1859
1859 waor e gewoen jaor wat begós op 'ne zaoterdag op de Gregoriaanse kalender.
Gebäörtenissen
bewirk
- 5 jannewarie - Alexander Johan Cuza wirt gekaoze tot vors van Moldavië.
- 24 jannewarie - Alexander Johan Cuza wirt ouch gekaoze tot vors van Walachije. 't Sjtreve nao vereniging van allebei de vorstedómme krit eine sjterke impuls.
- 24 juni - Sjlaag van Solferino. De gezamelikke legersj van Piëmont en Frankriek versjlaon die van Oasteriek. De einwaering van Italië kump korterbiej doordat Lombardieje biej Piëmont kump. 't groate aantal doaje (bienao 30.000) en gewónje brink Henri Dunant d'r toe, óm 't Roaj Kruus op te richte.
- 2 september - De aarde wirt getróffe door de ergste zónnewèndj in de recente gesjiedenis. Euveral op de waereld valle telegraafverbènjinge oet. 't noorderleech is zelfs in Cuba en Hawaï te zeen.
- 17 september - Joshua Abraham Norton verklaort zichzelf keizer van Amerika.
- 16 oktober - Ein gruupke abolitioniste ónger leijing van John Brown deit eine aanval op ein federaal waopedepot in 't sjtedje Harpers Ferry (Virginia). De volgende daag wirt de groep oetgesjakeld door ein eenheid mariniers ónger Robert E. Lee.
- 22 oktober - Sjpanje verklaort Marokko de aorlog, naodat Rif-bewonesj eërder meërdere keëre de Spaanse bezittinge bènnegevalle ware.
- 10 november – Oasteriek, Frankriek en Sardinië-Piëmont óngerteikene de Vreje van Zürich en beeindige daomit de Sardinische Aorlog.
- november - De wiskundige Bernhard Riemann publiceert in de Monatsberichte der Berliner Akademie 't artikel Ueber die Anzahl der Primzahlen unter einer gegebenen Grösse, mèt dao-in de Riemann-hypothese.
- zónger datum
- De khedive van Egypte, Said Pasja, sjtich de sjtad Port Said.
- Charles Darwin publiceert zien book The origin of species.
- Gaston Planté, eine Franse natuurkundige, vundj de loadzoerbatterie oet.
- Introductie van de petroleumlamp.
Gebore
bewirk- 11 jannewarie - Romain Steppe, Belzje kunssjilder (gesjtórve 1927)
- 13 fibberwarie - Frank van der Goes, Nederlandse marxistische theoreticus (gesjtórve 1939)
- 8 mieërt - Kenneth Grahame, Èngelsje sjriever (gesjtórve 1932)
- 2 mei - Jerome K. Jerome, Èngelsje sjriever (gesjtórve 1927)
- 6 mei - Willem Kloos, Nederlandse dichter (gesjtórve 1938)
- 15 mei - Pierre Curie, Franse natuurkundige (gesjtórve 1906)
- 22 mei - Arthur Conan Doyle, Èngelsje sjriever (gesjtórve 1930)
- 29 mei - Erich Wasmann, Oasteriekse entomoloog en pater (gesjtórve 1931)
- 10 juli - William Le Roy Emmet, Amerikaanse elektrotechnicus (gesjtórve 1941)
- 3 september - Jean Jaurès, Franse politicus (gesjtórve 1914)
- 20 september - Cyriel Buysse, Vlaamse sjriever (gesjtórve 1932)
- 18 oktober - Henri Bergson, Franse filosoof (gesjtórve 1941)
- 20 oktober - John Dewey, Amerikaanse psycholoog (gesjtórve 1952)
- 15 november - Christopher Hornsrud, Noorse politicus (gesjtórve 1960)
- 19 november - Michail Ippolitov-Ivanov, Russische componis, dirigent en meziekpedagoog (gesjtórve 1935)
- 23 november - Billy the Kid, Amerikaanse 'outlaw' (gesjtórve 1881)
- 15 december - Karl Wetaschek, Oasteriekse componis en dirigent (gesjtórve 1936)
- 15 december - Lejzer Zamenhof, Russische bedènker van de kunstaal Esperanto (gesjtórve 1917)
Gesjtórve
bewirk- 18 jannewarie - Alfred Vail (51), oetvènjer
- 6 mei - Alexander von Humboldt (89), Duutsje naturalis en óntdèkkingsreiziger
- 26 mei - Maria Anna Sophia Elisabeth van Sakse-Weimar-Eisenach (7), Duutsje vorstin
- 4 augustus - Jean-Marie Vianney (Pesjtoar van Ars) (73), parochiepreester
- 1 september - Louis Querbes, preester en sjtichter van de congregatie van de Viatoriane
- 15 september - Isambard Kingdom Brunel (53), Britse ingenieur
- 4 oktober – Karl Baedeker (57), Duutsje oetgaever
- 16 december – Wilhelm Grimm (73), Duutsje sjpraakweitesjapper en, same mèt zien broor Carl, sjprookjessjriever (Sjprookjes van Grimm).
Meziek
bewirk- Charles Gounod: Ave Maria, veur sopraan solo, örgel, piano en orkes - nao Johann Sebastian Bach, Wohltemperiertes Klavier, 1 deil, 1e prelude in C groat
- 19 mieërt – Eësjte oetveuring van de opera Faust van Charles Gounod in 't Théâtre Lyrique in Paries.
Literatuur
bewirk- Edward Fitzgerald: The Rubáiyát of Omar Khayyám
- Eësjte publicatie van A Tale of Two Cities van Charles Dickens
Beeldende Kuns
bewirk-
Absinthdrinker Édouard Manet
