Rafael Santi

włoski malarz

Rafael, właśc. Raffaello Santi lub Raffaello Sanzio (ur. 28 marca lub 6 kwietnia 1483 w Urbino, zm. 6 kwietnia 1520 w Rzymie) – włoski malarz i architekt, najmłodszy z trójki słynnych artystów włoskiego renesansu – obok Michała Anioła i Leonarda da Vinci, znany z licznych przedstawień Madonny.

Rafael Santi
Ilustracja
Autoportret (1506)
Imię i nazwisko

Raffaello Santi/Sanzio

Data i miejsce urodzenia

28 marca lub 6 kwietnia 1483
Urbino

Data i miejsce śmierci

6 kwietnia 1520
Rzym

Narodowość

Włoch

Dziedzina sztuki

malarstwo, rysunek, architektura

Epoka

renesans

Ważne dzieła
  • Madonna Sykstyńska
  • Szkoła Ateńska
podpis
Grób Rafaela w Panteonie
Zaślubiny Marii z Józefem (1504)
Młody mężczyzna z jabłkiem (1504)
Św. Jerzy walczący ze smokiem (1505)
Madonna ze szczygłem (1506)
Francesco Alidosi (1510–1511)
Papież Juliusz II (1511–1512)
Portret Bindo Altoviti (1512–1515)
Madonna Sykstyńska (1513–1516)
Portret Baltazara Castiglione (ok. 1515)
Droga na Kalwarię (1516–1517)
La Fornarina (1518–1519)
Papież Leon X z kardynałami (1518)
Przemienienie Pańskie (1517–1520)

Życiorys

edytuj

Daty jego urodzin i śmierci (obie wypadły w Wielki Piątek) przyczyniły się poniekąd do uznania go przez Giorgio Vasariego za boskiego artystę – boga sztuki. Urodził się w 1483 w mieście Urbino w środkowych Włoszech. Jego rodzicami byli Giovanni Santi, malarz nadworny książęcej rodziny Montefeltro oraz Maria di Ciarla, córka kupca. W latach dziecięcych uczył się u ojca, który chociaż sam nie był artystą wysokiej rangi, był człowiekiem wykształconym i wcześnie dostrzegł ponadprzeciętne zdolności syna. W 1491 młody Rafael mocno przeżył śmierć matki; trzy lata później (1494) zmarł jego ojciec. Opiekę nad Rafaelem przejął wtedy formalnie jego stryj, lecz najwięcej pomocy i życzliwości okazał mu wuj, Simone Ciarla, brat zmarłej matki. To on wymusił na rodzinie oddanie chłopca na dalsze kształcenie malarskie, za co Rafael pozostał mu wdzięczny do końca życia.

Około 1494 wyjechał do Perugii, gdzie początkowo uczył się artystycznego rzemiosła u malarza Timoteo Viti, później został uczniem znanego malarza, Pietro Vannucciego zwanego Pietro Perugino. Podczas nauki u Perugina zaczął wykonywać pierwsze obrazy na zamówienie.

W 1500 Rafael został już malarzem cechowym miasta Urbino. Wcześnie przyswoił sobie styl mistrza i współpracował z Peruginem przy dekoracji m.in. kościoła św. Franciszka w Perugii, a w 1503 rozpoczął krótką współpracę z innym wybitnym malarzem – Pinturicchio, przy zdobieniu sali biblioteki w Sienie na zamówienie papieża Piusa III. Wkrótce Rafael przerósł swoich nauczycieli i w 1504 wyjechał do Florencji, aby podziwiać dzieła Leonarda da Vinci i Michała Anioła. Powstały wtedy znakomite dzieła malarskie dojrzałego już stylu Rafaela jak Madonna w zieleni czy Madonna ze szczygłem. Szybko zyskał ogromną sławę i zaczęli u niego zamawiać usługi artystyczne najwięksi wielmoże Italii.

Ok. 1507 Rafael powrócił do Urbino i pracował intensywnie w swym rodzinnym mieście – z tego okresu pochodzą m.in. obrazy Madonny i Chrystusa w Ogrójcu namalowane dla dowódcy wojsk florenckich Guidobaldo di Montefeltro. Wkrótce udał się do Perugii, gdzie udekorował freskami m.in. tamtejszy kościół Kamedułów.

W 1508 Rafael, po stworzeniu wielu wybitnych dzieł malarskich w Perugii oraz Florencji wyruszył do Rzymu. Wyjazd ten zaproponował mu pracujący na usługach papieża Juliusza II architekt Donato Bramante. Rafael zainteresował się pracą dla papieża do tego stopnia, że wyjechał natychmiast z Florencji nie ukończywszy malowideł we florenckiej kaplicy św. Ducha. Papież życzliwie przyjął Rafaela i zlecił mu na początek ozdobienie papieskiej sali urzędowej i sądowej zwanej Stanza della Segnatura. Pracę tę ukończył w 1511. Jednocześnie tworzył wiele innych dzieł, a także miał okazję zapoznać się z najlepszymi dziełami swojego znakomitego rywala, Michała Anioła, który również pracował dla papieża i właśnie tworzył freski na sklepieniu kaplicy Sykstyńskiej.

W 1513 zmarł papież Juliusz II. Jego następca, Leon X również był mecenasem sztuki i cenił talent Rafaela, któremu zlecił kontynuację prac nad zdobieniem Pałacu Watykańskiego. Po śmierci Bramantego w 1514 Rafael przejął nadzór nad budową nowej bazyliki św. Piotra w Rzymie.

Już za życia został okrzyknięty geniuszem, po jego śmierci opłakiwali go w swych wierszach wybitni poeci. Rafael był zaprzyjaźniony z wielkimi humanistami swojej epoki jak Baldassare Castiglione czy Bernardo Dovizi da Bibbiena. Przyjaźnił się i rywalizował z innym artystami, prowadził też żywą korespondencję z Albrechtem Dürerem. W swoich wielkich dziełach starał się pogodzić wartości chrześcijańskie z optymizmem epoki odrodzenia oraz z pogańską filozofią antyczną, odkrywaną przez ludzi renesansu. Widać to w takich jego dziełach jak np. Szkoła ateńska, gdzie Rafael w papieskiej sali przedstawił grupę uczonych, skupionych według największych filozofów antyku, których autorytet uznawał także Kościół katolicki – Platona i Arystotelesa.

Był człowiekiem bardzo religijnym. Od 1514 należał do Bractwa Ciała Chrystusowego w Urbino i do tajnego stowarzyszenia ludzi świeckich Oratorium Boskiej Miłości w Rzymie. Zmarł przedwcześnie po ataku febry w wieku 37 lat. Zgodnie z życzeniem pochowany został w rzymskim Panteonie. Epitafium wyryte na grobowcu brzmi: „Tu spoczywa Rafael. Bałem się tego, co niezgłębione, pokonałem zwyczajne, wielkim równy, tylko śmiertelne zmarło ze mną”. Madonnę nad grobem (Madonna del Sasso) wyrzeźbił Lorenzo Lotti (Lorenzetto).

Styl, malarstwo

edytuj

We wczesnej twórczości stylem Rafaela było naśladownictwo, a czasem niemal mistrzowskie kopiowanie stylu Perugina. Jednak nawet w dziełach niewątpliwie wzorowanych na nim można uchwycić różnicę. Przykładem jest obraz Zaślubiny Marii z Józefem (Lo Sposalizio), wzorowany na powstającym w tym samym czasie obrazie Perugina pod tym samym tytułem. Oba obrazy posiadają niemal jednakową scenerię i podobne rozłożenie postaci, jednak obraz Rafaela różni się od obrazu jego mistrza giętkością i naturalnością ruchów. Podczas gdy Perugino stosuje już nieco przestarzałą manierę izokefalii (umieszczania głów postaci na jednym poziomie), u Rafaela analogiczne postacie są wyższe lub niższe, stoją swobodnie i nie wyglądają jak ustawione w jednym rzędzie. Wkrótce Rafael porzucił wzorowanie się na dziełach konserwatywnego mistrza i stworzył nowy styl. Niewątpliwie na rozwój stylu malarskiego Rafaela miały wielki wpływ dzieła Michała Anioła, a zwłaszcza Leonarda da Vinci. Z dzieł Leonarda przyswoił sobie Rafael manierę sfumato, choć stosował ją bardziej umiarkowanie niż sam Leonardo.

Do najbardziej znanych dzieł malarskich Rafaela należy słynna Madonna Sykstyńska. Została namalowana w latach 1513–1514. Pierwotnie obraz ten był prawdopodobnie przeznaczony dla kościoła św. Sykstusa w Piacenzy, jak Nico pisze Giorgio Vasari, pierwszy biograf Rafaela i wielu innych artystów renesansu. Istnieją hipotezy, że miał być to obraz zdobiący nagrobek Juliusza II. Jako Madonna została przedstawiona urodziwa kochanka Rafaela Margherita Luti, zwana La Fornarina. Po lewej stronie adorujący ją św. Sykstus ma twarz papieża Juliusza II. Po prawej stronie obrazu stoi święta Barbara, patronka umierających. Obraz, będący pierwotnie własnością zakonników klasztoru świętego Sykstusa został w 1754 zakupiony (zresztą za pieniądze z budżetu Rzeczypospolitej) przez Augusta III Sasa i dziś jest ozdobą drezdeńskiej Gemäldegalerie.

Również słynne są freski Rafaela w Stanzach Watykańskich, a zwłaszcza najbardziej z nich znana i kojarzona z imieniem Rafaela Szkoła Ateńska. Jest to monumentalny fresk na ścianie, ograniczony łukiem sklepienia, przedstawiający spotkanie najwybitniejszych filozofów starożytności. Dzieło Rafaela jest alegorią Rozumu jako drogi wiodącej do poznania Prawdy.

Rafael nader często portretował na swoich obrazach samego siebie oraz osoby sobie znane. Tak też jest w Szkole Ateńskiej, gdzie Platon (lewa z postaci centralnych) posiada twarz Leonarda da Vinci, siedzący na schodach Heraklit to sportretowany Michał Anioł, natomiast kreślący znaki cyrklem Euklides posiada fizjonomię Donata Bramante. Sam Rafael także jest widoczny – stoi nieco na uboczu jako drugi od prawej strony, obok Klaudiusza Ptolemeusza.

Pod koniec życia (1518) namalował 2 obrazy ofiarowane przez Watykan królowi Francji, Franciszkowi I: Święta Rodzina Franciszka I oraz Święty Michał. Ostatnim dziełem artysty był obraz ołtarzowy Przemienienie Pańskie.

Dzieła zebrane

edytuj

Wczesny okres (do 1503)

edytuj
  • Zmartwychwstanie Chrystusa (Zmartwychwstanie Kinnairda) 1499–1502, olej na desce, 52 × 44 cm, Museum of Art, São Paulo
  • Anioł 1500–1501, olej na desce, 31 × 27 cm, Pinacoteca Civica, Brescia
  • Anioł 1500–1501, olej na desce, 57 × 36 cm, Luwr, Paryż
  • Św. Sebastian 1501–1502, olej na desce, 43 × 34 cm, Accademia Carrara, Bergamo
  • Madonna z Dzieciątkiem i świętymi (Ołtarz Colonny) 1501–1502, tempera na desce, 172,4 × 172,4 cm, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork
  • Madonna Solly’ego ok. 1502, olej na desce, 52 × 38 cm, Gemäldegalerie, Berlin
  • Portret mężczyzny ok. 1502, olej na desce, 45 × 31 cm, Galleria Borghese, Rzym
  • Madonna z Dzieciątkiem, błogosławiącymi i świętymi: Hieronimem i Franciszkiem (Madonna von der Roppa)ok. 1502, olej na desce, 34 × 29 cm, Gemäldegalerie, Berlin
  • Ukrzyżowanie 1502–1503, olej na desce, 281 × 165 cm, National Gallery w Londynie
  • Ołtarz Oddich (Koronacja Matki Boskiej) 1502–1504, olej na płótnie, 267 × 163 cm, Muzea Watykańskie
    • Zwiastowanie 1502–1504, olej na płótnie, 27 × 50 cm, Muzea Watykańskie (predella ołtarza)
    • Pokłon Trzech Króli 1502–1504, olej na płótnie, 27 × 50 cm, Muzea Watykańskie (predella ołtarza)
    • Ofiarowanie Jezusa w świątyni 1502–1504, olej na płótnie, 27 × 50 cm, Muzea Watykańskie (predella ołtarza)
  • Portret mężczyzny 1502–1504, olej na desce, 48 × 37 cm, Liechtenstein Museum, Wiedeń
  • Madonna Diotalevi ok. 1503, olej na desce, 69 × 50 cm, Gemäldegalerie, Berlin
  • Madonna z Dzieciątkiem i książką 1503, olej na desce, 55 × 40 cm, National Gallery of Art, Waszyngton

Okres florencki (1504–1508)

edytuj
  • Trzy Gracje 1504, olej na desce, 17 × 17 cm, Musée Condé, Chantilly
  • Zaślubiny Marii z Józefem 1504, olej na desce, 170 × 117 cm, Pinakoteka Brera, Mediolan
  • Sen rycerza 1504, tempera na desce, 17 × 17 cm, National Gallery w Londynie
  • Portret Perugina ok. 1504, tempera na desce, 57 × 42 cm, Uffizi, Florencja
  • Portret Pietra Bembo ok. 1504, olej na desce, 54 × 69 cm, Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie
  • Portret Elżbiety Gonzagi ok. 1504, olej na płótnie, 53 × 37,5 cm, Uffizi, Florencja
  • Madonna di Granduca 1504, olej na desce, 84 55 cm, Galleria Palatina, Florencja
  • Madonna Connestabile 1504–1505, tempera na desce, 17,5 × 18 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg
  • Św. Michał walczący z szatanem 1505, olej na desce, 29 × 25 cm, Luwr, Paryż
  • Św. Jerzy walczący ze smokiem 1505, olej na desce, 30 × 26 cm, Luwr, Paryż
  • Ołtarz Ansideich 1505, olej na desce, 217 × 148 cm, National Gallery w Londynie
  • Chrystus błogosławiący 1505, olej na desce, 30 × 25 cm, Pinacoteca Civica, Brescia
  • Madonna Terranuova ok. 1505, olej na desce, śr. 86 cm, Gemäldegalerie, Berlin
  • Portret młodzieńca z jabłkiem 1505, olej na desce, 47 × 35 cm, Uffizi, Florencja
  • Dama z jednorożcem ok. 1505, olej na desce, 65 × 51 cm, Galleria Borghese, Rzym
  • Św. Jerzy zabijający smoka 1505–1506, olej na desce, 28,5 × 21,5 cm, National Gallery of Art, Waszyngton
  • Donna Gravida (Brzemienna) 1505–1506, olej na desce, 66 × 52 cm, Galleria Palatina, Florencja
  • Portret Angola Doniego 1505–1507, olej na desce, 63 × 45 cm, Galleria Palatina, Florencja
  • Portret Maddaleny Doni 1505–1507, olej na desce, 63 × 45 cm, Galleria Palatina, Florencja
  • Autoportret 1506, olej na desce, 45 × 33 cm, Uffizi, Florencja
  • Madonna ze szczygłem 1506, olej na desce, 107 × 77,2 cm, Uffizi, Florencja
  • Madonna del Prato (Madonna na łące) 1506, olej na desce, 113 × 88 cm, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
  • Madonna z goździkiem 1506, olej na desce, 29 × 23 cm, National Gallery w Londynie
  • Madonna ze św. Józefem bez brody (Święta Rodzina) 1506, tempera na desce, 74 × 57 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg
  • Święta Rodzina ze św. Elżbietą i św. Janem (Święta Rodzina Canigianich) 1507, olej na desce, 131 × 107 cm, Stara Pinakoteka, Monachium
  • Piękna Ogrodniczka (Madonna z Dzieciątkiem i św. Janem) 1507, olej na desce, 122 × 80 cm, Luwr, Paryż
  • Złożenie do grobu (Retabulum Baglionich) – 1507, olej na desce, 184 × 176 cm, Galleria Borghese, Rzym
  • Święta Rodzina z barankiem 1507, olej na desce, 29 × 21 cm, Prado, Madryt
  • Madonna del Cardellino 1507, olej na desce, 107 × 77 cm, Uffizi, Florencja
  • Madonna z Dzieciątkiem ok. 1507, olej na płótnie, 81 × 56 cm, Scottish National Gallery, Edynburg
  • Guidobaldo da Montefeltro ok. 1507, olej na desce, 71 × 50 cm, Uffizi, Florencja
  • La Muta (Niema) lub Portret młodej kobiety 1507–1508, olej na desce, 64 × 48 cm, Galleria Nazionale delle Marche, Urbino
  • Św. Katarzyna Aleksandryjska 1508, olej na desce, 72 × 55 cm, National Gallery w Londynie
  • Madonna Tempi 1508, olej na desce, 75 × 51 cm, Stara Pinakoteka, Monachium
  • Madonna Colonna ok. 1508, olej na desce, 77 × 56 cm, Gemäldegalerie, Berlin
  • Madonna z Dzieciątkiem i małym św. Janem ok. 1508, tempera i olej na desce, 29 × 22 cm, Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie

Okres rzymski (1509–1520)

edytuj
  • Portret młodzieńca 1509–1511, olej na desce, 75 × 59 cm, Muzeum Czartoryskich w Krakowie (zaginiony podczas II wojny światowej)
  • Kardynał Alessandro Farnese 1509–1511, olej na desce, 132 × 86 cm, Museo di Capodimonte, Neapol
  • Madonna del Velo 1509–1510, olej na desce, 120 × 90 cm, Musée Condé, Chantilly
  • Madonna z Dzieciątkiem i małym św. Janem 1510, olej na płótnie, 39 × 33 cm, National Gallery w Londynie
  • Madonna z Dzieciątkiem (Madonna z niebieskim diademem) 1510–1511, olej na desce, 68 × 48 cm, Luwr, Paryż
  • Portret kardynała 1510–1511, olej na desce, 79 × 61 cm, Prado, Madryt
  • Madonna d’Alba 1511, olej na płótnie, śr. 98 cm, National Gallery of Art, Waszyngton
  • Portret Juliusza II 1511–1512, olej na płótnie, 108 × 80,7 cm, National Gallery w Londynie
  • Portret papieża Juliusza II della Rovere 1512, olej na desce, 108,5 × 80 cm, Uffizi, Florencja
  • Madonna di Foligno 1512, olej na płótnie, 320 × 194 cm, Muzea Watykańskie
  • Portret kardynała Tommassa Inghiramiego ok. 1513, Isabella Stewart Gardner Museum, Boston
  • Madonna Candelabra ok. 1513, olej na desce, 65,7 × 64 cm, Walters Art Museum, Baltimore
  • Madonna Sykstyńska 1513–1514, olej na płótnie, 265 × 196 cm, Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie
  • Madonna della Sedia 1514, olej na desce, śr. 71 cm, Galleria Palatina, Florencja
  • Madonna Dell’Impannata 1513–1514, olej na desce, 158 × 125 cm, Galleria Palatina, Florencja
  • Madonna della Tenda 1514, olej na desce, 65,8 × 51,2 cm, Stara Pinakoteka, Monachium
  • Bindo Altoviti ok. 1514, olej na desce, 60 × 44 cm, National Gallery of Art, Waszyngton
  • Św. Cecylia 1514, olej na desce, 220 × 136 cm, Pinacoteca Nazionale, Bolonia
  • Portret młodego mężczyzny ok. 1515, olej na desce, 44 × 29 cm, Muzeum Thyssen-Bornemisza, Madryt
  • Portret Baltazara Castiglione ok. 1515, olej na płótnie, 82 × 67 cm, Luwr, Paryż
  • Portret Tommassa Inghiramiego 1515–1516, olej na desce, 91 × 61 cm, Galleria Palatina, Florencja
  • La Donna Velata 1516, olej na płótnie, 82 × 60,5 cm, Galleria Palatina, Florencja
  • Andrea Navagerro i Agostino Beazzano 1516, olej na desce, 76 × 107 cm, Galleria Doria Pamphilj, Rzym
  • Portret kardynała Bibbieny ok. 1516, olej na płótnie, 85 × 66,3 cm, Galleria Palatina, Florencja
  • Droga na Kalwarię (Boleść sycylijska) 1516–1517, olej na płótnie, 318 × 229 cm, Prado, Madryt
  • Nawiedzenie ok. 1517, olej na desce, 200 × 146 cm, Prado, Madryt
  • Przemienienie Pańskie 1517–1520, olej na desce, 405 × 278 cm, Muzea Watykańskie
  • Papież Leon X z kardynałami Giulliem de’ Medicim i Luigim de’ Rossim 1518, olej na desce, 155 × 118 cm, Uffizi, Florencja
  • Święta Rodzina Franciszka I 1518, olej na płótnie, 207 × 140 cm, Luwr, Paryż
  • Wizja Ezechiela 1518, olej na desce, 40 × 29 cm, Galleria Palatina, Florencja
  • Święty Michał pokonuje szatana 1518, 268 × 160 cm, Luwr, Paryż
  • Święta Rodzina pod dębem 1518, 144 × 110 cm, Prado, Madryt
  • Autoportret z przyjacielem 1518, olej na płótnie, 99 × 83 cm, Luwr, Paryż
  • Św. Jan Chrzciciel na pustyni ok. 1518, olej na płótnie, 165 × 147 cm, Uffizi, Florencja
  • La Fornarina (Portret młodej kobiety) 1518–1519, olej na desce, 85 × 60 cm, Galleria Borghese, Rzym
  • Madonna della Rosa 1518–1520, olej na desce, 103 × 84 cm, Prado, Madryt
  • Święta Rodzina ze św. Elżbietą i małym św. Janem (także La Perla) – 1518–1520, olej na płótnie, 144 × 115 cm, Prado, Madryt

Freski

edytuj
  • Stanza della Segnatura (1508–1511), Stanze Watykańskie, Rzym
    • Dysputa o Najświętszym Sakramencie (Apoteoza Eucharystii) 1508–1509, szer. ok. 10,75 m
    • Parnas 1509–1510, szer. ok. 8,70 m
    • Szkoła Ateńska 1510–1511, szer. ok. 10,50 m
    • Sprawiedliwość (Justynian przekazuje kodeks praw Tryboniuszowi i Grzegorz IX nadaje dekrety św. Rajmundowi z Penaforte) 1511, szer. ok. 8,60 m
    • Tonda na suficie (śr. 180 cm) : Filozofia, Poezja, Teologia, Sprawiedliwość
    • Panele sufitowe (120 × 105 cm): Moc Sprawcza, Apollo i Marsjasz, Adam i Ewa, Sąd Salomona
  • Stanza d’Eliodoro (1511–1514), Stanze Watykańskie, Rzym
    • Wypędzenie Heliodora ze świątyni 1511–1512, szer. ok. 10,80 m
    • Uwolnienie św. Piotra z okowów 1513–1514, szer. ok. 8,10 m
    • Spotkanie papieża Leona Wielkiego z Attylą 1513–1514, szer. ok. 10,70 m
    • Msza Bolseńska 1512, szer. ok. 8,40 m
  • Stanza dell’Incendio (1514), Stanze Watykańskie, Rzym
    • Pożar Borgo szer. ok. 10,60 m
  • Prorok Izajasz 1511–1512, 250 × 155 cm, Sant’Agostino, Rzym
  • Sybille i anioły 1514, wys. 615 cm, Santa Maria della Pace, Rzym
  • Villa Farnesina, Rzym
    • Triumf Galatei 1512, 295 × 225 cm
    • Zgromadzenie bogów 1517, 405 × 1200 cm
 
Szkoła Ateńska (1509–1511)

Kartony do arrasów

edytuj

Kartony do serii arrasów ilustrujących życie św. Piotra i św. Pawła, przeznaczonych do kaplicy Sykstyńskiej, znajdujących się obecnie w Pinakotece Watykańskiej – 1515–1516, tempera na kartonie, śr. wielkość 3,50 × 5,00 m, Victoria and Albert Museum, Londyn

  • Kazanie św. Piotra do Ateńczyków, 343 × 442 cm
  • Przekazanie kluczy („Paś owce moje”), 342 × 532 cm
  • Cudowny połów ryb, 319 × 399 cm
  • Uzdrowienie kaleki w Listrze, 347 × 532 cm
  • Ukaranie Elimasa, 342 × 446 cm
  • Śmierć Ananiasza, 342 × 532 cm
  • Uzdrowienie chromego od urodzenia, 342 × 536 cm

Projekty architektoniczne

edytuj
  • Kościół Sant'Eligio degli Orefici w Rzymie
  • Kaplica Chigich przy kościele Santa Maria del Popolo w Rzymie, 1512–1513

Bibliografia

edytuj
  • Susanna Buricchi, Dojrzały renesans i manieryzm, Warszawa: Arkady, 2011 (Wielka Historia Sztuki ; 4), ISBN 978-83-213-4684-7
  • Jerzy Cepik, Rafael. Opowieść biograficzna, Poznań: Wydaw. Pozn., 1990, ISBN 83-210-0928-X
  • Andre Chastel, Sztuka włoska II, Warszawa: WAiF, 1978
  • Janusz A. Chrościcki, Rafael, Warszawa: Arkady, 1972 (W Kręgu Sztuki)
  • Monica Girardi, Rafael, Warszawa: Arkady, 2001 (Geniusze Malarstwa), ISBN 83-213-4195-0
  • Monica Girardi, Rafael, Warszawa: HPS, 2006 (Klasyce Sztuki ; 1), ISBN 978-83-60529-00-3
  • Matilde Battistini, Lucia Impelluso, Stefano Zuffi, Historia portretu, Hanna Cieśla (tłum.), Warszawa: Arkady, 2001, ISBN 83-213-4235-3, OCLC 749556721.
  • Marion Kaminski, Wenecja. Sztuka i architektura, Koeln: Koenemenn, 2001, ISBN 3-8290-8141-3
  • Mariusz Karpowicz, Rafael. Rafaello Santi, Warszawa: KAW, 1978.
  • Anna Kwella, Rafael, [w:] Religia. Encyklopedia PWN, t. 8, Warszawa: Wydaw. Nauk. PWN, 2003, ISBN 83-01-14039-9
  • Waldemar Łysiak, Malarstwo białego człowieka, wyd. 2, t. 2, Warszawa: Nobilis, 2010 (rozdz. Piękny Santi), ISBN 978-83-60297-35-3
  • Carlo Pietrangeli, Watykan. Arcydzieła malarstwa, Warszawa: Arkady, 2000, ISBN 83-213-3979-4
  • Jose Pijoan, Rafael Santi, [w:] Sztuka świata, t. 6, Warszawa: Arkady, 1991, ISBN 83-213-3578-0
  • Rafael, Poznań: Oxford Educational, 2006 (Wielka Kolekcja Sławnych Malarzy ; 3), ISBN 83-7425-437-8
  • Maria Luisa Rizzatti, Rafael, Warszawa: KAW, 1990 (Geniusze Sztuki), ISBN 83-03-03213-5
  • Samuel Rodary, Rafael, Siechnice: Eaglemoss Polska, 1999 (Wielcy Malarze ; nr 38)
  • Maria Rzepińska, Malarstwo cinquecenta, Warszawa: WAiF, 1989, ISBN 83-221-0441-3, OCLC 749869210.
  • Camillo Semenzato, Blask renesansu. Sztuka europejska 1470-1512, Danuta Natalia Zasławska (tłum.), Rafał Wąworek (tłum.), Warszawa: Arkady, 1994, ISBN 83-213-3734-1, OCLC 749367769.
  • Christof Thoenes, Rafael, Koln: Taschen; TMC Art., 2005, ISBN 83-89192-06-3
  • Stefano Zuffi, Francesca Castria, Malarstwo włoskie. Mistrzowie i arcydzieła, Warszawa: Arkady, 1998, ISBN 83-213-4061-X

Linki zewnętrzne

edytuj