گەی
| بەشەک رێزکا ل سەر |
| لەزبیەن، گەی، بیسەکسوەلئوو ترانسگەندەر (کەسێنئێ لجیبیتی لگبت) |
|---|
 |
| بەرپێبوونیا زایەندی |
| دیرۆک |
| چاند |
| ماف |
| حەلوەستێن جڤاکی |
| پێشبریار / شیدەت |
|
قادێنئا کادەمیکئوو ڤەگۆتن |
بێژەیا گەی د فەرهەنگا ینگلیزی یا ئۆخفۆردێ دە “کەسێ/ا هەڤزایەندخواز (ب گەلەمپەری مێر)” هاتیە راڤەکرن.[1]گەی، بەرێ ژ بەر کو کێماسیا بێژەیەکە پێناساندنا هەڤزایەندخوازێن مێر تونەبوو، هاتیە بکارانینئوو بەرە بەرە دەست ب نیشاندانا “کەسێ/ا هەڤزایەندخواز” ژی کریە.[1]
بێژەناسی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]گەی (نێرخواز)
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]ژێدەرکا بێژەیا “گەی” “گا”ئا فرانسی یە.[1] ب ریشالێ خوەئە ڤ پەیڤ دهات واتەیێن “دلشا، خەمۆک”ئوو “ب رەنگێ رۆژەن، مرێسدار”ێ.[2] لێ پشتی سالێن 1960ێ ژئا لیێ هەڤزایەندخوازێن مێر ڤە ژ بۆ پێناساندنا خوە هات بکارانین. دئی نگلزی دە واتەیا دنئا بێژەیا گەی بەر ب هشک بوونێ ڤە چوویە.[3] لەزبیەن ژ سالێن 1800یئوو ڤر ڤە ژ بۆ پێناساندنا ژنێن هەڤزایەندخواز تێ بکارانین.[4] پشتی دەرکەتنا پەیڤا گای، ژنێن هەڤزایەندخواز ژ بۆ خوە ژی دەست ب بکارانینا ڤێ پەیڤێ کرنە.
دئی نگلیزی دە جهێتیەک د پەیڤێن هۆمۆسەخوالئوو گای هەیە. حۆمۆسەخوال ب پرانی تایبەتیا بەرپێبوونیا کەسان دکەئا نگۆ تێگینەک بژیشکی یە[5][6][7]; گای ژی ناسنامەیا کەسان دکە.[8] وەکی میناک هەر هۆمۆسەخوال نە گایئە ، لێ هەر گای هۆمۆسەخوالئە . د گەلەک چاندئوو جڤاکان دە کەسێن هۆمۆسەخوال تێ فەدیکارئوو بچووکخستنئوو ئە و کەس پرانی دبن قووربانێن جوداکەریێ. ژ بۆ راستی توندیا دەڤکیئوو فزیکی، هۆمۆفۆبییێ نەبن، بەرپێبوونیا خوە ڤەدشێرن. لێ کەسێن گای، هەڤزایەندخوازبوونا خوە ڤەناشێرنئوو وەکە ناسنامەیەکەئە قلیەتان دپارێزنئوو پر جاران تەڤلی تێکۆشینێن مافێن لگبت دبنئا ن ژی دەری تێکۆشین بن ژی ژ جڤاکا لگبت تێن هەژمارتن.
ب کوردی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]ب کوردی پرانی وەرگەرێن پەیڤا هۆمۆسەخوال وەکی هۆمۆسەکسووەل، هەڤزایەندخواز، هەڤزایەندباز، هەڤرەگەزخواز، نێرخواز(ژ بۆ مێر)، مێخواز (ژ بۆ ژن)ئوو هەری وەکی دن ژ بۆ گەی هاتیە بکارانین. ل چاپەمەنیێ دە بکارانینەکە هەڤپار تونەیە. ژ بلی ڤان پەیڤان ژ بۆ بچووکخستنئوو پێناسکرنا مێرێن هەڤزایەندخواز گەلەک پەیڤێن هۆمۆفۆبیک هەنە مینا قووندە، قووندەر، قوونەک، هیز، قوونفرۆشئوو گەلەک جاران ل هن مالپەرێن کوردی تێن بکارانین.[9] ژ بۆ ژنێن هەڤزایەند ژی وەکی پەیڤێن پانکئوو پانپانۆک تێن بکارانین [10]
دیرۆک
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]بەری سەدسالا 20ان ژ بۆ کەسێن هەڤزایەند تێگینەک نەدهات بکارانین.[11]ئە ڤ رەوش ڤان کەسان دەری ژ مسۆگەریا قانوونی دکر. ژ ڤان کەسان رە ل ناڤ خەلکێ ناڤئوو ناڤلێکێن جودا دهات بکارانینئوو تێکلیێن هەڤزایەندی یەک ژ چالاکیێن تاوانی،ئێ ریشەکی ل دژی جڤاک دهات پەژراندنئوو هۆمۆفۆبی هەر تم دهات دلبژیکرن. پشتی شۆرەشا زایەندی یا ل سالێن 1960ان دە دەسپێکر، پێڤاژۆیا پێشکەتنئوو داخوازکرنا مافێن قانوونی یا دەر هەقێ فەردەن هەڤزایەندان رە قەوماند.
رەوانناسی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
رەوانناسی یەک ژ بەشێن زانستێ یە کو یەکەم جار هەڤزایەندخوازی وەکە بەرپێبوونیەکە جهێ ڤەکۆلایە. د ناڤ نەخوەشیان دە دابەشاندنا هەڤزایەندخوازیێئوو نەخوەشدیتنا نێرخوازان ژئا لیێ زایەندناسێنئە ورۆپایێ ڤە هات چێکرن. د سالا 1886ان دە زایەندناس رجهارد ڤۆن کراففت-ئەبنگ د پرتووکا خوە یا ب ناڤێ پسیجهۆپاتها سەخوالسێ دە تەڤگەرێن زایەندی یێن بێزێدەبوونێ ب داوی دبن کو هەڤزایەندخوازی یەک ژ وانئە ، د بن بەشا رێشاشبوونا زایەندی دە رێز کر. ل گۆری وی هەڤزایەندخوازی هم ژ داییکبوونێ تێئوو هم ژی دوو رە تێ بوویینئوو ب خەلاسکرنا ماستورباسیۆنێئوو تەداویکرنا نەڤرۆزێ هەڤزایەندخوازی وێ ژ مەیدانێ رابە.
ل گۆری باوەریا سگموند فرەود، هەڤزایەندخوازی د زارۆکانیێ دە یەکگرتنا زارۆک بئە بەڤەینان رە کو ب باندۆرا یێ خوەدیێ دژی زایەندا وێ/وی، پێک هاتیەئوو ئە و وەکیئە نجاما لهەڤخستنا گەشەدانا پسیکۆسەکسوەل پێناساندیە.
حەتا د ناڤ سەدسالێن 20ان دە مۆدەلێن پاتالۆژیکئێ ن هەڤزایەندخوازیێ ستانداردئە .
داخویانیا ئامەرجان پسیجهۆلۆگجالئا سسۆجاتۆن (یەکیتیا رەوانناسیی یائا مەریکی)، ئامەرجان پسیجهاترجئا سسۆجاتۆن (یەکیتییا پسیکیاتریکئا ئا مەریکان)ئوو ناتۆنالئا سسۆجاتۆنئۆ ف سۆجال وۆرکەرسێ (سازیا کارکەرێن جڤاکی یا نەتەوی) وانی یە:[12]
“ل سەر هەڤزایەندوازیێ نێرینا هەڤپارئا بەشێن تەڤگەریتیئوو زانستێن جڤاکیئوو رەوانناسیئە ڤئە کو تەڤگەرێن هەڤزایەندخوازیییئوو هەستێنئە ڤینیکی یێن ل هەمبەری هەڤزایەندێن مرۆڤ، گوهەرتۆیەکە نۆرمالئوو ئە رێنی یا زایەندی یا مرۆڤ ن.”
رێخستنا تەندورستیێ یا جیهانێ هەڤزایەندخوازی کو د سالا 1977ان دە د Iجد-9ێ دە وەکی نەخوەشیەکە رەوانی دابەشاندبوو، ب پەژراندنا کۆنگرەیا تەندورستیێ یا جیهانێئا 43. ڤە (17 گولانا 1990) ژ Iجد-10ێ دەرخست.[13][14][15]
ل Iجد-10ێ بەرپێبوونا زایەندی یائە گۆدیستۆنیکێ پێ ڤە کریە کوئە ڤ تێ واتەیا ژ سەدەما خەرابووییتیا تەڤگەری یان ژی دەروونی خوەستن کو بەرپێبوونا زایەندیا خوەئا ن ژی ناسنامەیا زایەندا خوە بگوهەرە.
سازیا پسیکیاتری یا چینێ، پشتی خەباتئوو لێکۆلینێن 5 سال دەوامکریە، د سالا 2001ێ دە هەڤزایەندی ژ سەنفاندنا نەخوەشیێن دەروونی دەرخست.[16]
داخویانیا کۆمەلەیا پسیکیاترێن بریتانیایێ وانی یە: “ڤەکۆلین دنمینن کو گەی، لەزبییەنئا ن ژی دوزایەندخوازبوون گونجاوی تەندورستیا رەوانی یا نۆرمالئە . ژ بەر کو مێخواز، نێرخوازئوو دوزایەندخواز ژئا لیێن جڤاک، مالباتئوو هەڤالان تێن ڤەدەراندنئوو دوورخستن، د ناڤ وان دە رێژەیا پرسگرێکێن رەوانی بلند دەردکەڤە. حەر چقاس کۆمێن کەڤنەشۆپێنئا مەریکایێئا نگاشت بکن کو 'ەڤ پرسگرێکێن رەوانی ژ بەر هەڤزایەندخوازیێ پێک تێن' ژی پەیتئوو سەلمانا وان تونە نە.”[17]
پرانیا لەزبییەن، گایئوو بیسەکسوەل، ب هەمان سەدەمێن(سترەس، زەهمەتێن پێوەندیێ، ل هاورا کارئوو جڤاکێ گورڤین هود) هەتەرۆسەکسوەلان دخوازن پسیکۆتەراپی بستینن.
گرینگیا بەرپێبوونیا زایەندیا وان ل سەر تەداڤیێ دبە کو پر بە، هندک بە یان ژی قەت باندۆرا وێ تونە بە.
ممکوونئە کو لەزبییەن، گەیئوو بیسەکسوەل رووبروو ب خەتەرا انت-گای بمینن.ئە ڤ تەڤگەرێن دەروونناس چاڤکانیا خوە ژئا گاهیێن پرتووکێن کو د سەدسالا 19.ئوو 20. دە هاتیە نڤیساندن، دستینە. وەکی میناک رجهارد ڤۆن کراففت-ئەبنگئوو سگموند فرەود.
جوداکەری
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
زۆرکەریا ل دژی هەڤزایەندانئە ڤئە کو ب ریا دەڤکیئا ن ژی فیزیکی تاجزکرنا مێرێن هەڤزایەندئا ن ژی ژنێ هەڤزایەند ژئا لیێ کەسێ/ا کو هەتەرۆسەکسوەلئا ن ژی بەرپێبوونیا وێ/وی نایێ زانین. د گەلەک چاندان دە جوداکەریئوو پێشبریاری ل هەمبەری هەڤزایەندان تێ دیتن. حەر چقاس هەڤزایەندی ژئا لیێ بژیشکیئوو پسیکۆلۆژی، وەکی نەخوەشی یان ژی پرسگرێکەکە دەروونی نایێ هەسباندن ژی، پرانیا جڤاکێن گرتی، هینا ژی هەڤزایەندی مینا نەخوەشیەکە، پسرگرێکەکە دەروونی یان ژی ل گۆری قەیدەیێنئۆ لی رێشاشی دپەژرنئوو هەڤزایەندان ڤەدەردکن. ژ بەر هاورەکەئێ ریشکەرئوو لۆمەکەر، بەدکاریێ فزیکیئوو بدەڤکی، رەدکرنا ژئا لییێ مالباتئوو مرۆڤێن دنئوو تەجریت/تەنێبوونێ، رێژەیائی هتمالا خوەکوشتن، بەندەبوونا نارکۆتیکێ،ل دبیستانان خوە ل ناڤ پرسگرێکان دیتنئوو تەنێبوونا جوانێن گەیئوو لەزبییەن مەزترنئە .
ل کوردستانا ترکیێ د سالا 2006ان دە ئاهمەت یلدز[18] کو د چاپەمەنییێ دە وەکی جنایەتا نامووسێ یا یەکەم تێ پێناسکرنئوو د سالا 2014ان دە رۆشین چیچەک[19] ژئا لیە مالباتێن خوە ڤە ژ بەر کو هەڤزایەند ن، هاتن کوشتن.
چاڤکانی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- ^ ا ب ج ئۆخفۆرد دجتۆناریئۆ فئە نگلسه 2ە،ئۆ خفۆردئو نڤەرستی پرەسس، 2003، گۆتارا "گەی"
- ^ http://www.etymonline.com/index.php?term=gay
- ^ ئۆخفۆرد دجتۆناریئۆ فئە نگلسه 2ە،ئۆ خفۆردئو نڤەرستی پرەسس، 2003،
- ^ ئۆخفۆرد دجتۆناریئۆ فئە نگلسه 2ە،ئۆ خفۆردئو نڤەرستی پرەسس، 2003
- ^ "کۆپیکرنائا رشیڤێ". ژ ۆریژینالێ د 20 نیسان 2012 دە هاتئا رشیڤکرن. رۆژا گهشتنێ 24 تەباخ 2015.
{{جتە وەب}}: جس1 مانت:ئا رجهڤەد جۆپیئا س تتلە (لینک) - ^ http://thenewgay.net/2008/09/gay-adjectives-vs-lesbian-nouns.html
- ^ http://americamagazine.org/issue/387/article/church-and-homosexual-priest
- ^ "کۆپیکرنائا رشیڤێ" (پدف). ژ ۆریژینالێ (پدف) د 12 چریا پاشین 2011 دە هاتئا رشیڤکرن. رۆژا گهشتنێ 24 تەباخ 2015.
{{جتە وەب}}: جس1 مانت:ئا رجهڤەد جۆپیئا س تتلە (لینک) - ^ https://ku.wiktionary.org/wiki/gay
- ^ فەرهەنگا مەزن- ترکی کوردی، زانا فارقنی،ئە نستیتویا کوردی یا ستەنبۆلێ، 2000.
- ^ مجهاەل فۆوجاولت، جنسەللğن تاره، کئەندİ، وارسزاوا 2000، س. 45، Iسبن 83-07-02771-3
- ^ ئامەرجان پسیجهۆلۆگجالئا سسۆجاتۆن: ئاپپرۆپراتە تهەراپەوتج رەسپۆنسەس تۆ سەخوالئۆ رەنتاتۆن
- ^ http://www.euro.who.int/en/what-we-do/health-topics/communicable-diseases/hivaids/news/news/2011/6/stop-discrimination-against-homosexual-men-and-women گرێدانائا رشیڤێ 2012-07-09 ل سەر وایباجک ماجهنە |دەرنڤیس=ستۆپ دسجرمناتۆنئا گانست هۆمۆسەخوال مەنئا ند وۆمەن |وەشانگەر=وۆرلد حەالتهئۆ رگانساتۆن —ئە ورۆپە |تاریخ=2011-05-17 |=2012-03-08}}
- ^ {{|ورل=http://www.ilga.org/news_results.asp?LanguageID=1&FileCategory=50&FileID=546 |سەرنڤیس=تهە دەجسۆنئۆ ف تهە وۆرلد حەالتهئۆ رگانساتۆن 15 یەارسئا گۆ جۆنستتوتەسئا هستۆرج داتەئا ند پۆوەرفول سیمبۆل فۆر مەمبەرسئۆ ف تهە لگبت جۆممونتی |وەشانگەر=Iلگئا |تاریخ=2010-08-24}}
- ^ سهۆففمان، مارج (17 گولان 2006)، "حۆمۆپهۆبج ستگما –ئا جۆممونتی جاوسە"، پنکنەوس.جۆ.وک، ژ ۆریژینالێ د 19 نیسان 2007 دە هاتئا رشیڤکرن، رۆژا گهشتنێ 4 گولان 2007
- ^ تهە نەو یۆرک تمەس: حۆمۆسەخوالتی نۆتئا ن Iللنەسس، جهنەسە سای
- ^ رۆیال جۆللەگەئۆ ف پسیجهاترستس: رۆیال جۆللەگەئۆ ف پسیجهاترستس رەسپۆنسە تۆ جۆممەنتسئۆ ن نۆلان سهۆو رەگاردنگ هۆمۆسەخوالتیئا سئا مەنتال دسۆردەر
- ^ http://lgbtnuce.blogspot.com/2015/03/daxuyaniya-hevi-lgbt.html
- ^ کۆپیکرنائا رشیڤێ، ژ ۆریژینالێ د 16ئی لۆن 2014 دە هاتئا رشیڤکرن، رۆژا گهشتنێ 24 تەباخ 2015
{{جتاتۆن}}: جس1 مانت:ئا رجهڤەد جۆپیئا س تتلە (لینک)
گرێدانێن دەرڤە
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
ویکیفەرهەنگ: گەی – مانە،ئە تیمۆلۆژی، وەرگەرئوو بێهترمژارێن لگبتق | ||
|---|---|---|
| ناسنامەیا زایەندی | | |
| تەندرستی | ||
| دیرۆک | ||
| چاند | ||
| حقووق | ||
| پێشبریاری | ||
