Historio di Usa

Historio di Usa

Indijeni Usana Milito pri Nedependo Konstituco Interna milito Unesma mondomilito Granda ekonomiala depreso di 1929 Duesma mondomilito Kolda milito Milito di Vietnam Skandalo di Watergate 11ma di septembro Militi di Afganistan ed Irak

Ta artiklo esas klada. Se tu konocas la temo dil artiklo, tu povas helpar ni plugrandiganta ol.

L'unesma habitanti di Usa esis indijeni, qui posible arivis de Azia inter 12 000 e 40 000 yari ante nun.^[1] Kelka tribui, exemple la kulturo Misisipiana, developis avancata agrokultivo e socii bone organizita.

L'unesma Europano qua arivis en Usana kontinentala teritorio esis Juan Ponce de León, qua desembarkis en la nuna Florida ye la 2ma di aprilo 1513. Hispani balde establisis altra kolonii en la nuna sud-westo di Usa. Franca furo-komercisti establisis avanposteni en la regiono konocita kom "Nova Francia", qua iris de la regiono di Granda Lagi en la nuna Kanada til la nuna Louisiana.

L'unesma Britaniani, de religio puritana, arivis en la nuna stato Virginia en 1607. Li fondis la sucesoza kolonii Jamestown e Plymouth. Cirkume 1634, preske 10 000 puritani habitis la regiono konocata kom New England ("Nov Anglia"), qua divenis la nuna stati Maine, Nova-Hampshire, Vermont, Massachusetts, Rhode Island, e Connecticut. Samatempe, de 1610 til la nedependantesko Usana, Anglia sendis cirkume 50 000 karcerani a la kolonii.

En 1614, Nederlandani fondis Niew Amsterdam en la nuna insulo Manhattan. Ol esis la chef-urbo di la kolonio Nova-Nederlando. Nederlandana kolonio okupesis dal Britaniani en 1674, e rinomizesis New-York. Pos la divido di la kolonio Karolina en Nordal Karolina e Sudal Karolina en 1729 e la koloniigo di Georgia en 1732, la kolonii Britaniana divenis 13, inter la Franca teritorii Quebec e Louisiana ed an la litoro dil Nord-Amerikala subkontinento weste del Apalachi.

Ica artiklo bezonas revizo gramatikala. – Ka vu povas helpar ni revizar ica artiklo?

Usana revoluciono

Pos la developo di kolonii, militi kontre Franci an la nordo obligis la kreo di kolonial armeo, un ek l'unesma exempli pri nacional identeso. Quankam la koloniigisti pagis imposti por Anglia, li ne havis reprezenteri en Britaniana Parlamento. La kolonii havis lokale elektita guberniestri, e to kreis sentimento di autonomeso en la habitantaro. Cirkum la yaro 1770, la habitantaro di la kolonii esis preske 1/3 de tota habitantaro de Anglia, tamen li ne havis reprezentanti en Britaniana parlamento.

Inspirita dal idei di Franca enciklopediisti komencis revolti, exemple la Bostona tea festo en la portuo di Boston (1773). La represo-moyeni facita dal Angla administrado enduktis la komenco dil Usa nedependo-milito. La kolonigiisti kreis armeo guidinta da George Washington, qua obtenis helpo de Francia.

Nedependo-deklaro

En 1783 per la pakto di Versailles, Anglia agnoskis la nedependo dil la dek e tri kolonii, quale skribita en la famoza deklaro di nedependo di Usa en 1776.

Aboliso dil sklaveso

Depos lua nedependo, Usa konvertis su en la maxim importanta komprero di sklavi por satisfacar la demando di labor-povo por l'agrokultivala labori. La sklaveso expansis inter la sudala stati qua praktikis prencipue l'agrikulturo e li konvertigis en separita stati.

En 1858, kande la senatano Douglas kandidatis su a rielekto, ilu defiesis da Abraham Lincoln e la Republikana Partiso (nova partiso kontre la sklaveso qua havis nula relato kun la Republikana Partiso de l'epoko di Jefferson). En historiala debati kun Douglas, Lincolon postulis alta expanso dil sklaveso. Il tolerus ol en la suda stati ma il anke dicis ke "ca governo ne povas durar permane esanta mez-sklavala e mez-libera".

Usana interna milito

La majoritato dil sudala stati votis kontre Lincoln, ma la nordo apogis il e, ilu ganis l'elekti. Kelka semani pose, Sudal Karolina decidis abandonar l'Uniono. Balde Mississippi, Florida, Alabama, Georgia, Louisiana, Texas, Virginia, Arkansas, Tennessee e Nordal Karolina facis la sama. Ca stati proklamis nedependo del Uniono kun la nomo di Kunfederita Stati di Amerika e tale komencis l'Usana interna milito. Ca episodio esis la maxim traumatala de la historio di Usa, pro multa konsequantaji - quale rasismo - durar til nun.

Unesma Transkontinentala Fervoyo

La Unesma Transkontinentala Fervoyo esis apertata ye la 10ma di mayo 1869. Ye Promontory Summit en Utah, Leland Stanford, prezidanto di un de la tri kompanii qui konstruktis la fervoyo, ceremoniale pulsis orea klovo per arjenta martelo. La longeso di la fervoyo esis 3077 km, de Omaha, Nebraska, ube ol esis konektata kun la existanta estala fervoyala reto, a San Francisco. Ol faciligis la movado di personi e komercaji inter la marbordi di Usa, e revolucionis la ekonomiala stando di la frontierala stati.

Historio di Usa (1865-1918)

Ecepte la kompro di Alaska de Rusian imperio en 1867, la teritoriala expanso di Usa finigis en 1848. Tamen, cirkume 1890, kande multa Europana nacioni expansis lua koloniala imperii, nova spirito animis l'extera politiko di Usa, qua esis kam ta di nordala Europa. La politikisti, la jurnalo-diretori e la protestanta misiisti deklaris que l'Anglo-Saxona raso havas la devo di portar la benefici di l'Ocidentala civileso al popoli di Azia, Afrika e Sud-Amerika. En la maxim punto di ta periodo (1895), Kuba sublevis kontre la kolonialismo di Hispania. E pro komencar tala milito, Usa brulis unu di lua milito-navi dicanta ke esis Hispania qua facis lo. Ta lukto esis neegala nam Hispania ne havis la potencaleso di armizo ke Usa havis.

Interdikto di alkoholajo

Ye la 16ma di januaro 1919, la 18ma emendo di la konstituco, pri la interdikto di alkaholajo, propozita dal Senato en 1917, aprobesis da la 36ma stato; do ol esis ratifikata, e la interdikto esis efektigata pos la 17ma di januaro 1920. To sequis multa debato dum antea yardeki pri ca temo. Pos nacionala interdikto, la quanteso di alkoholajo drinkata diminutis; tamen kriminala organizuri aparis por la distributo e vendo di alkoholajo, e publika susteno dil interdikto diminutis. La 21ma emendo, qua revokis la 18ma emendo, esis ratifikata ye la 5ma di decembro 1933.

Videz anke

• Usa

Referi