Jerzy Prokopiuk (ur. 5 czerwca 1931 w Warszawie, zm. 18 marca 2021) – polski gnostyk, antropozof, pisarz-eseista, tłumacz literatury naukowej i pięknej, redaktor naczelny czasopisma Gnosis (1991–2000), ekspert w dziedzinie ezoteryki. Wprowadził do Polski poprzez przekłady i eseje myśl szwajcarskiego psychologa i psychiatry Carla Gustava Junga.

Jerzy Prokopiuk
Ilustracja
Jerzy Prokopiuk (2015)
Data i miejsce urodzenia

5 czerwca 1931
Warszawa

Data śmierci

18 marca 2021

Zawód, zajęcie

antropozof, pisarz, tłumacz

Życiorys

edytuj

Urodził się w polskiej rodzinie katolickiej, w młodości zaczął interesować się filozofią i ezoteryką. W 1951 r. aresztowany, a następnie zwerbowany przez Urząd Bezpieczeństwa pod pseudonimem „Mara”[1]. W 1953 r. był więziony na Mokotowie za działalność antykomunistyczną, został wyrzucony z ZMP pod zarzutem „arystokratycznego stosunku do mas”[2]. Studiował na Uniwersytecie Warszawskim filologię Wschodu Starożytnego, której nie ukończył, bo nie pozwolono mu napisać pracy magisterskiej[3]. Jego duchowym przewodnikiem i nauczycielem antropozofii był Robert Walter z Komorowa, który nakłonił go w latach pięćdziesiątych do lektury dzieł Rudolfa Steinera. Podróżował do Niemiec, Szwajcarii, Francji (do Langwedocji, gdzie swoje siedziby mieli katarzy) i Szwecji – dzięki podróżom tym miał dostęp do obcojęzycznej literatury, poznał także wielu zachodnich ezoteryków i antropozofów. Utrzymywał kontakty z powojennymi i współczesnymi kręgami literackimi oraz intelektualistami (także katolickimi): przyjaźnił się m.in. z Robertem Stillerem[4], ks. Bronisławem Bozowskim oraz wybitnymi polskimi uczonymi: antropologiem i religioznawcą, prof. Andrzejem Wiercińskim, oraz matematykiem i fizykiem, prof. Krzysztofem Maurinem, na którego seminariach gościł z wykładami. W 2000 r. udzielił też wywiadu (obecnie byłemu) jezuicie Stanisławowi Obirkowi[5], który opublikował go na łamach katolickiego pisma „Życie duchowe”. Utrzymywał także dobre stosunki z wieloma polskimi masonami, co zaowocowało publikacją w piśmie Ars Regia.

Do lat siedemdziesiątych zajmował się prawie wyłącznie tłumaczeniami, wtedy zaczął spisywać swoje myśli, które obecnie wydawane są pod tytułem Światłość i radość. Jego pierwsze dzieło Gnoza i gnostycyzm ukazało się w 1998 roku, wcześniej ukazywały się tylko pojedyncze eseje, przedmowy lub posłowia do tłumaczonych książek. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz Powszechnego Towarzystwa Antropozoficznego (z siedzibą w Dornach/Szwajcaria). Należał do RACJI Polskiej Lewicy, dawniej znanej pod nazwą Antyklerykalnej Partii Postępu RACJA[6].

W latach 90. zaangażowany w działalność warszawskiego Klubu „Gnosis”. W Warszawie prowadził też przez wiele lat tzw. grupę „Jednorożec”, na której spotkaniach w wąskim kręgu studiowano i dyskutowano zagadnienia z zakresu ezoteryki (głównie antropozofii).

W latach 80. i 90. znany jako popularyzator antropozofii i inspirowanych przez nią inicjatyw (w tym rolnictwa biodynamicznego, pedagogiki waldorfskiej i eurytmii)[7].

Zmarł 18 marca 2021 z powodu COVID-19[8][9][10].

Klub Gnosis

edytuj

Od początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku prowadził w Warszawie zarejestrowany początkowo jako stowarzyszenie Klub „Gnosis”, w którym występowało z wykładami wielu intelektualistów i ezoteryków, m.in. Andrzej Wierciński, Krzysztof Maurin, Tadeusz Cegielski, Andrzej Nowicki, Franciszek Gołembski, Henryk Paprocki, Bohdan Kos, Jan Witold Suliga, Jan Garewicz, Jan Tomkowski, Robert Stiller, Zbigniew Mikołejko, Maciej Góralski, Konrad Rudnicki i inni[11]. Współtworzył ten klub razem z heglistą i astrologiem Światosławem Florianem Nowickim. Prezesami klubu byli także religioznawca Mikołaj Krawczyk (2009–2014), kompozytor Sebastian Krajewski (2015–2018), filolog, religioznawca i grafik Daniel Zarewicz (2018–2020).

Spotkania Klubu „Gnosis” odbywały się na przestrzeni lat w różnych lokalizacjach w Warszawie, m.in.: w Muzeum Etnograficznym, Mazowieckim Instytucie Kultury przy ul. Elektoralnej 12 (wtedy instytucja nosiła inną nazwę), w klubogalerii Le Madame (aż do jej zamknięcia), przy ul. Oleandrów, w księgarnio-kawiarni „Tarabuk”.

Klub „Gnosis” ma na celu popularyzację ezoteryki, gnozy i antropozofii w Polsce, wszystkie spotkania mają charakter otwarty. Podczas spotkań wygłaszane są odczyty na temat historii religii, literatury, filozofii, różnych gałęzi ezoteryki.

Światopogląd

edytuj
 
Jerzy Prokopiuk i Jan Tomkowski podczas realizacji filmu dokumentalnego: Jakob Böhme – życie i twórczość.

Za punkt centralny swojego światopoglądu uznawał (w duchu Goetheańskim) człowieka, którego rozumie jako symbol, czyli (etymologicznie) „most” między światem duchowym a fizycznym[12]. Dużo miejsca w swoich pracach poświęcił duchowości antropozoficznej, w której człowiek w swojej realizującej się wolności stanowi „oś świata” i jednocześnie klucz do poznania rzeczywistości (jest to stary motyw mistyczno-gnostyczny). Fascynował się manicheizmem i tradycją gnostycką w Europie, szacunkiem darzył buddyzm, ale uważał, że dla człowieka Zachodu odpowiedniejsze są europejskie szkoły inicjacyjne, w szczególności tradycja ezoterycznego chrześcijaństwa (indywidualistyczna gnoza i mistyka). W nauce i humanistyce postulował przechodzenie do tzw. paradygmatu wyobraźni (termin jego autorstwa), który kładzie nacisk na twórczość, potencjał duchowy i wolność człowieka w nawiązaniu do idei romantyków, w szczególności Novalisa.

Prezentowany ostatnio światopogląd nazywał holistycznym spirytualizmem (jest to forma filozofii gnostycznej). Za jego podstawę uznawał antropozofię Rudolfa Steinera, a w dalszej kolejności psychologię analityczną Carla Gustava Junga z jej centralnymi kategoriami: nieświadomości zbiorowej i archetypu. Jej fundamentem miała być nie intelektualna spekulacja, lecz przede wszystkim żywe doświadczenie duchowe wsparte na odpowiedniej praktyce (zwł. medytacyjnej) – w tym sensie jest to forma gnozy. O ówczesnym swoim stosunku do Junga tak się wyraził:

„Ostatnimi laty wycofuję się w sposób jakby naturalny z tego jungowskiego kręgu myślowego, choć nie jest to wycofywanie się wrogie czy niechętne; przeciwnie – uważam, że jest to najwspanialsza szkoła psychologiczna, jaka powstała w XX wieku, tyle, że po prostu już nie odczuwam tak intensywnej potrzeby życia tymi kategoriami pojęciowymi, jakie ta psychologia zawiera, jak to w moim wypadku było przez pół wieku.”[13]

Prokopiuk bardzo krytycznie odnosił się do współczesnej polskiej rzeczywistości – krytyka ta dotyczyła w szczególności duchowości Polaków i bezrefleksyjnego, kolektywistycznego katolicyzmu. W polskiej kulturze wysoko oceniał epokę romantyzmu i Młodej Polski. W antropozofii Rudolfa Steinera dostrzegał analogie do twórczości polskich idealistycznych myślicieli romantycznych, na przykład Andrzeja Towiańskiego, Juliusza Słowackiego (filozofia genezyjska) czy Augusta Cieszkowskiego. Myśl Marksa odrzucał z powodu jednostronnego materializmu, orientację filozoficzną Fryderyka Nietzschego zaś z powodu jej neopogaństwa. W swoich dziełach przedstawił duchowy „program” dla polskiej kultury, w której mogłyby się twórczo łączyć polski idealizm romantyczny i antropozofia (jako ezoteryka chrześcijańska) przy inspiracjach wysoką kulturą zachodnią, zwłaszcza zachodnioeuropejską[14]:

„Duchowy „inkubator”, a zarazem wzór dla takiego przedsięwzięcia – zarówno terapii kultury polskiej, jak i stworzenia ruchu otwarcia się na nowe duchowe intuicje, inspiracje i imaginacje, które przyniosłyby nam – z inicjatywy Ducha Narodu – twórczą alternatywę kulturową – widzę w antropozofii Rudolfa Steinera.”[15]

Książka Rozdroża, czyli zwierzenia gnostyka ma charakter silnie autobiograficzny (pierwotnie był to wywiad-rzeka), zawiera ogólny zarys światopoglądu i imaginacyjny projekt świata alternatywnego. Tomik Światłość i radość jako zbiór refleksji i komentarzy przypomina zaś w formie Myśli Pascala. Prace i eseje Prokopiuka pisane są wykwintną, czasem archaizującą polszczyzną.

Publikacje

edytuj

Tłumaczenia

edytuj

Tłumaczył na język polski dzieła Junga, Freuda, van der Leeuwa, Eliadego, Kerényiego, Drewermanna, Webera, Mistrza Eckharta, Angelusa Silesiusa, Novalisa, Goethego, Schillera, Schleiermachera, Hegla, Hessego, Huxleya, Rudolfa Steinera i wielu innych autorów. W 1987 r. zredagował numer Literatury na świecie (nr 12) poświęcony gnozie i gnostycyzmowi, a w roku 2000 przygotował antologię tekstów inicjacyjnych Rudolfa Steinera pt. Droga do wtajemniczenia (Poznań, Dom Wyd. REBIS, ISBN 83-7120-932-0).

Filmografia

edytuj

A Teraz Konkretnie wywiad, który Andrzej Tadeusz Kijowski przeprowadził z Jerzym Prokopiukiem 23 października 1993 roku.

Przypisy

edytuj
  1. Andrzej Friszke, Między wojną a więzieniem 1945–1953. Młoda inteligencja katolicka., Warszawa: Biblioteka „WIĘZI” i Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, 2015, 332,335., ISBN 978-83-62610-79-2.
  2. Rozdroża, czyli zwierzenia gnostyka, „Zarys autobiografii – Ezoteryka”, s. 37.
  3. Rozdroża, czyli zwierzenia gnostyka, „Zarys autobiografii – Uniwersytet”, s. 40–41.
  4. Rozdroża, czyli zwierzenia gnostyka, „Twórczość i poglądy – Przekłady mistyków duchowych”, s. 102.
  5. Mateusz.pl. Stanisław Obirek rozmawia z Jerzym Prokopiukiem.
  6. Fakty i mity nr 51/52 (198/199) z 19 XII 2003.
  7. Rozdroża, czyli zwierzenia gnostyka, „Zarys autobiografii – Drugie początki antropozofii w Polsce”, s. 75 i nast.
  8. Odszedł Jerzy Prokopiuk. wolnomularstwo.pl, 2021-03-18. [dostęp 2022-01-30].
  9. Mirosław Pęczak: Jerzy Prokopiuk (1931–2021). Heretyk i gnostyk. Polityka.pl, 2021-04-11. [dostęp 2022-01-30].
  10. Agnieszka Żądło: „W poprzednich wcieleniach był inkwizytorem”. Zmarł na koronawirusa. Newsweek Polska/Ringier Axel Springer Polska, 2021-10-08. [dostęp 2022-01-30]. Uwaga: źródło podaje błędną datę śmierci.
  11. klub gnosis [online], www.gnosis.art.pl [dostęp 2017-11-24].
  12. Rozdroża, czyli zwierzenia gnostyka, „Twórczość i poglądy – Człowiek jako symbol”, s. 152.
  13. Rozdroża, czyli zwierzenia gnostyka, „Twórczość i poglądy, Psychologia Carla Gustava Junga a antropozofia”, s. 140.
  14. Szkice antropozoficzne, r. XIII: „Kultura polska a antropozofia”.
  15. Szkice antropozoficzne, „Kultura polska a antropozofia”, s. 224.
  16. Projekcja Filmu „Jakob Böhme – życie i twórczość” [online], cojestgrane24.wyborcza.pl [dostęp 2021-03-23] (pol.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj