1933).
- 2018 –
- Joseph Campanella, estatubatuar aktorea (j. 1924).
- Eloísa Mafalda, brasildar aktorea (j. 1924).
- 2019 –
- Bob Hawke, Australiako lehen ministroa (j. 1929).
- Ieoh Ming Pei, estatubatuar arkitektoa (j. 1917).
- 2020 –
- Julio Anguita, espainiar politikari komunista, Ezker Batuaren koordinatzaile nagusia (j. 1941).
- Arthur Summons, australiar errugbilari eta entrenatzailea (j. 1935).
- 2024 –
- Montserrat Casas i Soldevila, kataluniar moja klaratarra (j. 1933).
- Dabney Coleman, estatubatuar aktorea (j. 1932).
Jaiak eta urteurrenak
aldatu- Sehaska egutegiko izendegia: Argilo/Argiloa/Argiloian eta Lirain.
Kanpo estekak
aldatu