Lijst van vaktermen in de heraldiek

Wikimedia-lijst

Deze pagina bevat een alfabetische lijst van de belangrijkste termen uit de Heraldiek, met verklaringen.

  A · B · C · D · E · F · G · H · I · J · K · L · M · N · O · P · Q · R · S · T · U · V · W · X · Y · Z  
 
Agnus Dei, in het wapen van Hontenisse
Aangepunt
Een paal die aan de bovenkant spits toeloopt.
Aangesloten
Figuren die elkaar raken.
Aangrenzende vlakken
Een schakering van negen stukken beurtelings van metaal en kleur waarbij het schild door twee horizontale en twee verticale lijnen verdeeld wordt (Geschaakt).
Aanziend
Mensen of dieren die de toeschouwer lijken aan te kijken en waarbij het gelaat van voren is te zien.
Adelaar
Heraldisch figuur die vooral in Midden-Europa veel wordt gebruikt.
Afgebroken
Een paal die van een schildrand uitgaande de tegenovergesteld rand niet bereikt, doch er wel dichtbij komt.
Afgeplat
Afgesneden top.
Afgerukt
Afgesneden met ruwe kanten.
Afgesneden
Koppen van dieren die recht afgesneden zijn, van terzijde gezien. Wanneer de top ontbreekt en horizontaal weggesneden is spreekt met van een keper.
Afgewend
naar de andere kant, of van elkaar wegkijkend.
Agnus Dei
Een lam van god, dragende een wimpel of vaandel.
Alliantiewapen
Gewoonlijk een verdrag of samenwerkingsverband, vooral in de vorm van een huwelijk. Het mannelijke schild staat dan meestal recht en het vrouwelijke links.
Andreaskruis
Een kruis dat schuin staat, dus bestaande uit de twee diagonalen van een rechthoek. Het dankt zijn naam aan de apostel Andreas, die aan een dergelijk kruis zou zijn gekruisigd.
Ankerkruis
Verkort kruis met ankervormige gebogen uiteinden.
Arabesk
Oppervlaktedecoratie die gebruikt worden om reliëf aan te brengen.
Arcering
Stelsel van lijnen en punten.
Argent
benaming in de heraldiek voor de tinctuur zilver.
Attribuut
Afgebeelde heilige woorden.
Azuur
benaming in de heraldiek voor de kleur blauw. Wordt vaak voor arcering gebruikt.
 
Drie bollen of koeken in het wapen van Borculo
 
"eene cotisse van keel en zilver brocherende over het geheel" in het wapen van Schiedam
Baldakijn
Een heraldisch "pronkstuk"
Balksgewijs
Horizontaal naast elkaar geplaatste stukken.
Barensteel
Een verkorte dwarsbalk voorzien van drie of meerdere verbredingen aan de onderkant wat wordt gezien als "breuk" ter onderscheid van de jongere tak van de oudere te scheiden.
Bezant
Bezant, een penning op een wapen als schijfje van goud of zilver weergegeven. Vergelijkbaar met een koek of bol, zie hieronder bij bol.
Beslagen
Wijze van aanduiding van bijvoorbeeld het aantal ringen om een hoorn.
Bezaaid
Een aantal figuren op een veld van een onbepaald aantal, enkele figuren moeten uit de schildrand komen.
Blazoen
De officiële beschrijving van een wapen
Bol
Schijfje op een wapen, ook wel koek genoemd. Vergelijkbaar met een bezant of penning.
Bourgondisch kruis
Schuingeplaatst kruis van twee knoestige stokken, soms laurierstokken genoemd, vaak eindigend in breed uitlopend omkrullend loofwerk
Brak
Op een wapen voorkomende jachthond. In Duitsland geeft een Bracke op een familiewapen vaak aan, dat het wapenvoerende geslacht jachtrecht bezit.
Brisure
Een breuk of bijteken in het wapen van een jongere zoon of van een bastaard
Brocherende over
in zijn geheel over de onderliggende vlakken en stukken heen geplaatst
 
Drie chevrons in het wapen van de heerlijkheid Idstein.
Canton
Schildhoek
Cartouche
Omlijsting van een wapen
Centaur
Half mens, half paard
Chef
zie Schildhoofd
Chevron
zie Keper
Cordelière
Een van kunstige knopen voorzien koord dat rond een wapenschild is gelegd
Coupé
Een doorsneden schild
Coupé mi parti
Een doorsneden schild, waarvan de onderste helft gedeeld is
 
Dubbelstaartige leeuw van Luxemburg
Dekkleed
Ook wel helmkleed genoemd, een op de helm vastgemaakt stuk stof.
Dexter
(heraldisch) rechts, bij een schuine lijn: van (heraldisch) rechtsboven naar linksonder. Het tegenovergestelde van sinister.
Drieberg
Een figuur op een wapen, bestaande uit drie halfronde toppen in de schildvoet waarbij de middelste het hoogste is.
Droogscheerdersschaar
Schaar met vierkant afgehakte einden
Doorsneden
een horizontaal in twee delen verdeeld schild
Dubbele burcht
Burcht met twee rijen kantelen elkaar
Dubbelkoppige adelaar
Een heraldische adelaar met twee koppen.
Dubbelstaartig
Leeuwenstaart waarvan de staart halverwege in twee delen is gesplitst
Dwarsbalk
Een balk in een balklaag die dwars of haaks tussen twee andere balken loopt, vaak als raveling (uitsparingsconstructie) voor een rookkanaal, trapgat of luik
Dwarsbalksgewijs
Onder elkaar geplaatst zoals bij een dwarsbalk
 
En chef geplaatste degen in het wapen van Oostburg
Eenhoorn
Fabeldier, een paard of veulen met een hoorn op zijn hoofd, een geitenbaard en gespleten hoeven.
En chef
In het schildhoofd geplaatst
En pointe
In de schildvoet geplaatst
En sautoir
Geplaatst als een schuinkruis
 
Een dwarsbalk in het wapen van Vianden
Fasce of Faas
Dwarsbalk
Fasces
Een bundel roeden
Flank
Zijkant van het schild
Fleur-de-lys
(ook fleur-de-lis of Franse lelie) wordt gebruikt in de heraldiek, waar ze vooral geassocieerd wordt met Frankrijk.
Fleuron
Een kroonblad
Friese adelaar
De zwarte adelaar, die de rechterhelft van het schild vult, wordt ook wel de Friese adelaar of, in een pleonasme, de "Friese halve adelaar" genoemd.
 
Een verkort gaffel in het wapen van Cunningham
 
Het gecarteleerde schild van Nassau-Dillenburg
 
Het van goud en sinopel gegeerde wapen van Mauremont
 
Het wapen van Edingen is zilver en zwart gegeerd van tien stukken
Gaande leeuw
Een van de tientallen verschillende wijzen waarop in de heraldiek leeuwen worden afgebeeld
Gaffel
Drie stroken, verticaal en rechts en links diagonaal, over het veld gericht, die elkaar in het midden van het schild raken, in een Y-vorm. Een verkort gaffel staat bekend in de Engelse heraldiek als een "Shakefork".
Gecarteleerd
Een schild met kwartieren
Gedeeld
een verticaal doormidden gedeeld schild (zie het schild bij Agnus dei)
Gefaasd
Gedwarsbalkt
Gegeerd
het veld is verdeeld in een aantal (normaal acht) driehoeken, gelijk aan een taart of pizza. Bij verdeling in een ander aantal dan acht stukken wordt het aantal stukken in de beschrijving aangegeven. Volgens Johannes Rietstap begint de eerste geer (vlakverdeling op het schild) bij een wapenbeschrijving in de rechterbovenhoek, om vervolgens linksom te gaan. Heraldisch links en rechts is beschouwd van de schildrager, het tegenovergestelde van de kijker.
Generaliteitsleeuw
Het wapen van de Unie van Utrecht, de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en is een voorloper van het Wapen van het Koninkrijk der Nederlanden. Zie ook Nederlandse leeuw
Gekanteeld
Lijn die voorzien is van kantelen
Gekattoneerd
Het plaatsen van figuren, twee boven en twee beneden als kwartieren
Geknopt
Een afwijkende kleur van de knop in een heraldische bloem
Gepaald
Mi Parti, een geometrische verdeling van het schild.
Geschakeerd
voorzien van een dam- of schaakbordmotief. Het kan hierbij om een heel wapen, een deel of zelfs een dwarsbalk of paal gaan
Getralied
Door elkaar gevlochten rechter- en linkerschuinbalken
Gevoegd
Zichtbare voegen in muurwerk
Gewone stukken
Alle stukken die niet tot herautstukken worden gerekend zoals delfstoffen, dieren, planten en dingen.
Gravenkroon
een kroon van drie bladeren of negen parels
Groot wapen
Wapencompositie voorzien van alle rechtmatig te voeren heraldische pronkstukken.
Godslam
zie Agnus Dei
Griffioen
Grijpvogel, ook wel vogelgrijp. Heraldisch fabeldier, half adelaar, half leeuw.
 
Een Hollandse tuin om het wapen van Geertruidenberg
Haal
Haak in de schoorsteen waar een ketel aan hangt.
Hartschild
Een vijfde kwartier in het centrum van het schild.
Helmkroon
Een kroon geplaatst op de helm boven het schild
Helmteken
is een symbool of teken op een helm. Vaak wordt een helmteken als sculptuur bijvoorbeeld boven een wapenschild aan een timpaan toegevoegd (als ornament).
Heraldische kleuren
Een beperkt aantal kleuren. Men maakt onderscheid tussen heraldische kleuren, metalen en pelswerk.
Herautstukken
Geometrische figuren die gevormd worden vanuit de schildrand uitgaande lijnen
Hermelijn
Een pelswerk, een heraldische kleur die een regelmatige verdeling is van twee tinten.
Hoed
Vaak gebruikt als helmteken
Hollandse tuin
Een omheining met een hek aan de voorzijde.
Huismerk
Gelijnd hoekig teken waarmee een persoon of een boerderij en het daarbij behorende bezit worden aangeduid.
Ingehoekt
Driehoekige punten die vanuit de schildrand uitgaan
Ingeschulpt
Ronde uitgesneden tanden die naar het betreffende stuk gericht staan
Jeruzalemkruis
Een verkorte krukkenkruis waarin in elk ontstane kwartier weer een kleiner kruis is geplaatst
 
Karbonkel in het wapen van Kleef
Karbonkel
Lelierad, figuur met een naaf en acht spaken die elk een leliestaf vormen
Keel
Rood (kleur)
Keizerskroon
De keizers van een aantal Europese keizerrijken en die van de keizerrijken die in de Europese koloniën ontstonden droegen een keizerskroon en voerden in hun heraldische wapen ook deze kroon.
Keper
Twee stroken rechts en links diagonaal over het veld gericht, die elkaar in het boven-midden van het schild raken
Klimmende leeuw
Een leeuw gezien van de zijkant, de stand van poten zodanig dat het lijkt alsof hij "klimt"
Koek
zie Bol
Kromstaf
In de geschiedenis in meerdere tijdsperioden en gebieden een bepaalde staf. Naast een voorwerp voor praktisch gebruik is het daarin een attribuut van een vooraanstaand persoon of een godheid. De kromstaf werd onder meer al ver voor de jaartelling in het Oude Egypte gebruikt door nomadische herders en als attribuut bij farao's.
Kroon
Als symbool boven op de helm als helmkroon en pas later boven het adellijke wapenschild.
Krulkruis
Een ankerkruis met spriraalvormige uiteinden
Krukkenkruis
Een verkort kruis waarvan elk uiteinde met een dwarsbalk is voorzien
Kwartier
Een vierde of kleiner deel van een schild
Kwartileren
Vermeerderen van een schild
 
Klimmende leeuw in het wapen van Mahlberg
Laffe leeuw
Een omkijkende leeuw
Leeuw
Een populair wapendier
Lelierad
zie Karbonkel
Lictorenbundel
zie Fasces
Lozanje of Losange
Ruit
Luipaard
zie Gaande leeuw
 
Het wapen van Cuijk, beladen met merletten
Malie
Ruitvormige uitgesneden ruit
Markiezenkroon
een kroon van vijf fleurons
Merlet
Eend zonder poten en snavel
Molenijzer
Figuur voorgesteld als een viertaksrijn met gebogen armen
Morenkop
Moor als figuur
Motto
Een kenspreuk waarmee een korte tekst wordt bedoeld, die de lijfspreuk van iets of iemand weergeeft.
Muurkroon
Een kroon die gemodelleerd is naar een fort of kasteel.
 
Nederlandse Maagd in de Bataafse vlag
Nassaus blauw
Voorgeschreven rijkskleur
Natuurlijke kleur
Wanneer een heraldische kleur beperkingen geeft
Nederlandse leeuw
zie ook Generaliteitsleeuw
Nederlandse Maagd
Zinnebeeld van het Nederlandse gemenebest
 
Het omgewende wapen van Ridderkerk, heraldisch gezien naar links gericht
Ombrellino
Bijzondere vorm van baldakijn en een van de insignes van de pausen van Rome
Omgewend
Wapenfiguren die heraldisch gezien naar links kijken
Omziend
Wapenfiguren waarvan het hoofd omgedraaid is
Ondergrond
Hetgeen wat buiten het schild is, daar waar de schildhouders op rusten.
Ordeketen
Gouden of zilveren versiersel, bestaande uit schakels, dat over beide schouders wordt gedragen door ridders in sommige ridderorden
Over alles heen
Een herautstuk of figuur bedekt andere stukken deels of geheel
Overtopt
Het ene stuk zweeft boven het andere
 
Een pentagram in het wapen van Haaksbergen
 
Een gepaald veld in het wapen van Kortgene
Paalsgewijs
Onder elkaar geplaatste figuren (als een paal)
Palen
Het vermeerderen van een wapenschild met een extra veld naast het voorgaande
Paaslam
zie Agnus Dei
Pal
Paal; een horizontaal in een aantal delen verdeeld vlak; wordt vaak omschreven als "een <aantal> palen <kleur of metaal> op een veld van <metaal of kleur>", waarbij bij een oneven aantal de kleinste hoeveelheid stukken worden beschreven als "pals" of"palen"; bij een even aantal als "gepaald van <totaal aantal palen> <kleur of metaal> en <metaal of kleur>"
Parti
Gedeeld
Penning
zie Bezant
Pentagram
Drudenvoet, een stervormige figuur met vijf punten
Pijlenbundel
In de heraldiek het zinnebeeld van de kracht die men gezamenlijk heeft
Pronkstuk
In de heraldiek een van de buiten het wapenschild aangebrachte elementen
 
Molenijzers in het wapen van het geslacht van Montfoort
 
Wapen van Rijswijk, metaal op metaal
Raadselwapen
Een wapen dat wat betreft kleur en metalen niet aan de regels voldoet, bijvoorbeeld kleur op kleur
Raaf
staat symbool voor overvloed en vrijgevigheid.
Respectant
Bijzonder heraldisch gebruik bij alliantiewapens
Riddertoernooi
Letterlijk "spel met speren" waarbij gewapende ridders met zwaarden tegen elkaar vochten
Rijksbanier
In de heraldiek een boven het wapen uitstekend vaandel of gonfalone aan een speer dat door keizers en koningen in hun wapens werd opgenomen
Rijkskleuren
Een schild van azuur, met daarop een voorstelling geheel in goud, zoals in het Rijkswapen
Rijksstandaard
Een van de regalia van het Koninkrijk der Nederlanden
Rijkswapen
Het officiële heraldische schild van een staat
Rijn
zie Molenijzer
Roos
Een heraldische bloem, meestal met vijf of zes bladeren, een roos voorstellende
Rudolfinische keizerskroon
Bepaald type keizerskroon
 
Schildzoom in het wapen van Binnenmaas.
 
Schoorsteenhalen in het wapen van Zwijndrecht.
Sabel
Zwart (kleur)
Saksenros
Steigerend wit of zwart paard dat op vele gemeente-, stads- en streekwapens met een Saksische oorsprong voorkomt
Saladins Adelaar
Arabische Adelaar
Sautoir
Sint Andrieskruis, een schuinkruis
Schabrak
Paardendek in de kleuren van het wapen
Scharlakenrood
Heraldische kleur
Schijfje
Vlak rond schijfje van kleur of metaal. Zie resp. koek en bezant
Schilddekking
De aankleding van het schild, helm, helmteken, dekkleed en wrong
Schildhoofd
Het veld dat boven aan het wapenschild is geplaatst
Schildhouder
Een figuur dat een wapenschild vasthoudt.
Schildvoet
Het veld dat onder aan het wapenschild is geplaatst
Schildzoom
Een om het wapen aangebrachte rand. Deze kan gekarteld of golvend zijn en van iedere kleur, tinctuur (metaal) of vorm van vair zijn
Schoof
Samengebonden graanhalmen, heraldisch symbool
Schoorsteenhaal
Zie Haal
Schuinstreep sinister
Ook wel bastaardbalk, (verkorte) linkerschuinstaak of (verkorte) linkerschuinstreep (niet te verwarren met de linkerschuinbalk) is in de heraldiek een gebruikelijke aanduiding van een bastaard.
Sinister
De benaming voor links; het tegenovergestelde van dexter
Sinopel
Groen (kleur)
Slangenkopkruis
Verkort kruis met aan ieder uiteinde een slangenkop
Sleutels van Petrus
De symbolische weergave om de hemelpoort en de wereld ontsluiten
Sprekend wapen
Een wapen waarin de afbeelding verwijst naar de naam van de drager ervan.
Staak
Een smalle paal
Streep
Balk, een smalle dwarsbalk
Streepkruis
Zeer smal kruis, bijvoorbeeld over een gecarteleerd wapen dat is gevierendeeld, meestal bij schilden waarvan het veld uit een kleur bestaat
Stukken
Alle figuren op een wapenveld
Standaard
Een type vlag of vaandel
Stedenmaagd
Verpersoonlijking van een stad of land is een motief dat al in de oudheid op Griekse munten terug te vinden is
Ster
Als vaststaand element aan de hemel vormen in verschillende tradities een symbool.
 
Toegewende wildemannen in het wapen van Veere, ze kijken elkaar aan
Toegewend
Wapenfiguren die zich zichtbaar naar elkaar toekeren daardoor elkaar aankijken.
Tinctuur
In de heraldiek wordt met een tinctuur een metaal aangeduid.
Tranché
(Rechts)geschuind
 
Een uitgeschulpt kruis in het wapen van Sliedrecht
Uitgaande
Uitgaande van de snijlijn, een figuur komt uit de lijn, bijvoorbeeld een Friese adelaar
Uitgerukt
Zichtbare wortels bij bomen en planten
Uitgeschulpt
Rond uitgesneden tanden die van het desbetreffende stuk afgericht zijn. Kleine tanden noemt men uitgetand.
Uitkomend
Wanneer figuren verschijnen uit een ander stuk, zoals bij het helmteken
 
Het wapen Bretagne beladen met hermelijn
 
Een gekroond valdeur is het symbool van het Parlement van het Verenigd Koninkrijk
 
Het wapen van Duiven met een karbonkel in een vrijkwartier
Vair
Een pelswerk, een heraldische kleur die een regelmatige verdeling is van twee tinten
Valdeur
Deur van tralies meestal voorzien van scherpe punten vaak opgehaald in de poort van een burcht
Van het veld
Het beschreven stuk heeft dezelfde kleur als het veld
Van hetzelfde
Het beschreven stuk heeft dezelfde kleur als het vorige beschreven stuk
Veld
oppervlakte van het schild
Verlicht
De vensters in een bouwwerk hebben een afwijkende kleur
Vermeerdering
het toevoegen van kwartieren en velden aan het wapenschild.
Verwen
Kleuren
Vlag
Een stuk textiel dat bedoeld is om een bepaalde boodschap uit te drukken. Een vlag wordt gewoonlijk aan een vlaggenmast of vlaggenstok bevestigd.
Vlucht
Een helmteken in de vorm van vleugels
Vogelgrijp
Zie griffioen
Vorstenhoed
Het ceremoniële hoofddeksel van de Duitse vorsten en prinsen
Vrijheidshoed
Symbool voor vrijheid, dat wordt gebruikt in onder andere schilderkunst, op wapenschilden en op munten.
Vrijkwartier
Het vrijkwartier is afgebeeld in het rechter- of linkerbovenhoek waar anders het schildhoofd is afgebeeld
 
Een wapentent
Wapen
Herkenningskleuren en/of symbolen van een persoon
Wapenmantel
Een heraldisch pronkstuk. Rond een wapen wordt een geplooide, al dan niet opgebonden mantel gehangen.
Wapentent
of baldakijn is een heraldisch pronkstuk. De koepel boven de wapentent herinnert aan de ronde tenten van de middeleeuwse ridders en de paviljoens of baldakijnen boven een troon.
Wassende en afnemende maan
De wassenaar is een bekend heraldisch symbool en is ook een belangrijk symbool van de Islam. In West-Europa komt hij vaak terug in wapens van plaatsen met een verleden in de Kruistochten, zoals Dokkum en natuurlijk Wassenaar.
Wildeman
Vrijwel naakte, met eikenloof omgorde woestelingen als schildhouders of figuur in het wapen gebruikt. Meestal dragen de wildemannen een houten knots.
Wolfsangel
Een heraldisch symbool en een in Noord-Europa bekende rune en huismerk(teken).
Wrong
In de heraldiek de opgerolde doek tussen de helm en het helmteken, welke op het wapenschild geplaatst zijn.
 
Zoomsgewijs
Zilver
Zilverkleurig of wit
Zoom
zie schildzoom
Zoomsgewijs
Langs de schildrand geplaatst als een zoom

Zie ook

bewerken