Wikipedia

Иена: юрамалар арасында аерма

Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмә
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
Timming (бәхәс | кертем)
4897 үзгәртергә
InternetArchiveBot (бәхәс | кертем)
258 289 үзгәртергә
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8
 
(4 кулланучының 18 арадаш юрамасы күрсәтелмәгән)
Юл номеры - 1:
{{Валюта
|Исем =Иена
|Тулы исеме =円
|Рәсем =Revised 1 Yen Bank of Japan Silver convertible - back.jpg
|Рәсем2 =Old 1 yen gold-1.jpg
|Рәсем асты язуы =1 иена (1916 ел)
|Рәсем асты язуы2 =1 иена (1871 ел, алтын)
|ISO =JPY
|Дәүләт ={{Байрак/Япония}} [[Япония]]
|Рәсми кулланучылар =
|Рәсми булмаган кулланучылар =
|Торуы =
|Чагыштырмасы =
|Тамгасы =¥
|Тамгаланышы =
|Аббревиатурасы =
|Тәңкәләр =1, 5, 10, 50, 100, 500 иена
|Банкноталар =1000, 2000, 5000, 10 000 иена
|Курс1 =
|Валюта1 =
|Курс2 =
|Валюта2 =
|Курс3 =
|Валюта3 =
|Курс4 =
|Валюта4 =
|Курс5 =
|Валюта5 =
|Дата =
|Үзәк банк =
|Үзәк банк_сайт =
|Бастыручы =
|Бастыручы_сайт =
|Акча сугу йорты =
|Акча сугу йорты_сайт =
|Викиҗыентык =Category:Money of Japan
}}
 
'''Ие́на''' (яп. 円 эн) – [[Япония|Япониянең]] акча берәмлеге, дөньяның төп резерв валюталарның берсе. 100 сенгә бүленә (хисап акча берәмлеге, 1954 елда әйләнештән алынган). Халыкара коды: '''JPY'''. Иенаның сурәте ¥ билгесе булып тора. [[Көмеш]] һәм [[алтын]] тәңкәләр хәлендә 1869—1871 елларында басыла башлый.
 
==Атама==
[[Файл:1yen-M34.jpg|мини|253x253пкс|[[Аждаһа]] сурәтле япон [[Иена|иенасы]] (1901 ел, [[көмеш]])]]
[[Файл:1sen-S16.jpg|мини|1941 елгы сен]]
[[Файл:1rin-M6.jpg|мини|1873 елгы рин]]
Акча берәмлеге, "円" иероглифы белән языла, [[Кытай|Кытайда]] барлыкка килә һәм кытайча «[[юань]]» дип атала. [[Чиң династиясе|Цин]] Кытай империясендә көмеш, акча берәмлекләренең берсе булган, слитоклар формасында әйләнештә йөргән. Әмма XVIII гасырда кытайларга испан һәм мексиканың көмеш тәңкәләрен кайтара башлаганнар, алар «көмеш» ([[Кытай теле|кыт]]. 银 円 ) яки «көнбатыш юане» ([[Кытай теле|кыт]]. 洋 円) исемен алганнар. Нәтиҗәдә [[Һоң Коң|Гонконгта]] британнар җирле көмеш «гонконг долларлары» атамалы тәңкәләр чыгарылышын җайга салганнар, кытайча исә аларны гонконг юаньнары ([[Кытай теле|кыт]]. 香港 壱 圆) диеп йөрткәннәр. Бу акча берәмлеге [[Япония|Япониягә]] керә башлаган, анда "юань" инде япон телендә буларак, "эн" итеп яңгыраган. 1830 елда [[японнар]] үзләренең көмеш тәңкәләр җитештерүен ��ашлап җибәргәннәр, металл эчтәлеге һәм авырлыгы буенча гонконгныкына охшаш була.
 
==Тарих==
Иенага кадәр Япониядә бердәм япон валюта буларак [[Токугава сёгунаты|Токугава]] акча системасы гамәлдә булган. Беренче тапкыр 1869 елда сугылган, [[Мэйдзи инкыйлабы|Мэйдзи яңадан торгызылганнан]] соң, иена төп берәмлек итеп рәсми төстә 1871 елнын акча реформасы нәтиҗәсендә кабул ителә. Шул ук елда хөкүмәт, XVI гасыр азагыннан феодаллар чыгарган кабилә кәгазь акча билгеләре алмашудан баш тарта. Финанс министрлыгының 1868 елгы тикшерү мәгълүматлары буенча, Токугава чорында (1603—1867) гомумә�� алганда 244 [[кабилә]], 14 [[магистрат]], 9 [[сёгунат]] хезмәтчесе чыгарган 1694 атама кабилә акчасы әйләнештә йөргән. 1879 елга кабилә акча билгеләрен иена нигезендә булган акча билгеләренә алыштыру төгәлләнде.
 
Шулай ук сафка вакланмалы берәмлекләр кертелде: [[сен]] ([[Япон теле|яп]]. 銭) = иенаның 1⁄100 , [[рин]] ([[Япон теле|яп]]. 厘) = иенаның 1⁄1000. Сен һәм рин 1954 елда әйләнештән алынды, әмма "сен" төшенчәсе бүгенге көнгә кадәр финанс дөньясында кулланыла.
 
1872 елда Мэйдзи хөкүмәте милли банклар турында закон кабул итте һәм хосусый банкларга (милли статусына ия булган) конверсия ясалырлык банкноталар чыгарырга мөмкинлек бирде. Әмма законны яңадан караганнан соң 1876 елда бу банкноталар конверсия ясамаслык булды.
 
Март аенда 1927 елда илдә финанс кризисы пәйдә булды. Бу омтылышта кертем кертүчеләрнең куркуын киметер өчен Япония [[Банк|банкы]] күп банкнот чыгарды. Әмма кертем кертүчеләр үз акчаларын алыр өчен банкларга омтылдылар, бу исә банкнот дефицитына китерде. Моңа җавап итеп, Япония банкы тиз генә 200 иен банкнотын бастырды һәм әйләнешкә кертте, аларның арткы ягы буш иде.
 
Үзенең яңа исемен — "иена" — япон валютасы "эн" формасыннан алган (японча аңлаешы: "түгәрәк"), чөнки элекке тәңкәләр овал, турыпочмаклы хәтта аңлаешсыз алтын яки көмеш слитоклар формасында булган. Иенаның, шулай ук, борынгы, "ихтирамлы" [[иероглиф]] сурәте бар — 圓.
Строка 58 ⟶ 22 :
1897 елның октябрь аенда иенаның алтын эчтәлеге 0,750 г саф алтын диеп билгеләнде. Беренче бөтендөнья сугышы вакытында банкноталарны алтынга алмаштыру туктатылды. Соңыннан Япония икътисади хәлгә карап, алтын стандартны берничә тапкыр гамәлдән чыгару һәм яңадан кертү очракларын кулланды, ә 1933 елның ахырында алтын стандарт рәсми төстә гамәлдән чыгарылды. 1933—1939 елларда Япония стерлинг блогына керә иде, 1 иена 14 британ пенсына тиң иде.
 
1932 елда валюта тикшеруе кертелде; ул [[финанс министрлыгы]] һәм [[Үзәк банк|үзәк банкы]] белән тормышка ашырыла. [[Акча эмиссиясе|Эмиссия]] институты — 1882 елда Япония Банкына нигезләнгән, аның капиталы дәүләт карамагында.
 
1939 елның октябрь аенда иена [[Стерлинг фунты|стерлинг]] блогыннан чыкты, 4,2675 иена өчен [[АКШ доллары]] курсы билгеләнгән иде, бу иенаның [[алтын]] эчтәлегендә 0,20813 г. алтынга тиң. Икенче бөтендөнья сугышы елларында иена блокның төп валютасы иде, бу блокка керүчеләр:
Строка 67 ⟶ 31 :
1945—1948 елларында, Япония басып алган вакытта, әйләнештә параллель рәвештә япон иенасы белән бергә оккупацион иенасы йөргән. Икенче бөтендөнья сугышы вакытында һәм тәмамланганнан соң иенаның кыйммәтсезләнүе бик тиз барды. 1945 елның августында курс АКШ доллары өчен 15 иена билгеләнде, 1947 12 мартта — 50 иен, 5 июлдә 1948—250 иена. Сәүдә операцияләренең финанс исәпләрендә күп курслар кулланылды (доллар өчен 900 иенага кадәр).
 
[[Окинава|Окинавада]] 1948 елда япон иенасы әйләнештән алынды һәм оккупацион иенасына алыштырылды, ә 1958 елда — АКШ долларына. Яңадан Окинавада иена әйләнешкә 1972 елда кертелде.
 
1949 елның 25 апрельда паритет курсы кертелгән иде: 360 иен = [[АКШ доллары|АКШ долларына]]. Бу курс нигезендә 11 майның 1953 елда [[Халыкара валюта фонды]] аның 2,46853 [[миллиграмм]] алтын паритетын раслады, шуннан иена халыкара валюта буларак танылган диеп билгеләнде. 1949 елдан 1971 елга кадәр иенаның курсы долларга бәйле була. 1971 елның 20 декабрьдә доллар девальвациясе сәбәпле СДР өчен 334,4 иена курсы билгеләнде һәм доллар өчен 308 иена, шулай ук читкә тайпылу курсының чиге 2,25 % кадәр киңәйтелде. 1973 елның 14 февраленнән доллар яңа девальвацияләү сәбәпле иркен йөри торган иена курсы кертелде һәм үзгәртү чикләре хакында кире кагылды. Эзлекле ревальвацияләр барышында иенаның "авырлыгы" АКШ долларына һәм башка төп чит ил валюталарына карата сизелерлек арткан. Соңгы елларда иенаның курсы АКШ долларына карата якынча доллар өчен 100 иена дәрәҗәсендә урнашкан.
 
Тик Япония банкы кәгазь акчалар һәм тәңкә бастыру хокукына ия. Кәгазь акчалар 1000 нән 10 000 иенага кадәр кыйммәтлегендә чыгарылалар. Һәр банкнотаның алдагы ягында Япониянең әһәмиятле шәхесе сүрәтләнгән. Мәсәлән, бактериолог [[Ногути Хидэе]] 1000 иена банкнотасында сурәтләнгән; язучы Мурасаки Сикибу, "Гэндзи моногатари" авторы 2000 иена банкнотасында сурәтләнгән, язучы һәм мәгърифәтче [[Фукудзава Юкити]] 10 000 иена банкнотасында сурәтләнгән. Тәңкәләр 1 дән алып 500 иенага кадәр җитештереләләр.
 
2000 елда Окинавада 8-нче Икътисади Саммиты һәм яңа меңьеллык уңаеннан әйләнешкә Е сериясе кертелде. Әлеге сериядә банкноталар бары тик 2000 иена номиналында бастырылды (Япония акча әйләнешенең тарихында беренче тапкыр). Әлеге банкноталарда беренче тапкыр саклагыч билгесе буларак [[Еврион йолдызлыгы]] кулланылган. 2000 иена номиналына өстәмә рәвештә, 2004 елда яңа төрдәге 10 000, 5000 һәм 1000 иена кыйммәтлегендә кәгазь акчалар әйләнешкә кертелде (F сериясе), алар шундый ук D сериясенең кәгазь акчаларын алыштырдылар. Е сериясендә сыналып, алар иң заманча технологияләрне кулланып җитештерелде.
Строка 77 ⟶ 41 :
==Иена, резерв валютасы буларак==
Япон иенасы берничә дистә ел дәвамында икенче мөһим резерв валютасы сыйфатында каралды, хәер соңгы вакытта бу валютаның куллану дәрәҗәсе кимеде.
{{Кулланучы:Timming/Template:Резерв валюталары}}
 
==Әйләнештәге тәңкәләр==
{|class="wikitable" style="font-size: 90%"
!colspan="10"| Әйләнештәге тәңкәләр<ref>[http://www.mint.go.jp/eng/operations/coin/index.html Coins Presently Minted : Japan Mint]</ref>
|-
! Rowspan = "2" | Фото!! Rowspan = "2" | Номинал!! Colspan = "4" | Сыйфатлар!! Colspan = "3" | Тасвирлама!! Rowspan = "2" | Ясалган
Строка 93 ⟶ 57 :
| Align = "center" bgcolor = "#000000" | [[Файл: 5JPY.JPG | 141px]]
| 5 иен || 22 мм || 1,5 мм || 3,75 г || 60-70 % [[Медь|Cu]] <br> 30-40 % [[Цинк|Zn]]
| Шома || номинал, [[дөге] башаклары || ил исеме, ясалу елы || [[1949]]
|-
| Align = "center" bgcolor = "#000000" rowspan = "2" | [[Файл: 10JPY.JPG | 141px]]
Строка 102 ⟶ 66 :
|-
| Align = "center" bgcolor = "#000000" | [[Файл: 50JPY.JPG | 141px]]
| 50 иен || 21 мм || 1,7 мм || 4 г || [[Мельхиор (сплав)|Мельхиор]] <br> 75 % [[Медь|Cu]] <br> 25 % [[Никель|Ni]]
| Кытыршы || номинал, [[хризантема]], ил исеме || номинал, ясалу елы || [[1967]]
|-
| Align = "center" bgcolor = "#000000" | [[Файл: 100JPY.JPG | 141px]]
| 100 иен || 22,6 мм || 1,7 мм || 4,8 г || [[Мельхиор (сплав)|Мельхиор]] <br> 75 % [[Медь|Cu]] <br> 25 % [[Никель|Ni]]
| Кытыршы || номинал, [[сакура]], ил исеме || номинал, ясалу елы || 1967
|-
| Align = "center" bgcolor = "#000000" | [[Файл: 500yen showa57.jpg | 140px]]
| Rowspan = "2" | 500 иен || rowspan = "2" | 26,5 мм || rowspan = "2" | 2 мм || 7,2 г || [[Мельхиор (сплав)|Мельхиор]] <br> 75 % [[Медь|Cu]] <br> 25 % [[Никель|Ni]]
| Шома, язулы: <small>("NIPPON ? 500 ? NIPPON ? 500 ?")</Small> || rowspan =" 2 "| номинал, [[павловния]], ил исеме, || номинал, [[бамбук]], [[мандарин]], ясалу елы || [[1982]]<ref>кулланылмый</ref>
|-
| Align = "center" bgcolor = "#000000" | [[Файл: 500JPY.JPG | 141px]]
| 7 г || 72 % [[Медь|Cu]] <br> 20 % [[Цинк|Zn]] <br> 8 % [[Никель|Ni]]
| Кыек сызыклы || номинал, [[бамбук]], [[мандарин]], ясалу елы || [[2000]]
|-
Строка 124 ⟶ 88 :
Япониянең 60 еллык автономиясе хөрмәтенә, Япониянең 47 префектурасына багышланган, 2008 елдан бирле Япониядә ике тәңкәләр сериясе чыга. Бөтен тәңкәләрнең ал ягы бертөрле. Һәр тәңкәнең арт ягында үзенчәлекле дизайн.
500 иена номиналлы тәңкәләр
Бүгенге вакытка 16 биметалл истәлекле тәңкәләр чыгарылган. Тәңкәләр составы: Бакыр 72 %, Цинк 20 %, Никель 8 %. Диаметр: 26,5 мм. Һәр тәңкәнең тиражы: 1,830,000 алып 2,100,000 кадәр
 
==Банкноталар әйләнеше==
Строка 134 ⟶ 98 :
! Аверс !! Реверс !! Аверс !! Реверс
|-
!colspan="8"| Серия D (2000)
|-
| style="text-align:center; background:#000;"| [[Файл:P103-2000Yen-(2000) front.jpg|105px]]
Строка 140 ⟶ 104 :
| ¥2000 || 154 × 76 мм || Яшел || [[Наха]] шәһәрендәге капка || [[Гэндзи турында хикәя|«Гэндзи турында хикәя»]]гә иллюстрация || 19 июль 2000
|-
!colspan="8"| Серия Е (2004)
|-
| style="text-align:center; background:#000;"| [[Файл:1000 yen banknote 2004.jpg|105px]]
Строка 148 ⟶ 112 :
| style="text-align:center; background:#000;"| [[Файл:5000 Yenes (2004) (Anverso).jpg|110px]]
| style="text-align:center; background:#000;"| [[Файл:5000 Yenes (2004) (Reverso).jpg|110px]]
| ¥5000 || 156 × 76 мм || Шәмәхә || [[Хигути, Итиё]] || «Какицубата-цу» ([[Огата Корин|Огата Коринаның]] рәсеме)
|-|-
==Сылтамалар==▼
 
▲==Сылтамалар==
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/wiki/Иена