Shqipëria ç'ka qenë, ç'është e ç'do të bëhet: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Sejko (diskuto | kontribute) |
Sejko (diskuto | kontribute) No edit summary |
||
| Rreshti 3: | Rreshti 3: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
Në frymën e [[E vërteta mbi Shqipërinë dhe shqiptarët|manifestit]] të shkruar nga [[Vaso pashë Shkodrani]],<ref name=":0">{{Cite book|title=La question nationale en Europe du Sud-Est: genèse, émergence et développement de l'indentité nationale albanaise au Kosovo et en Macédoine|last=Iseni|first=Bashkim|publisher=Peter Lang|year=2008|isbn=9783039113200|location=|pages=258-259}}</ref> marsin e 1899 Samiu përfundoi punimin e vëllimit ku shtjellohen idetë e tij mbi çështjen shqiptare.<ref name="Skendi129166169">{{harvnb|Skendi|1967|pp=129, 167-169.}}</ref><ref name="Gawrych1272">{{harvnb|Gawrych|2006|p=127.}}</ref> Libërthi qarkulloi në fshehtësi jashtë [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]] dhe u botua në Bukuresht pa emrin e tij.<ref name="Gawrych1272" /> Botues [[Perandoria Austro-Hungareze|austro-hungarezë]] botuan disa nga veprat e tij me përmbajtje nacionaliste, përkthimi dhe shpërndarja e veprave në fjalë u financuan nga albanologët [[Theodor Anton Ippen|Ippen]] e [[Franc Nopça|Nopça]].<ref>{{Citation|last1=Blumi|first1=Isa|title=Seeing Beyond the River Drin, Sarajevo, Ottoman Albanians and Imperial Rivalry in the Balkans after 1878|url=http://www.kakanien.ac.at/beitr/fallstudie/IBlumi1.pdf|archiveurl=|archivedate=|format=|accessdate=|edition=|series=|volume=|date=|origyear=|year=2007|month=|publisher=Kakanien revisited|location=Austria|language=|isbn=|oclc=|doi=|doi-inactive-date=|bibcode=|id=|page=6-7|pages=|nopp=|at=|chapter=|chapterurl=|quote=s. Ippen and Nopcsa openly advocated funding efforts to solidify the cultural ambitions of nationalist leaders, resulting, for instance, in the translation into German and distribution of Sami Frashëri’s works}}</ref> Disa muaj pas vdekjes së autorit, më 17 nëntor 1904 autorësinë e veprës e zbuloi [[Shahin Kolonja]].<ref name="Gawrych127128">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=127-128.}}</ref> |
Në frymën e [[E vërteta mbi Shqipërinë dhe shqiptarët|manifestit]] të shkruar nga [[Vaso pashë Shkodrani]],<ref name=":0">{{Cite book|title=La question nationale en Europe du Sud-Est: genèse, émergence et développement de l'indentité nationale albanaise au Kosovo et en Macédoine|last=Iseni|first=Bashkim|publisher=Peter Lang|year=2008|isbn=9783039113200|location=|pages=258-259}}</ref> marsin e 1899 Samiu përfundoi punimin e vëllimit ku shtjellohen idetë e tij mbi çështjen shqiptare.<ref name="Skendi129166169">{{harvnb|Skendi|1967|pp=129, 167-169.}}</ref><ref name="Gawrych1272">{{harvnb|Gawrych|2006|p=127.}}</ref> Libërthi qarkulloi në fshehtësi jashtë [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]] dhe u botua në Bukuresht pa emrin e tij.<ref name="Gawrych1272" /> Botues [[Perandoria Austro-Hungareze|austro-hungarezë]] botuan disa nga veprat e tij me përmbajtje nacionaliste, përkthimi dhe shpërndarja e veprave në fjalë u financuan nga albanologët [[Theodor Anton Ippen|Ippen]] e [[Franc Nopça|Nopça]].<ref>{{Citation|last1=Blumi|first1=Isa|title=Seeing Beyond the River Drin, Sarajevo, Ottoman Albanians and Imperial Rivalry in the Balkans after 1878|url=http://www.kakanien.ac.at/beitr/fallstudie/IBlumi1.pdf|archiveurl=|archivedate=|format=|accessdate=|edition=|series=|volume=|date=|origyear=|year=2007|month=|publisher=Kakanien revisited|location=Austria|language=|isbn=|oclc=|doi=|doi-inactive-date=|bibcode=|id=|page=6-7|pages=|nopp=|at=|chapter=|chapterurl=|quote=s. Ippen and Nopcsa openly advocated funding efforts to solidify the cultural ambitions of nationalist leaders, resulting, for instance, in the translation into German and distribution of Sami Frashëri’s works}}</ref> Disa muaj pas vdekjes së autorit, më 17 nëntor 1904 autorësinë e veprës e zbuloi [[Shahin Kolonja]].<ref name="Gawrych127128">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=127-128.}}</ref> |
||
== |
== == |
||
Si ndër botimet pararendëse, përsëriste pikat kyçe<ref name=":1" /> duke e ndarë librin në tre pjesë, sipas titullit:<ref name=":0" /> mëtimin se shqiptarët janë kombi më i vjetër i Europës, trajtimin e Skënderbeut në disa faqe, periudhën osmane si dhe kontributin e Shqipërisë në perandori. Pjesa e dytë e libërthit i kushtohet Shqipërisë e asaj kohe, ku Samiu trajtonte kufijtë kombëtarë si dhe bashkimin shqiptar pavarësisht nënndarjeve gegë e toskë apo dallimeve fetare. Ankon po ashtu mungesën e progresit përgjatë 20 viteve për zhvillimin e gjuhës shqipe dhe mos-hapjes së shkollave shqipe brenda perandorisë.<ref name=":1">{{Harvnb|Gawrych|2006|page=128.}}</ref> |
|||
I kushtohet historisë së kaluar të [[Shqipërisë]]. Qëllimi i autorit është të provojë se populli shqiptar është nga popujt më të vjetër të Evropës, me një gjuhë nga më të vjetrat e më të bukurat, me kulturë e tradita të pasura, që ka të drejtë të jetojë i lirë në mes të popujve të tjerë dhe kombeve të qytetëruara. Si shumë rilindës të tjerë, Samiu mbron origjinën pelazgjike të popullit shqiptar. |
|||
Një vend me rëndësi i jep në këtë pjesë figurës së [[Skënderbeu]]t dhe epokës së tij. Skënderbeun e cilëson si një burrë që i ka shokët e rrallë në histori, kurse për epokën e tij shkruan se "është m'ë bukur e m'ë bekuar e gjithë kohërave për vendin tënë„, se atëherë i gjithë kombi ishte i bashkuar dhe u nderua në gjithë botën. Kjo është një nga synimet kryesore të veprës; të forcojë te shqiptarët ndërgjegjen dhe krenarinë kombëtare. |
|||
== Pjesa e dytë == |
|||
Jep me nota tronditëse një tablo realiste të Shqipërisë pas [[Tanzimatit]]. Si janë sot shqiptarët?„-pyet Samiu me shqetësim dhe tregon se gjendja e vendit është e mjeruar nga çdo pikëpamje. Burimin e këtij mjerimi ai e sheh në rradhë të parë te zgjedha e huaj, që e ka lënë vendin në [[Varfëria|varfëri]], padituri, dhe errësirë. "[[Shqiptarët]], - shkruan Samiu, - janë robër të poshtuar(poshtëruar) e t'unjurë, të shkelur e të çpërnderë (turpëruar). |
|||
Përshkrimi është edhe më i gjallë në kontrast me të kaluarën, të cilën në përgjithësi autori e idealizon. Ndaj dhe stili bëhet më zemërak, vepra e patriotit vlon nga revolta kundër shtypjes kombëtare. Ata shqiptarë të veshur dikur me "roba të arta„ e të farkëtuar me armët e argjendta të trimërisë, shkruan Samiu, "Janë sot lakuriq, me një këmishë që që s'ka ku ta zërë qeni. Vete edhe zaptija e taksidari, e ngre shkopnë e i rreh duke thirrur: Pagoni! E ku të gjejë i ziu që të paguajë? Atëherë shesin kanë, dhinë, ç'të kenë, edhe gjer në qeramidhet e shtëpisë„. |
|||
Vend të rëndësishëm zë analiza që Samiu u bën rreziqeve që i kanoseshin Shqipërisë. |
|||
Si gjithë rilindësit, ai mendonte se rreziku i parë Shqipërisë i vinte nga [[Perandoria Osmane]], të cilën Samiu e quante një të vdekur që duhej varrosur sa më parë. Sa më gjatë të mbetej lidhur Shqipëria me këtë perandori të kalbur, aq më keq do të ishte. Shteti osman do të shembej së shpejti dhe Shqipëria mund të groposej në gërmadhat e tij. Rreziku tjetër, mendon Samiu, shqiptarëve u vinte prej lakmive të shovinistëve fqinjë, lakmi që i mbështetnin fuqitë imperialiste. |
|||
Rreziqe të mëdha shqiptarëve edhe prej grindjeve e përçarjeve midis tyre, sidomos prej përçarjes fetare, gjithashtu prej padijes, prej mungesës së [[shkollave shqipe]]. Këto rrethana i hapnin shteg rrezikut të asimilimit të shqiptarëve prej të huajve. |
|||
== Pjesa e tretë == |
|||
Fillon me pyetjen: "A mund të qëndrojë Shqipëria si është? Përgjigjja është, jo„. Në përgjithësi në këtë pjesë Samiu paraqet programin e lëvizjes për të ardhmen e Shqipërisë. |
|||
Nga analiza që u bëri rrethanave politike në fund të shekullit XIX, Samiu arriti në përfundimin se rruga e vetme për të shpëtuar nga zgjedha osmane dhe nga rreziku i copëtimit prej shteteve fqinje ishte që Shqipëria të shkëputej nga Turqia menjëherë, para se ajo të shembej dhe shqiptarët të formonin shtetin e tyre të pavarur. Autori mendonte se kjo s'arrihej me lutje, por me rrugën e luftës së armatosur. "Shqiptarët duhet t'i marrin ato që duan me pahir, t'i kërkojnë me fjalë, po të kenë edhe pushkën plot„. |
|||
Si mendimtar demokrat dhe iluminist, Samiu parashtron një projekt të gjerë me ide të përparuara për të ardhmen e Shqipërisë. Ai nuk e pranon idenë e monarkisë. Si formë regjimi sipas tij, Shqipëria duhet të ishte republikë parlamentare që do të kishte në krye një pleqësi. Kushtetuta e shtetit të ardhshëm shqiptar që propozonte Samiu, përshkrohet nga fryma demokratike. Ideali i tij për këtë shtet ishte ideali i një demokracie borgjeze. Si shprehës i pikëpamjeve të klasës së re të borgjezisë, ky ishte një ideal i përparuar për kohën, sepse ai i kundërvihej shtetit despotik osman. |
|||
Shumë i guximshëm e i përparuar për kohën ishte projekti i Samiut edhe për zhvillimin ekonomik e shoqëror të vendit. Ai kërkonte të ngrihej një industri kombëtare, të mëkëmbej bujqësia, të zhvillohej komunikacioni automobilistik dhe hekurudhor, të forcohej mbrojtja etj. Vëmendje të veçantë Samiu i kushtonte zhvillimit të arsimit e të kulturës shqiptare. Si gjithë rilindësit, ai kishte bindjen se ajo që u duhej më shumë shqiptarëve ishte dituria. Për përhapjen e saj ai kërkonte një sistem arsimi të përgjithshëm e të detyrueshëm për të gjithë, djem e vajza. Arsimin e donte në gjuhën amtare shqipe dhe shkolla të ishte laike, e shkëputur nga kisha e xhamia, një shkollë që të shërbente si vatër diturie dhe atdhetarizmi. |
|||
Samiu ëndërronte Shqipërinë me [[shkolla]] të të gjitha kategorive, me universitet ("gjithëmësime„ siç e quante ai), me akademi të shkencave, muzeume e [[biblioteka]]. |
|||
Siç shihet, në veprën "Shqipëria ç'ka qënë, ç'është e ç'do të bëhet„ gjeti shprehje mendimi shqiptar më i përparuar politiko-shoqëror i kohës. Me këtë vepër Samiu u bë [[ideologu]] më i shquar i lëvizjes kombëtare shqiptare. Vepra e tij është një traktat politiko-shoqëror, megjithatë ajo ka vlera të mëdha stilistike, një gjuhë e gjallë, e shprehëse. Stili i prozës së Samiut është energjik, herë polemist, herë fshikullues e herë me patos thirrës e mobilizues. "O burrani o shqiptarë ! Zihuni me të dy duart në besë, në lidhje e në bashkim, se kjo do t'ju shpëtojë!„ |
|||
Fraza e Samiut është e qartë, me mjete gjuhësore plot ngarkesë emocionale. Mbasi ka parashtruar krejt programin e tij, ja si e mbyll veprën; "Ja qëllimi ynë! Ja puna jonë e shenjtëruarë! Ja besa jonë! Në mes të shqiptarëve të vërtetë s'ka ndonjë ndarje, ndonjë çarje, ndonjë ndryshim! Janë të tërë vëllezër, të gjithë një trup, një mendje, një qëllim një besë!„ |
|||
Kjo vepër solli një ndihmesë të madhe për pasurimin e gjuhës letrare shqipe dhe për formimin e stilit publicistik. |
|||
Samiu vdiq në [[Stamboll]] më [[1904]], i përndjekur nga autoritetet dhe i respektuar nga populli dhe opinioni përparimtar. |
|||
== Botime == |
== Botime == |
||
Versioni i datës 18 shtator 2019 15:03
Shqipëria ç'ka qenë, ç'është dhe ç'do të bëhet, në origjinal Shqipëria ç'ka qënë, ç'është e çdo të bëhetë?: mendime për shpëtimt të mëmëdheut nga reziket që e kane rethuarë, është një ese programatike me autor Sami Frashërin,[1] që u bë manifesti politik i Lëvizjes Kombëtare dhe e bëri autorin mendimtarin më të shquar të nacionalizmit shqiptar.[2] Vepra u botua në Bukuresht më 1899.
Historia
Në frymën e manifestit të shkruar nga Vaso pashë Shkodrani,[3] marsin e 1899 Samiu përfundoi punimin e vëllimit ku shtjellohen idetë e tij mbi çështjen shqiptare.[4][5] Libërthi qarkulloi në fshehtësi jashtë Perandorisë Osmane dhe u botua në Bukuresht pa emrin e tij.[5] Botues austro-hungarezë botuan disa nga veprat e tij me përmbajtje nacionaliste, përkthimi dhe shpërndarja e veprave në fjalë u financuan nga albanologët Ippen e Nopça.[6] Disa muaj pas vdekjes së autorit, më 17 nëntor 1904 autorësinë e veprës e zbuloi Shahin Kolonja.[7]
Përmbajtja
Si ndër botimet pararendëse, përsëriste pikat kyçe[8] duke e ndarë librin në tre pjesë, sipas titullit:[3] mëtimin se shqiptarët janë kombi më i vjetër i Europës, trajtimin e Skënderbeut në disa faqe, periudhën osmane si dhe kontributin e Shqipërisë në perandori. Pjesa e dytë e libërthit i kushtohet Shqipërisë e asaj kohe, ku Samiu trajtonte kufijtë kombëtarë si dhe bashkimin shqiptar pavarësisht nënndarjeve gegë e toskë apo dallimeve fetare. Ankon po ashtu mungesën e progresit përgjatë 20 viteve për zhvillimin e gjuhës shqipe dhe mos-hapjes së shkollave shqipe brenda perandorisë.[8]
Botime
U ribotua në Sofie më 1907 në shtypshkronjën Mbrothësia. Më pas u ribotua sërish më 1962 në Tiranë nga shtëpia botuese "Naim Frashëri" dhe sërish 1978, ku përjashtohet prej botimit cekja e vllehëve te kapitulli ku analizon armiqtë e shqiptarëve.[9] Më 1999 po në Tiranë nga shtëpia botuese "Mësonjëtorja e parë" sipas botimit të parë më 1899.
Referimet
- ^ Sulstarova, Enis (2006). Arratisje Nga Lindja: Orientalizmi Shqiptar Nga Naimi Te Kadareja. Globic Press. fq. 37. ISBN 9780977666249.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Dani, Doan (2016). Shpikja e Mesjetës. Tiranë: Pika pa sipërfaqe. fq. 43, 187. ISBN 9789928185303.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Iseni, Bashkim (2008). La question nationale en Europe du Sud-Est: genèse, émergence et développement de l'indentité nationale albanaise au Kosovo et en Macédoine. Peter Lang. fq. 258–259. ISBN 9783039113200.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Skendi 1967, pp. 129, 167-169.
- ^ a b Gawrych 2006, p. 127.
- ^ Blumi, Isa (2007), Seeing Beyond the River Drin, Sarajevo, Ottoman Albanians and Imperial Rivalry in the Balkans after 1878 (PDF), Austria: Kakanien revisited, fq. 6-7,
s. Ippen and Nopcsa openly advocated funding efforts to solidify the cultural ambitions of nationalist leaders, resulting, for instance, in the translation into German and distribution of Sami Frashëri's works
{{citation}}: Burimi ka parametra të panjohur:|nopp=,|month=,|chapterurl=, dhe|doi-inactive-date=(Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Gawrych 2006, pp. 127-128.
- ^ a b Gawrych 2006, p. 128.
- ^ Dani 2016, p. 407.
Burime
- Skëndi, Stavro (2015). The Albanian National Awakening. Princeton University Press. ISBN 9781400847761.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913. London: IB Tauris. ISBN 9781845112875.
{{cite book}}:|ref=harvi pavlefshëm (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)