Uztailaren 25
data
Uztailaren 25a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta seigarren eguna da, 207.a bisurteetan. 159 egun falta dira urtea amaitzeko.
Gertaerak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1512 – Iruñeko alkateak eta hainbat zinegotzik hiria Albako Dukeari entregatu zioten, obeditu ezean gaztelarrek hiria suntsituko zutela mehatxu egin ostean. Gaztelako tropak hiribildura sartu ziren.
- 1593 – Henrike III.a Nafarroakoak, Frantziako errege moduan protestantismoari uko egin eta katolizismora bihurtu zen.
- 2010 – 42 urteko emakume bat hil zuen bere senarrak Bilbon.
Mundua
aldatu- 306 – Yorken Konstantino I Handia enperadore izendatu zuten legioek.
- 1567 – Diego de Losada konkistatzaileak Caracaseko hiria sortu zuen.
- 1938 – Ebroko gudua hasi zen Espainiako Gerra Zibilaren testuinguruan.
- 2000 – Concorde hegazkinaren istripua, Parisko aireportutik aireratzen ari zela. 115 hildako.
Arte eta kultura
aldatuEuskal Herria
aldatu- 2011 – Cyndi Lauper estatubatuar abeslariak Donostiako Trinitate plazan musika emanaldia eskeini zuen.
Mundua
aldatu- 1973 – The Mackintosh Man ("Mackintoshen Gizona") filma estreinatu zen, John Hustonek zuzendu eta Paul Newman, Dominique Sanda, James Mason, Michael Hordern, Harry Andrews, Nigel Patrick eta Peter Vaughan aktoreek antzeztu zutelarik.
- 2008 – Brideshead Revisited ("Bridesheaderako Itzulera") filma estreinatu zen, Julian Jarroldek zuzendu eta Emma Thompson, Matthew Goode, Ben Whishaw, Hayley Atwell eta Michael Gambon aktoreek antzeztu zutelarik.
Zientzia eta teknologia
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatuKirolak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 2003ko Frantziako Tourreko 16. etapa Pauen hasi eta Baionan amaitu zen. Etapak 197,5 kilometro zituen, eta Tyler Hamilton (CSC) estatubatuarrak irabazi zuen.
- 2007ko Frantziako Tourreko 16. etapa Orthezen hasi eta Gouretten amaitu zen. Ibilbidean Erroimendi, Laza, Belagua eta Larraineko mendateak igo zituzten. Etapak 218,5 kilometro zituen, eta Michael Rasmussen (Rabobank) daniarrak irabazi zuen.
- 2009 – Juanma Garate txirrindulari irundarrak Frantziako Tourraren 20. etapa irabazi zuen.
- 2017ko Ordiziako Klasika: Sergei Xilov garaile.
- 2018ko Ordiziako Klasika: Robert Power australiarra garaile.
Mundua
aldatu- 1992 – Joko Olinpikoak hasi ziren Bartzelonan.
- 2010 – Alberto Contador madrildar txirrindulariak bere 3. Frantziako Tourra irabazi zuen.
Jaiotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1847 – Santiago Arrillaga, gipuzkoar musikagilea (h. 1915).
- 1884 – Margarita López Maturana, klausurako moja eta Berrizko Mesedeetako Misiolarien sortzailea (h. 1934).
- 1889 – Francisco Euba, Frai Francisco de San Lorenzo, bizkaitar apaiz hirukoiztarra (h. 1936).
- 1909 – Santiago Urtizberea, euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (h. 1985).
- 1910 – Shanti Zurutuza, gipuzkoar kirol antolatzaile eta masaje emailea (h. 1988).
- 1934 – Xanti Iparragirre, gipuzkoar bertsolaria (h. 2022).
- 1946 – Clemente Iriarte, nafar futbolaria (h. 2021).
- 1948 – Txiki Benegas, euskal herritar politikari sozialista eta abokatua, PSE-EEren buruzagi nagusienetariko bat, Caracasen (h. 2015).
- 1951 – Blanca Castilla de Cortázar, arabar antropologo eta filosofoa.
- 1956 – Juan Jose Uria, gipuzkoar eskubaloi jokalari ohia.
- 1957 – Santiago Sánchez Sebastián, nafar apaiz katolikoa, Brasilgo Lábrea udalerriko artzapezpikua.
- 1959 – Santiago de Pablo, arabar historialaria, Tabuencan.
- 1960 –
- Patxi Angulo Martin, gipuzkoar matematikaria, EHUko irakaslea eta dibulgatzailea.
- Ricardo Gatzagaetxebarria, bizkaitar politikari jeltzalea.
- Iñaki Ocenda, arabar futbolari ohia eta futbol entrenatzailea.
- 1964 – Javier Etxebarria Iruarrizaga, bizkaitar futbolari ohia.
- 1976 – Unai Hualde, EAJko nafar politikaria.
- 1988 – Unai Iparragirre, gipuzkoar txirrindularia.
- 1992 – Izaskun García, bizkaitar saskibaloi-jokalaria.
- 1995 – Ander Cortés, bizkaitar irrati-esatari eta esport-casterra.
- 1996 –
- Julen Alonso, gipuzkoar trikitilaria.
- Lohitzune Rodríguez, bizkaitar dantzaria.
- 1999 – Gexan Elosegi, gipuzkoar futbolaria.
Mundua
aldatu- 1016 – Kasimiro I.a Poloniakoa, Poloniako dukea (h. 1058).
- 1109 – Alfontso I.a Portugalgoa, Portugalgo lehen erregea (h. 1185).
- 1562 – Katō Kiyomasa, japoniar daimyōa (h. 1611).
- 1775 – Anna Harrison, Ameriketako Estatu Batuetako lehen dama (h. 1864).
- 1806 – Maria Weston Chapman, estatubatuar abolizionista, esklabotzaren aurkako The Non-Resistant egunkariaren editorea (h. 1885).
- 1829 – Elizabeth Siddal, britaniar olerkari, margolari eta modeloa (h. 1862).
- 1844 – Thomas Eakins, estatubatuar errealismoko margolaria (h. 1916).
- 1846 – Marie Joséphine Nicolas, frantziar margolaria (h. 1903).
- 1848 – Arthur Balfour, Erresuma Batuko lehen ministroa (h. 1930).
- 1852 – Gojong Koreakoa, Koreako errege eta enperadorea (h. 1919).
- 1876 – Elixabete Bavariakoa, Belgikako erregina ezkontidea (h. 1965).
- 1883 – Alfredo Casella, italiar musikagile, piano-jotzaile eta orkestra-zuzendaria (h. 1947).
- 1886 – Bror von Blixen-Finecke, suediar baroia, idazlea eta afrikar ehiza larriko kirol-ehiztaria (h. 1946).
- 1894 –
- Walter Brennan, estatubatuar aktorea (h. 1974).
- Gavrilo Princip, Franz Ferdinand Austriakoa eta honen emazte Sophie Chotek hil zituen serbobosniar abertzalea (h. 1918).
- 1896 – Josephine Tey, eskoziar idazlea (h. 1952).
- 1900 – Zinaida Aksentieva, ukrainar astronomo eta geofisikaria (h. 1969).
- 1905 – Elias Canetti, austriar-britainiar idazlea, 1981eko Literaturako Nobel Saria (h. 1994).
- 1906 – Irène Hamoir, belgikar poeta, saiakeragile eta artista, Belgikako surrealismoaren pertsonalitate garrantzitsuenetarikoa (h. 1994).
- 1907 – Gerardo Sacristán, errioxar margolari eta iraskaslea (h. 1964).
- 1910 – Kim Yong-sik, hegokorear futbolaria (h. 1985).
- 1917 – Fritz Honegger, Suitzako Konfederazioko presidentea (h. 1999).
- 1920 – Rosalind Franklin, ingeles biofisikaria eta kristalografialaria (h. 1958).
- 1921 – Lionel Terray, frantziar eskalatzailea, lehen igoera asko egin zituena (h. 1965).
- 1922 –
- John B. Goodenough, estatubatuar materia solidoaren fisikaria, 2019ko Kimikako Nobel Saria (h. 2023).
- Santiago Segura Munguía, espainiar latinista (h. 2014).
- 1923 – Maria Gripe, haur eta gazte literaturako suediar idazlea (h. 2007).
- 1933 – Georgi Atanasov, Bulgariako lehen ministroa (h. 2022).
- 1935 –
- Adnan Khashoggi, saudiarabiar enpresaburu, arma trafikatzaile eta munduko gizon aberatsenetarikoa (h. 2017).
- Anna-Maria Osipow, finlandiar eskultore eta zeramikaria (h. 2024).
- 1936 – Glenn Murcutt, australiar arkitektoa.
- 1937 – Colin Renfrew, ingekes arkeologoa.
- 1945 – Ventura Pons, kataluniar zinema zuzendaria, gidoigilea, ekoizlea eta antzerki zuzendaria (h. 2024).
- 1946 – Susana Solano, kataluniar eskultorea.
- 1952 –
- Charles Massi, afrikaerditar politikaria (h. 2010).
- Eduardo Souto de Moura, portugaldar arkitektoa.
- 1954 –
- Santiago Auserón, Juan Perro, espainiar rock abeslari eta musikagilea.
- Michelle D. Laxalt, euskal jatorriko estatubatuar eragile politikoa.
- 1955 – Iman, somaliar jatorriko estatubatuar modelo eta aktorea, lehendabiziko afrikar supermodeloetako bat.
- 1956 – Frances Arnold, estatubatuar zientzialari eta ingeniaria, 2018 Kimikako Nobel Saria.
- 1963 – Cristina Torres, espainiar aktorea eta erizain laguntzailea.
- 1966 – Sayuri Yamaguchi, japoniar futbolari ohia.
- 1967 –
- Günther, suediar abeslari eta modelo ohia.
- Matt LeBlanc, estatubatuar aktorea.
- 1970 –
- Ernesto Alterio, argentinar aktorea.
- Jorge Javier Vázquez, kataluniar telebista aurkezle, aktore, idazle eta antzerki enpresaria.
- 1972 – Masayuki Okano, japoniar futbolari ohia.
- 1973 –
- Mauricio Aspe, mexikar telenobela-aktorea.
- Yoichi Doi, japoniar futbolari ohia.
- 1974 – Gareth Thomas, galestar errugbi jokalari ohia.
- 1975 – Yuji Hironaga, japoniar futbolari ohia.
- 1978 – Louise Joy Brown, in vitro ernalketaren bitartez ernaldu zen lehengo pertsona.
- 1980 –
- Rebeka Dremelj, esloveniar abeslari eta modeloa.
- Kajsa Ekis Ekman, suediar kazetari, idazle, ekintzaile eta prostituzioaren abolizionista nabarmena.
- 1981 – Yuichi Komano, japoniar futbolaria.
- 1983 – Nirmal Purja, nepaldar alpinista, munduko mendizaletasun errekor ugari dituena.
- 1986 – Hulk, brasildar futbolaria.
- 1988 – Salima Mukansanga, ruandar futbol arbitroa.
- 1990 –
- Nacer Bouhanni, alemaniar txirrindularia.
- Wakaso Mubarak, ghanar futbolaria.
- Regina Blandón, mexikar aktore eta kantaria.
- 1993 – Sara Curruchich, Maya Kaktxikel herriko abeslari, sortzaile eta musikaria.
Heriotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1437 – Garcia Lopez de Roncesvalles, Nafarroako Erresumako finantza-gizona.
- 1934 – Demetrio Jauregialtzo, gipuzkoar indianoa, negoziogizona eta Argentinako Idiazabal herriaren fundatzailea (j. 1870).
- 1935 – José Adriano Lizarralde, euskal elizgizon frantziskotarra, idazle eta historialaria (j. 1884).
- 1937 – Leon Intxausti, bizkaitar elizgizon agustindar errekoletoa (j. 1859).
- 1948 – Pierre Dop, euskal historialari eta saiakeragilea (j. 1876).
- 1965 – Joaquín Urkiaga, bizkaitar futbolaria (j. 1910).
- 1969 – Gabino Garriga, bizkaitar idazlea (j. 1885).
- 1990 – Manuel Sagartzazu, gipuzkoar futbolaria (j. 1903).
- 1998 – Carlos Anasagasti Zulueta, bizkaitar misiolaria, Bolivian gotzaina (j. 1910).
- 2014 – Manolín Martínez, bizkaitar futbolaria, Zaragozan (j. 1928).
- 2019 – Philippe Ogouz, lapurtar aktore eta bikoiztailea (j. 1939).
- 2022 – Gregorio Larrañaga, Mañukorta, bizkaitar bertsolaria (j. 1943).
Mundua
aldatu- 306 – Konstantzio Kloro, erromatar enperadorea.
- 1190 – Sibila Jerusalemgoa, Jerusalemgo Erresuma Latindarrako erregina (j. 1160).
- 1195 – Herrad Landsbergekoa, Alsaziako moja eta abade andrea, Hortus deliciarum entziklopedia piktorikoaren egilea (j. c. 1130).
- 1409 – Martin I.a Siziliakoa, Siziliako erregea.
- 1492 – Inozentzio VIII.a, Aita santua (j. 1432).
- 1564 – Fernando I.a, Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadorea (j. 1503).
- 1671 – Duarte Fernando Álvarez de Toledo, Nafarroako erregeordea (j. 1620).
- 1676 – François Hédelin, frantziar antzerkigintzako-dramaturgo eta teorialaria (j. 1604).
- 1725 – Gemelli Careri, italiar bidaiari eta abenturazalea (j. 1651).
- 1794 – André Chénier, frantziar olerkaria (j. 1762).
- 1834 – Samuel Taylor Coleridge, ingeles kritikari, filosofo eta olerkaria (j. 1772).
- 1843 – Charles Mackinstosh, eskoziar kimikaria, ziraren asmatzailea (j. 1766).
- 1846 – Louis Bonaparte, Napoleon I.aren anaia, Holandako erregea (j. 1779).
- 1853 – Joaquín Murieta, El Doradoko Robin Hood, mexikar pertsonaia mitikoa (j. 1829).
- 1856 – Vincenzo Tineo, italiar botanikaria (j. 1791).
- 1865 – James Barry, Irlandan jaiotako zirujau militarra, Britainiar Armadakoa.
- 1903 – Prosper Henry, frantziar optikari eta astronomoa (j. 1849).
- 1916 – Maria Aleksandrovna Blank, Vladimir Leninen ama (j. 1835).
- 1934 – Engelbert Dollfuss, Austriako kantzelaria (j. 1892).
- 1938 – Frantzisko I.a Liechtensteingoa, Liechtensteingo printzea (j. 1853).
- 1940 – Albert Demangeon, frantziar geografoa (j. 1872).
- 1945 – Kurt Gerstein, alemaniar militarra (j. 1905).
- 1949 – Guillermo Tell Villegas Pulido, Venezuelako presidentea (j. 1854).
- 1955 – Ilmari Hannikainen, finlandiar konpositorea (j. 1892).
- 1969 – Otto Dix, alemaniar margolaria, marrazkigilea eta grabatzailea (j. 1891).
- 1972 – Américo Castro, Noucentisme higikundeko espainiar filologo eta idazlea (j. 1885).
- 1973 – Louis St. Laurent, Kanadako lehen ministroa (j. 1882).
- 1980 –
- Euphemia Haynes, estatubatuar matematikari eta irakaslea (j. 1890).
- Vladimir Visotski, sobietar antzezlea, idazlea eta abeslaria (j. 1938).
- 1982 –
- Harold Foster, kanadar-estatubatuar komikigilea (j. 1892).
- Jordi Rubió i Balaguer, kataluniar historialaria (j. 1887).
- 1984 – Big Mama Thornton, estatubatuar blues eta rhythm and blues abeslaria (j. 1926).
- 1985 – Hamlet Gonashvili, Georgiako ahotsa, georgiar abeslaria eta irakaslea (j. 1928).
- 1986 – Vincente Minnelli, estatubatuar zinemagilea (j. 1903).
- 1991 –
- Eduardo Guzmán, espainiar kazetari eta idazlea (j. 1908).
- Lazar Moiseievitx Kaganovitx, Sobietar Batasuneko Alderdi Komunistako buruzagia eta Josef Stalinen laguntzailea (j. 1893).
- Romà Perpinyà, kataluniar ekonomista (j. 1902).
- 1992 – Philippe Lamour, frantziar abokatua (j. 1903).
- 1995 – Osvaldo Pugliese, argentinar piano jotzaile, musikagile eta orkestra-zuzendaria (j. 1905).
- 1997 – Ben Hogan, estatubatuar golf-jokalaria, golfaren historiako jokalari onenetakoa (j. 1912).
- 1998 – Ángela Ramos, perutar kazetaria, poeta eta antzerkigilea (j. 1896).
- 2001 – Carmen Portinho, ingeniari zibila, hirigile eta feminista, Brasilgo emakumeen eskubideen aldeko borrokan aitzindaria (j. 1903).
- 2003 –
- Erik Brann, estatubatuar gitarra-jotzailea, Iron Butterfly taldeko kididea (j. 1950).
- John Schlesinger, ingeles zinema zuzendaria (j. 1926).
- 2006 – Pura Vázquez, galizierazko eta espainierazko poeta (j. 1918).
- 2008 – Randy Pausch, estatubatuar informatika-irakaslea (j. 1960).
- 2009 – Harry Patch, 110 urte bete zuen gizona, Europako pertsona bizidun zaharrena eta Lehen Mundu Gerran borrokatu zuen bizirik geratzen zen azken pertsona izandakoa (j. 1898).
- 2010 – José Segú, kataluniar txirrindularia (j. 1935).
- 2011 – Michael Cacoyannis, greziar zinema-zuzendaria (j. 1922).
- 2013 – Bernadette Lafont, frantziar aktorea, Nouvelle vague mugimenduko musetako bat (j. 1938).
- 2015 – Dieter Kühn, alemaniar idazlea (j. 1935).
- 2017 – Geoffrey Gurrumul Yunupingu, australiar musikaria (j. 1971).
- 2019 – Beji Caid Essebsi, Tunisiako presidentea (j. 1926).
- 2020 –
- Peter Green, ingeles abeslari, egile abeslari eta gitarra-jotzailea, Fleetwood Mac taldeko kide sortzailea (j. 1946).
- John Saxon, estatubatuar aktore eta borroka arteetako artista (j. 1936).
- 2021 –
- Otelo Saraiva de Carvalho, portugaladar militar eta politikaria, 1974ko Krabelinen Iraultzaren arduradun nagusia (j. 1936).
- Henri Vernes, belgikar zientzia-fikziozko eleberrigile eta komikigilea (j. 1918).
- 2022 –
- Paul Sorvino, estatubatuar aktorea (j. 1939).
- David Trimble, Ipar Irlandako lehen ministroa eta 1998ko Bakearen Nobel Saria (j. 1944).
Jaiak eta urteurrenak
aldatu- Sehaska egutegiko izendegia: Jakes, Jakobe, Jagoba, Jakue eta Xanti.
- Gasteizko brusadunen eguna.
- Jakue apostoluaren jaieguna (Done Jakue, Santiago, Santio eguna).
- Galiziako Egun Nazionala
Kanpo estekak
aldatu