Stup

element u arhitekturi
Ovo je glavno značenje pojma Stup. Za sarajevsko naselje pogledajte Stup (Ilidža, BiH).

Stup (grčki: stílos) je vertikalni konstruktivni element u arhitekturi, nosač kružnog presjeka koji slobodno stoji. Uloga mu je prenošenje težine tereta (krova, greda ili luka) na tlo, no može imati i isključivo dekorativnu ulogu (obelisk i sl.). Gornji ukrašeni dio stupa naziva se kapitel.

Stupovi Zeusovog hrama u Ateni

Drugi srodni pojmovi uključuju:

  • stub - slobodnostojeći nosač pravokutnog ili bilo kakvog drugog presjeka, samo ne kružnog
  • polustup - stup (kružni profil) priljubljen uza zid
  • pilastar - stub (pravokutni profil) priljubljen uza zid

Povijest

uredi
 
Razvoj stupa od Dorskog do Kompozitnog reda.
 
Rimski korintski stup u Dioklecijanovoj palači u Splitu.
 
Željezni stup u Delhiju
 
Kameni stupovi postavljeni u kolonadi na zgradi stare burze u Trstu
 
Stupovi u arkadi u atriju palače Starog grada Zrinskih u Čakovcu
 
Moderna mreža stupova u podzemnoj garaži.

Prvi stupovi se javljaju još u neolitiku kao drveni, nikako ili blago obrađeni trupci koji imaju ulogu nosača krovne grede. Pravi kameni stupovi, javljaju se u Drevnom Egiptu (Imhotep oko 2600. pr. Kr.) i oni već imaju prepoznatljive oblike lotosa, papirusa, palme ili snopa pruća. U svojim hramovima Egipćani grade hipostilne dvorane (grčki: hypo = pod, ispod, i stulos = stup - "poduprt stupovima"), tj. dvorane potpuno ispunjene masivnim stupovima koji su pri bazi šireg promjera. Na nekim hramovima koriste stupce bez baze i kapitela kako bi izgledali krhkiji, a njihova uloga čudotvornijom.

Minojski drveni stupovi (npr. Palače u Knossosu) na Kreti bili su suženi pri dnu kako bi pridonijeli prozračnosti i dojmu građevine. Perzijski stupovi imali su kapitele s kombinacijom dvije identične životinje, a dosezali su i preko 30 m u visinu (Perzepolis).

U Staroj Grčkoj javljaju se tri prepoznatljiva stupa koji su okosnica tri stila u arhitekturi:

Oni se razlikuju oblikom baze, visinom i vitkošću stupova, ali najviše građom kapitela.

Rimljani zbog njihove dekorativnosti najčešće upotrebljavaju korintske stupove, ali i jednostavni toskanski stup, etruščanskog podrijetla. Kasnije počinju upotrebljavati i kombinaciju korintskog i jonskog stupa, tzv. kompozitni stup. Rimska arhitektura počiva na stupcima i lukovima od opeke koji su učvršćeni primitivnim betonom. Rimljani podižu i građevine-spomenike u obliku stupova, tzv. trijumfalni stupovi od kojih je najpoznatiji Trajanov stup.

Indijski car Ašoka iz dinastije Maurya (322. pr. Kr. - 185.) podizao je monumentalne spomenike u obliku stupova s bogato plastično ukrašenim kapitelima na mjestima od osobitog značaja u životu Bude. U romanici su stupovi bili masivni, s kapitelima na kojima su obično bili isklesani biblijski motivi. U gotici katedrale nose stupci koji su sastavljeni od više stupova, tzv. snopasti stupovi.

Renesansa se vraća klasičnim rimskim oblicima stupova, a u Baroku oni dobivaju goleme dimenzije. U baroku se koriste i tzv. Solomonski stupovi (uvrnuti od baze do kapitela) kao na baldahinu u Bazilici sv. Petra u Rimu.

Neobičan primjer stupova je na pročelju Državne solane u Arc-et-Senasu u Francuskoj (1775. – 79.) gdje se izmjenjuju cilindrični i kvadratni tamburi, tako da su oni ujedno i stupovi i stupci.

S industrijskom revolucijom stupovi se sve češće prave od željeza i betona. Moderni stupovi se prave od opeke, komprimiranog betona i čelika.

Značajni stupovi

uredi

Vidi još

uredi
  • Dienst, tanki polustup, građevni element gotičke sakralne arhitekture

Izvori

uredi

Bilješke

uredi

Poveznice

uredi

Vanjske poveznice

uredi
 
Logotip Zajedničkog poslužitelja
Zajednički poslužitelj ima stranicu o temi Stup