Islom sahifasining manbasini koʻrish

Sizda quyidagi sabablarga koʻra ushbu sahifani tahrirlashga ruxsat mavjud emas:

Bu sahifa qisman himoyalangan boʻlib, faqat roʻyxatdan oʻtgan foydalanuvchilar tomonidan tahrirlanishi mumkin.
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪Jon Kolbert‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected .
- Start of block: 05:35, 21-Fevral 2024
- Expiry of block: 05:35, 21-Fevral 2029
Your current IP address is 3.235.129.47. The blocked range is 3.235.0.0/16.
Arizaga bularni ilova qilishingiz mumkin. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Siz bu sahifaning ichki kodini koʻrishingiz va undan nusxa olishingiz mumkin:

[[File:The Kaaba during Hajj.jpg|right|300 px]]
{{Islom}}
{{Din}}
'''<big>Islom</big>''' ({{lang-ar|اَلْإِسْلَامُ}}, ''al-’Islām'' — „boʻysunish“, „itoat etish“) — [[Dunyo|jahonda]] keng tarqalgan uch [[din|dindan]] ([[xristianlik]] va [[Buddizm|buddaviylik]] bilan bir qatorda) biri. Islom diniga [[E’tiqod|eʼtiqod]] qiluvchilar arabcha „muslim“ („sadoqatli“; koʻpligi „muslimun“) deb ataladi<ref>"[https://www.lexico.com/en/definition/muslim Muslim] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160729005309/http://www.oxforddictionaries.com/us/definition/american_english/muslim |date=29-iyul 2016-yil }}." ''Lexico''. UK: Oxford University Press. 2020.</ref>. „Muslim“, „muslimun“ soʻzining boshqa [[xalq|xalqlar]] orasida oʻzgacha talaffuz etish (masalan, [[forslar|forslarda]] — musalmon, oʻzbeklarda — [[musulmon]], [[Qirgʻizlar|qirgʻiz]] va [[Qozoqlar|qozoqlarda]] — musulmon, [[Ukraina]] va [[Rossiya]]da — basurman) natijasida bu dinga eʼtiqod qiluvchilar turli nom bilan ataladi, lekin bularning ichida hozir musulmon [[ibora|iborasi]] keng tarqalgan.

Jahonda dunyo [[aholi|aholisining]] 24,9%i, yaʼni 1,1–1,8 milliard kishi Islomga eʼtiqod qiladi<ref>{{veb manbasi |url=https://worldpopulationreview.com/country-rankings/muslim-population-by-country |title=Muslim Population By Country 2021 |website=World Population Review |access-date=22-iyul 2021-yil }}</ref><ref name="Pew2">{{veb manbasi |date=2-aprel 2015-yil |title=Religious Composition by Country, 2010-2050 |url=https://www.pewforum.org/2015/04/02/religious-projection-table/2010/number/all/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615053333/https://www.pewforum.org/2015/04/02/religious-projection-table/2010/number/all/ |archive-date=15-iyun 2020-yil |access-date=5-may 2020-yil |publisher=Pew Research Center }} {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20200615053333/https://www.pewforum.org/2015/04/02/religious-projection-table/2010/number/all/ |date=15-iyun 2020-yil }}</ref>. Musulmonlarning 2/3 qismidan koʻprogʻi [[Osiyo|Osiyoda]] yashaydi va bu qitʼa aholisining 20%idan ortiqrogʻini tashkil etadi. Qariyb 30% musulmonlar [[Afrika|Afrikaga]] toʻgʻri keladi (qitʼa aholisining deyarli yarmi). Dunyoda musulmon jamoalari mavjud boʻlgan 120 dan ortiq mamlakatdan 40 dan ziyodida musulmonlar aholining koʻpchiligini tashkil qiladi — Shimoliy Afrika, Gʻarbiy Osiyoning barcha mamlakatlarida ([[Kipr]], [[Livan]], [[Isroil]], mustasno), [[Senegal]], [[Gambiya]], [[Niger]], [[Somali]], [[Afgʻoniston]], [[Pokiston]], [[Bangladesh]], [[Indoneziya]] va boshqa baʼzi mamlakatlarda aholining 80%dan ortigʻi musulmonlardir; bir qancha mamlakatlarda musulmonlar aholining yarmidan 80%igacha tashkil qiladi ([[Gvineya]], [[Mali]], Livan, [[Chad]], [[Sudan]]). [[Malayziya]] va [[Nigeriya]]da qariyb yarmi, baʼzi bir mamlakatlar ([[Gvineya-Bisau]], [[Kamerun]], [[Burkina Faso|Burkina-faso]], [[Syerra-Leone]] va boshqa)da musulmonlar ozchilikni tashkil qilsa ham, taʼsir doirasi kuchli. Musulmonlarning soni jihatdan eng yirik davlatlar — [[Indoneziya]], [[Hindiston]], [[Pokiston]] va [[Bangladesh]]; musulmonlarning anchasi [[Markaziy Osiyo]] mamlakatlari, [[Xitoy]], [[Tailand]], [[Efiopiya]], [[Tanzaniya]], Kiprda, [[Yevropa|Yevropaning]] ayrim mamlakatlari ([[Bosniya va Gersegovina]], [[Albaniya]], [[Buyuk Britaniya]], GFR, [[Fransiya]] va boshqa), [[Amerika (qitʼa)|Amerika]] [[qitʼa]]<nowiki/>si mamlakatlari ([[Amerika Qoʻshma Shtatlari|AQSh]], [[Kanada]], [[Argentina]], [[Braziliya]], [[Gayana]], [[Surinam]], Trinidad va Tobago)da, [[Avstraliya]]da, [[Fiji]] orollarida yashaydi.[[Tasvir:Islam by country.png|thumb|Davlatlar aholisi tarkibi islom dinida eʼtiqod qiluvchi 10%<br /><span style="color:#008000;">'''Yashil'''</span>: [[Sunniylik|sunniy]] mintaqalar, <span style="color:#ff0000;">'''Qizil'''</span>: [[Shialik|shiya]] mintaqalar, <span style="color:#0000bb;">'''Koʻk'''</span>: [[Ibodiylar]] (Ummon)|left|266x266px]]

Islom VII asrda [[Hijoz]] (Gʻarbiy [[Arabiston yarim oroli|Arabiston]])da paydo boʻldi. Uning asoschisi [[Muhammad]] sanaladi. Islom dinining paydo boʻlishi xususida Islom [[manba|manbalariga]] asoslangan diniy anʼanada u ilohiy hodisa, insonlarni toʻgʻri yoʻlga solish uchun [[Alloh]] taolo tomonidan yuborilgan oxirgi [[taʼlimot]] deb hisoblanadi. Islom talqinida dastlab [[yahudiy]] va [[xristianlik|xristian]]lar ham aynan musulmonlar eʼtiqod qilgan xudoga ishonganlar. Shu [[Xudo]], yaʼni Alloh odamlarga [[paygʻambar|paygʻambarlar]] va elchilar yuborgan, ammo insonlar paygʻambarlar taʼlimotini buzganlar. Shuning uchun Alloh insonlarga oxirgi [[rasul]] etib Muhammadni tanladi, unga oʻzining kalomi — [[Qurʼon]] nozil qildi. Muhammad oldin oʻz hamshaharlarini, soʻng barcha arablarni koʻplab [[qabila]] xudolariga sigʻinishdan voz kechish va yagona Xudo — Allohga eʼtiqod qilish, solih [[hayot]] kechirish, u dunyoda [[jannat|jannatga]] tushish uchun bu dunyoda ezgu ishlar qilishga [[daʼvat]] etdi. Qurʼonga koʻra, [[arab]]lar va [[yahudiy]]larning umumiy bobokaloni [[Ibrohim]] Allohga birinchi boʻlib imon keltirgan. Demak, Islom batamom yangi eʼtiqod emas, balki Ibrohimga nozil boʻlgan dinidir.
[[Fayl:Madhhab Map3.png|thumb|302x302px|[[Islom|Islomning]] turli tarmoqlari]]
Muhammadga, 40 yoshida (milodiy 610-yil) [[vahiy]] (ilohiy koʻrsatma) kelishni boshladi, biroqbir necha nufuzli yaqin [[Qayindoshlar|qarindoshlarini]] hisobga olmaganda, [[Makka|Makkaning]] koʻpchilik aholisi, ayniqsa, [[Quraysh]] qabilasining zodagonlari uning targʻibotlariga ochiqdan-ochiq qarshi chiqdilar. Muhammadni yolgʻonchiga chiqarib juda katta zulm koʻrsatildi. Dastlab bir guruh musulmonlar [[Efiopiya|Habashistonga]] [[hijrat]] qilishdi, [[Madina (shahar)|Yasribdagi]] [[Banu Avs]] va [[Banu Hazraj]] qabilalarining vakillari 622-yilda musulmon jamoasini oʻziga qabul qilish, Muhammadni paygʻambar va Allohni yagona deb tan olishdi. Hijrat nomini olgan bu voqea [[Islom tarixi|Islom tarixida]] burilish yasadi. Koʻchib oʻtgan kishilar [[muhojirlar]] (koʻchib kelganlar), Madinada Islomni qabul qilganlar [[ansor]]lar (tarafdorlar) deb ataldilar. Madina va Makka oʻrtasida boshlangan kurash 8 yil davom etdi (qarang [[Badr jangi]], [[Uhud jangi]], [[Xandaq jangi]] va boshqa). 628-yilda Makka zodagonlari Muhammad bilan kelishishga majbur boʻldilar (qarang [[Hudaybiya shartnomasi(sulhi)|Xudaybiya sulhi]]). 630-yilda musulmonlar qoʻshini hech qanday qarshiliksiz Makkaga kirib bordi. Makka aholisi yoppasiga Islom dinini qabul qildi va Muhammadni Allohning elchisi deb eʼtirof etdi. Ana shundan boshlab Makka Islom dini markaziga, [[Kaʼba]] musulmonlarning muqaddas [[Muqaddas joylar|ziyoratgohiga]] aylangan. Muhammad vafot etgan 632-yilda [[Arabiston yarim oroli|Arabiston yarimoroli]] toʻla birlashtirilgan, uning aksariyat aholisi Islom dinini qabul qilgan edi. Arabistonning siyosiy, iqtisodiy, etnik va madaniy jihatlardan birlashishida Islom dini muhim omil boʻlib xizmat qildi.

Muhammad vafotidan soʻng, [[Abu Bakr Siddiq]], [[Umar|Umar ibn Xattob]], [[Usmon ibn Affon]] va [[Ali|Ali ibn Abu Tolib]] paygʻambarning oʻrinbosari ([[xalifa]]) sifatida hukmronlik qildilar. Ular va ulardan keyingi [[xalifalar]] VII-VIII asrlarda [[Iroq]], [[Falastin]], [[Suriya]], [[Eron]], [[Movarounnahr]], [[Misr]], [[Shimoliy Afrika]], [[Pireney yarim oroli|Pireney yarimoroli]], Shimoliy [[Hindiston|Hindistonni]] [[fath]] qilishdi. Bir asrdan kamroq vaqt davomida Shimoliy [[Xitoy|Xitoydan]] [[Ispaniya|Ispaniyagacha]], Kavkazortidan [[Hind okeani|Hind okeanigacha]] boʻlgan katta hududni zabt etdilar va Islom dinini yoydilar (qarang [[Arab xalifaligi]]).

Islomning muqaddas kitobi [[Qurʼon]]dir. Musulmonchilikda bu kitobning butun mazmuni Allohning vahiy qilgan dalolati deb tushuniladi. Islomning aqidalari, eʼtiqod talablari, huquqiy va axloqiy meʼyorlari, cheklash va taʼqiqlari Qurʼon bilan birga uning tafsirlarida, [[hadis]] toʻplamlari va [[shariat]] qoʻllanmalarida, shuningdek, VIII-XII asrlarda vujudga kelgan ilohiyot adabiyotlarida oʻz ifodasini topgan.

Islomning asosiy [[aqida|aqidasi]] — „Allohdan boshqa iloh yoʻq va Muhammad uning rasuli“. Islom ilohiyotining ilk shakli — kalom boʻlib, VIII asrda [[Arab xalifaligi]]da vujudga kelgan. Mutakallimlar Islom dini aqidalarini ishlab chiqqanlar.

Islom dini 5 „asos“ yoki „ustun“ (arkon ad-din al-islomiy)ga ega:
* 1) [[Kalimai shahodat]];
* 2) [[Namoz]] oʻqish;
* 3) [[Roʻza]] tutish;
* 4) [[Zakot]] berish;
* 5) imkoniyat topilsa [[haj]] qilish.

Shulardan birinchisi [[Imon|iymon]] va qolganlari [[ibodat]] deb eʼtirof etilgan. Imon 7 aqidani — Allohga, uning [[farishta]]<nowiki/>lariga, muqaddas kitoblariga, paygʻambarlariga, oxirat kuniga, taqdir (yaxshilik va yomonlik Allohning irodasi bilan boʻlishi)ga va oʻlgandan keyin tirilishga ishonishni oʻz ichiga oladi. Islomda [[roʻza hayiti]], [[qurbonlik]] va [[qurbon hayiti]], [[aqiqa]], [[Mavlud|mavlid]] kabi oʻziga xos [[Diniy marosimlar|diniy marosim]] va [[bayram|bayramlar]] tarkib topgan. Bundan tashqari, mahalliy xalqlarda Islomgacha mavjud boʻlgan urf-odatlar, jumladan, fol ochirish, dam soldirish, aziz-[[avliyo]]<nowiki/>larga, muqaddas joylarga sigʻinish ham Islom marosimchiligiga moslashib ketgan. Bu narsa, ayniqsa, [[Markaziy Osiyo]] musulmonlari orasida hali hanuz saqlanib qolgan. Aslida, Islom aqidasiga koʻra, joylarga sigʻinish, shaxslarga sigʻinish, fol ochish va fol ochdirish, harom qilingan, yaʼni Alloh taolodan oʻzgasidan koʻmak soʻrash taʼqiqlangan.

Islomda ilk davrdan paydo boʻlgan eng birinchi yirik muammo — oliy hokimiyatni egallashga paygʻambardan keyin kim haqliroq, degan masala boʻldi. [[Ali]] tarafdorlari „<nowiki/>[[Shialik|shia]]<nowiki/>“ nomini olib, Islomda birinchi boʻlinishni boshlab berdilar. Uchinchi xalifa Usmon aynan shu boʻlinishning qurboni sifatida jon taslim qildi. Ikki taraf — [[sunniylik]] va shialik oʻrtasidagi kurash asnosida [[xorijiylar]] deb atalgan uchinchi yoʻnalish ham paydo boʻldi, ammo Islom tarixi uzra sunniylik (90%dan ziyod) asosiy yoʻnalish boʻlib keldi. [[Oʻrta asr|Oʻrta asrlarda]] hukmronlik qilgan [[abbosiylar]], [[saljuqiylar]], [[ayyubiylar]], [[mamluklar]], [[Usmonli imperiyasi sultonlari|usmonli turklar]], [[temuriylar]] [[sulola|sulolalari]] sunniylikda edilar. Hozirgi kunda ham sunniylar musulmonlarning mutlaq koʻpchiligi (93%)ni tashkil etadi. Birdan-bir davlat — [[Eron|Eronda]] shialik rasmiy diniy yoʻnalish sifatida qabul qilingan. Iroq, Livan, Shimoliy Yaman, Ozarbayjon va Afgʻonistonda shialarning yirik jamoalari mavjud. Ummon va Shimoliy Afrikada xorijiylarning baʼzi toifalari saqlanib qolgan.

Musulmon [[Huquqshunoslik|huquqshunosligi]] — [[fiqh|fiqhda]] 4 sunniy ([[hanafiylik]], [[shofiʼiylik]], [[molikiylik]], [[hanbaliylik]]) va 1 shia ([[Jaʼfariylik]]) mazhablari shakllangan. Mazhablar diniy firqalardan farq qiladi. Firqalar, asosan, geografik va iqlimiy omillar hamda Islomni qabul qilgan xalqlarning oldingi madaniyati, anʼanalari va diniy tasavvurlari taʼsirida vujudga kelgan. Ularning aksariyati shia yoʻnalishiga mansub boʻlib, eng yiriklari — [[imomiylar]], [[ismoiliylar]] va [[zaydiylar|zaydiylardir]]. Islomda ilk davrlardan [[shariat]] (barcha toʻla rioya qilinishi kerak boʻlgan qonunchilik) bilan [[tariqat]] (faqat ayrimlar Alloh xayrixohligiga muyassar boʻlishi mumkinligi) yonma-yon rivojlanib kelgan. Tariqat asoschilari — [[murshid|murshidlarning]] „valiyneʼmati“ asrlar osha hozirgi avlodgacha yetib keladi, degan tushuncha bor. VIII-IX asrlarda Islomda diniy-falsafiy oqim — [[tasavvuf]] paydo boʻldi. Sharqda eng mashhur boʻlgan tasavvuf tariqatlari — [[naqshbandiylik]], [[qodiriylar]], [[shoziliylar|shoziliylardir]].

Islom dinining muhim xususiyatlaridan biri — uni qabul qilgan xalqlar vakillari uchun Islom aqidalarini ishlab chiqishda ishtirok etish imkoniyatini berganidadir. U oʻziga xos 3 taraqqiyot bosqichi yoki davrni oʻtadi. Birinchisini, shartli ravishda, Qurʼon davri deb atash mumkin. Qurʼoni Karimda oʻz aksini topgan Arabiston aholisining diniy [[ong|ongi]] darajasini ifoda etuvchi diniy-siyosiy va ijtimoiy qarashlar, huquqiy va axloqiy [[mezonlar]] butun musulmon olami uchun hozirgacha shak-shubhasiz umumiy [[qadriyat]] hisoblanadi. Deyarli 4 asr davom etgan ikkinchi davr Islomda umumislomiy ahkomlar hukmronligi ostida turli fikrlar yoʻl qoʻyilgani bilan ajralib turadi. Islomdagi yoʻnalishlar, mazhablar va firqalar ana shu davrda paydo boʻldi. Musulmonlarning diniy birligi hal qilib boʻlmaydigan muammo boʻlib qoldi. X-XI asrlarda anʼanaga sodiq sunniylar bilan imomiy shialar, [[moʻʼtaziliylar]] hamda ashʼariylar oʻrtasida munosabatlar, ayniqsa, keskinlashib ketdi. Xalifa Qodir (991–1031) anʼanaviy Islomni qonun asosida barcha uchun majburiy boʻlgan davlat dini deb qaror toptirishga urinib koʻrdi. Shu maqsadda anʼanaga sodiq [[ilohiyot|ilohiyotchilar]] imzolagan „Dinning qodiriy ramzi“ eʼlon qilindi. Unda „haq din“ deb eʼlon qilingan anʼanaviy diniy taʼlimotning asosiy qoidalari mufassal bayon qilib berildi, undan chetga chiqish jazolashga loyiq eʼtiqodsizlik deb qaraldi, biroq bu tadbir ham Islomda diniy birlik oʻrnatilishiga olib kelmadi. Gʻoyaviy kurash keyingi asrlarda ham davom etdi. Islomdagi uchinchi taraqqiyot bosqichi musulmon dunyosi „chekka“ oʻlkalarining ahamiyati va oʻrni ortganligi bilan bogʻliqdir. Batamom oʻzga madaniy anʼanalarga ega boʻlgan xalqlar musulmon dunyosining maʼnaviy hayotiga qoʻshilgach, Islomga oʻz diniy-axloqiy tasavvurlari, huquqiy meʼyorlari va odatlarini olib kirdilar. [[Movarounnahr]], [[Eron]], [[Shimoliy Afrika]], [[Hindiston]], [[Indoneziya]] kabi yirik tarixiy-madaniy mintaqalarda Islom oʻziga xos xususiyatlar kasb etadi.

Islomning rivojlanishiga Movarounnahrda yetishib chiqqan allomalar katta hissa qoʻshdi. [[Imom Buxoriy]] kitob holiga keltirgan hadislar toʻplami — „Al-Jome as-Sahih“ Islom dinida Qurʼoni Karimdan keyingi ikkinchi manba hisoblanadi. Buxoriy va uning safdoshlari Islom ilohiyotining barcha yoʻnalishlari boʻyicha muhim tadqiqotlar qildilar. Jumladan, Islom nazariyotchiligida yuqori baholanadigan „Ilal ashshariat va Xatm ul-Asliyot“ [[risola|risolasini]] taʼlif etgan Hakim Termiziy, Islom huquqshunosligini oʻrganishning asosiy qoʻllanmasi hisoblangan „[[Hidoya]]“ning muallifi [[Burhoniddin Margʻinoniy]], Islom aqidasi asoslarini muayyan tartibga solgan, kalom ilmida maktab yaratgan Imom Moturidiy (qarang [[Moturidiylik]]), buyuk faqih [[Abu Lays Samarqandiy]], musulmon dunyosining eng eʼzozli muxaddislaridan [[Termiziy Abu Iso|Iso Termiziy]], qomusiy ilmlar sohibi, xususan, tafsir, hadis, shariat qonunshunosligida salmoqli asarlar bitgan Zamaxshariy, tasavvufda oʻziga xos iz qoldirgan [[Ahmad Yassaviy]], [[Bahouddin Naqshband]], Mahdumi Aʼzam, [[Najmiddin Kubro]], [[Soʻfi Olloyor]], [[Xoja Ahror|Xoʻja Ahror]], [[Abduxoliq Gʻijduvoniy]] va boshqalarni misol qilib keltirish mumkin. Ular musulmon eʼtiqodini xalq dunyoqarashi bilan uygʻunlashtirganliklari tufayli Oʻrta Osiyoda madaniy hayotning adabiyot, [[meʼmorlik]], [[musiqa]] kabi sohalarida taraqqiyot yuzaga keldi.

Islom dini musulmon mamlakatlari sanʼatida oʻz izini qoldirdi. Meʼmorlik sohasida bu jarayon yangi imorat turlari ([[masjid]], [[minora]], [[xonaqoh]], [[madrasa]] va boshqa)ning paydo boʻlishiga hamda keng tarqalishiga sabab boʻldi. Islom dini paydo boʻlgan davrda avj olgan [[butparastlik]], suratparastlikni oldini olish maqsadida Muhammad suratkashlikni qattiq taʼqiqlab qoʻygan edi. Shu asosda Islomning yirik mutafakkir huquqshunoslari ham tasviriy sanʼatning bu turini taʼqiqlangan ishlar qatoriga qoʻshganlar. Bundan ular amaliy sanʼat turlari, [[naqsh]], [[Bezak sanʼati|bezak]] va [[oʻsimliklar]] suratini istisno qilishgan. Islomda inson suratini chizish yoki uning [[haykal|haykalini]] yasashning taqiqlanishiga asosiy sabab — paygʻambar va aziz-avliyolarning rasmlarini chizib yoki haykallarini yasab, ularga sigʻinib ketish xavfining mavjudligi boʻlgan. XX-XXI asrlarga kelib, Islom dunyosi [[ulamo|ulamolarining]] bu sanʼatga munosabatlariga yana bir karra aniqlik kiritildi: ilohiylashtirish va odamlarning sigʻinishi maqsadida inson rasmini chizish mumkin emasligi eʼtirof etildi. Ulamolarning bergan [[fatvo|fatvolariga]] koʻra, musulmonlarga fahsh va uyat narsalarni ifoda etuvchi rasmlar, [[but]], [[Sanam (but)|sanam]] va [[ikona]] tasvirlar qatʼiyan taʼqiqlangan.

Musulmon Sharqi VIII-XI asrlarda taraqqiyotda Gʻarbdan oldinda edi: gʻarb olimlari musulmon faylasuflari va [[Tabiblik|tabiblaridan]] saboq olishgan; gʻarb [[savdogar|savdogari]] Islom dunyosidagi savdoning koʻlamiga havas bilan qaragan; sharq tovarlari gʻarbda zeb-ziynat mollari hisoblangan. Sharq shaharlarining boyligi va hashamati gʻarb uchun [[afsona|afsonadek]] tuyulgan. Bularning barchasida asosiy [[mafkura]] vazifasini bajargan Islomning ijobiy xizmati buyuk, albatta, ammo XII-XIII asrlardan keyin musulmon dunyosi dastlab turgʻunlik, soʻng tanazzulga yuz tuta boshladi. Baʼzilar konservativ (qotib qolgan) din sifatida Islom taraqqiyotga toʻsiq boʻldi, deya unga katta ayb qoʻymoqchi boʻladilar. Aslida soʻnggi oʻrta asrlarda yuz bergan musulmon dunyosining tushkunligi juda murakkab ijtimoiy-iqtisodiy omillar bilan bogʻliq boʻlib, oʻsha davrdagi Islomning oʻzi ana shu tushkunlikning muayyan shaklidagi ifodasi edi.

XIX asr boshidan XX asrning 2-yarmigacha oʻtgan bir yarim asrlik davr Islomning rivojlanishida muhim burilish bosqichi boʻldi. Sharq mamlakatlarining ijtimoiy-iqtisodiy tuzilishidagi oʻzgarishlar yangi sinf — milliy [[burjuaziya|burjuaziyaning]] vujudga kelishi, milliy-ozodlik harakatining avj olishi — bularning hammasi Islomning [[jamiyat|jamiyatdagi]] mavqeiga boʻlgan qarashlarda ham, ijtimoiy hayotdagi yangiliklarni Islom nuqtai nazaridan baholashda ham oʻzgarishlar yasadi. Islom diniy-falsafiy va huquqiy meʼyorlarining yangi tarixiy sharoitga moslashish jarayoni XIX asr oʻrtalaridan boshlanib, hozirgacha davom etmoqda. Bu jarayonni koʻpgina tadqiqotchilar „Islom islohotchiligi“ deb ataydilar, u xristian [[reformatsiya|reformatsiyasidan]] tubdan farq qiladi. Bu tafovut, birinchidan, shundan iboratki, mazkur jarayonlar turli davrlarda, turlicha muayyan tarixiy sharoitlarda roʻy berdi. Ikkinchidan, „Islom islohotchiligi“ dunyoviy hayotning turli jihatlarini diniy nuqtai nazardan qayta baholashda namoyon boʻldi va sof ilohiyotga doir masalalarga daxli boʻlmadi. Uchinchidan, Islomda xristianlarnikiga oʻxshash cherkov bilan ruhoniylarni bogʻlab turuvchi tizim boʻlmaganidan Islomdagi islohotlar xususiyatiga jiddiy taʼsir qildi.

Oʻrta asrlarda tarkib topgan musulmon [[sud tizimi|sud tizimida]] katta oʻzgarishlar yuz berdi. Musulmon huquqi tizimining oʻzi ham muayyan darajada oʻzgardi: shariat sudlari huquqi asta-sekin cheklana bordi; XIX asr oʻrtalariga kelib, [[Usmoniylar]] imperiyasi hududida shariat sudlari va dunyoviy sudlarning vakolati butunlay chegaralab qoʻyildi. Bir qancha mamlakatlarda shariatda koʻzda tutilmaydigan jinoyat kodekslari va boshqa huquqiy hujjatlar joriy qilindi. Misrda [[Muhammad Ali (Misr)|Muhammad Alining]] islohotlari va [[Usmonlilar imperiyasi|Usmoniylar imperiyasidagi]] [[tanzimot]] siyosati (islohotlar) tufayli Islomning ijtimoiy hayotdagi mavqeida muayyan oʻzgarishlar roʻy berdi.

Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish talablari musulmon ilohiyotchilari va huquqshunoslarini islomning bir qancha anʼanaviy qoidalarini yangicha talqin etishga majbur eta boshladi, biroq bu jarayon oson kechmadi va uzoqqa choʻzilib ketdi. Bu jumladan, musulmon mamlakatlarida [[bank tizimi|bank tizimini]] yaratish joizmi (yoki [[gunoh|gunohmi]]) degan masala yuzasidan boshlangan munozarada oʻz aksini topdi. Musulmon mamlakatlarida [[tadbirkorlik|tadbirkorlikning]] avj olishi shariat qoidalarini ham, musulmonchilikdagi boshqa anʼanaviy tamoyillarni ham yangicha talqin qilishga olib keldi. Ijtimoiy ong sohasida roʻy bergan oʻzgarish juda muhim rol oʻynadi. Bu, avvalo, milliy oʻzini anglash jarayoniga taalluqlidir. Shu jarayon davomida islomning barcha musulmonlarning birligi toʻgʻrisidagi anʼanaviy qoidasi yangicha maʼno kasb etdi. [[Jamoliddin al-Afgʻoniy]] musulmonlarning birdamligi gʻoyasini koʻtarib chiqdi. M. Abdu, Jamoliddin al-Afgʻoniy, [[Rashid Rizo]] va boshqaning gʻoyalari milliy-ozodlik harakatlariga turtki boʻlib koʻpchilik musulmon davlatlarining siyosiy mustaqilligiga erishuvida ijobiy rol oʻynadi. Ayni vaqtda islom birdamligi gʻoyasiga asoslangan xalqaro Islom harakati shakllana boshladi: 1926-yilda birinchi xalqaro musulmon tashkiloti — [[Islom olami kongressi]] (Muʼtamar al-alam al-islomi) tashkil qilindi. Shuningdek, Islomning goʻyo Muhammadning zamonidagi „asl“ tamoyillariga qaytishga daʼvat etishga turli [[Fundamentalizm|fundamentalistik]] oqimlar (qarang [[Vahhobiylik]]) va ularning tarkibida oʻz gʻoyalari uchun kurashda terror usuliga tayanuvchi guruhlar, ekstremistik toʻdalar paydo boʻldi. XX asrning 2-yarmida jamiyatda ijtimoiy adolat oʻrnatish masalasida ham Islom omilidan foydalanishga qaratilgan urinishlar sodir boʻldi (Eron Islom inqilobi, [[Liviya Jamahiriyasi]] va boshqa).

Bir qator mamlakatlar (MAP, [[Kuvayt|Quvayt]], [[Saudiya Arabistoni]], Eron, Pokiston, Afgʻoniston va sh. k.)da Islom davlat dini (yoki rasmiy din) sifatida tan olingan. Ayrim mamlakatlarda „Islom“ soʻzi davlatning rasmiy nomi tarkibiga kiritilgan: [[Eron Islom Respublikasi]], [[Pokiston Islom Respublikasi]], [[Afgʻoniston Islom Respublikasi]], [[Mavritaniya|Mavritaniya Islom Respublikasi]] va boshqa [[Osiyo]], [[Afrika]] [[qitʼa|qitʼasidagi]] baʼzi mamlakatlarda Islomning tarqalishiga musulmon partiyalari taʼsir qilmoqda, ular koʻpincha siyosatda muhim rol oʻynamoqda. Erondagi Islom Respublikasi partiyasi, Indoneziyadagi [[Birlik va taraqqiyot partiyasi]], [[Malayziya|Malayziyadagi]] [[Panmalayziya islom partiyasi]], [[Hindiston]] va Pokiston Jamoati islom partiyasi bunga misol boʻla oladi. Bir qancha mamlakatlarda diniy-siyosiy tashkilotlar (shu jumladan, qonundan tashqaridagi tashkilotlar — „<nowiki/>[[Musulmon birodarlar]]<nowiki/>“, Islom ozodligi partiyasi) tarqalgan, koʻpgina diniy bilim yurtlari (qorilik maktablari, madrasa, musulmon universitetlari), islom jamiyatlari, missionerlik tashkilotlari, tijorat korxonalari (islom banklari, sugʻurta kompaniyalari) ishlab turibdi.

Musulmon sud ishlarini olib borish tizimi saqlanib qolmoqda. XIX asrning 70-80-yillaridagi shariatning ilgari amaliyotda bekor qilingan baʼzi bir qoidalarini tiklashga urinib kurildi (masalan, [[Pokiston|Pokistonda]]; [[Sudan|Sudanda]] Prezident J. Nimeyri davrida, arab monarxiyalarida jinoiy ishlar uchun tan jazolari berish).

Oʻtgan asr 70-yillarining oxiri – 80-yillarining boshida xalqaro ishlarda hukumat darajasida yoki nohukumat darajasida ish olib boruvchi xalqaro musulmon tashkilotlari muayyan mavqega ega boʻla boshladi. Bunday tashkilotlardan eng nufuzlisi [[Islom konferensiyasi tashkiloti]] (Munazzamat al-muʼtamar al-islomi) boʻlib, u 1969-yil<nowiki/>da tuzilgan, unga 55 mamlakat ([[Oʻzbekiston|Oʻzbekiston Respublikasi]] 1996-yil<nowiki/>dan) aʼzo. Xalqaro nohukumat musulmon tashkilotlari orasida [[Islom olami uyushmasi]], [[Islom olami kongressi]], Islom olami tashkiloti, Yevropa islom kengashi, [[AQSh Oliy Islom kengashi]] va boshqani koʻrsatish mumkin. Ular, asosan, Islomni targʻib qilish va yoyish, diniy arboblarning xalqaro uchrashuvini tashkil qilish, turli mamlakatlardagi Islom jamoalariga yordam berish bilan shugʻullanadi.

Islom Turkiston mustamlakachilik davrini boshdan kechirgan paytda, ayniqsa, shoʻrolar davrida turli taʼqib va har tomonlama cheklashlarga duch keldi, ulamolarning taqdiri ayanchli boʻldi. Islomga oid bebaho kitoblar yoʻqotildi, muborak [[yodgorlik]] va [[qadamjo|qadamjolar]] oyoqosti qilindi, din peshvolari eng xavfli yov, muxolif sifatida mahv etildi. Oʻzbekiston mustaqillikka erishganidan keyin, Islom dini hayotda munosib oʻrnini egallay boshladi. Musulmonlarning diniy ibodat va marosimlarni ado etishlari uchun sharoit yaratib berildi. Qurʼoni karim 2 marta oʻzbek tilida chop etildi (1992, 2001-yillar), hadis toʻplamlarining tarjimasi, Islom ulamolarining yuzlarcha kitoblari yana xalqqa yetkazildi. Hozirgi paytda [[Qurʼon|Qurʼoni Karimning]] oʻzbek tilidagi beshta jumladan, [[Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf|Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf]] („Tafsiri Hilol“, 1992-2005), [[Oltinxon Toʻra]], [[Alouddin Mansur]] („Qurʼoni karim“ning oʻzbekcha izohli tarjimasi (Toshkent, 1991)), [[Shayx]] [[Abdulaziz Mansur]] („Qurʼoni Karim maʼnolarining tarjima va tafsiri“, 2004), [[muftiy]] [[Usmon Olimov|Usmonxon Alimov]] („Tafsiri Irfon“) kabi oʻzbek olimlari tomonidan tayyorlangan maʼnolar tarjimalari va tafsirlari nashr etilgan. Islom tarixi manbalari va marosimlarini har tomonlama, ilmiy, xolisona oʻrganishga kirishildi, mutaxassis kadrlar tayyorlash yoʻlga qoʻyildi. Shu maqsadda [[Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti|Toshkent davlat sharqshunoslik institutida]] islomshunoslik [[kafedra|kafedrasi]] ochildi (1992), deyarli barcha viloyatlarda diniy oʻquv yurtlari faoliyat koʻrsata boshladi, [[Toshkent Islom universiteti]] tashkil qilindi (1999), uning tarkibida [[Islomshunoslik ilmiy-tadqiqot markazi|Islomshunoslik ilmiy tadqiqot markazi]] ishlab turibdi.

Islom tarixi, manbalari, aqidalari, marosimlari, Qurʼoni Karim, Muhammad hayoti va faoliyati, paygʻambar [[hadis|hadislarini]] oʻrganish, tadqiq qilish Islomshunoslik [[fan|fanining]] asosiy vazifasi hisoblanadi. Bu sohadagi tadqiqotlar Islom tarqalgan mamlakatlarda, xususan, Movarounnahrda Islom va uning yozma manbalari paydo boʻlgandan buyon olib boriladi. Musulmon dini tarixi va Qurʼonni oʻrganish [[Amerika (qitʼa)|Amerikada]] (G. Grunebaum, X. Gibb, M. Vott va boshqa), [[Yevropa|Yevropada]] (I. [[Goldsiyer Ignats|Goldsiyer]], L. [[Kaetani Leone|Kaetani]], A. Masse, R. Sharl), jumladan, [[Rossiya]]<nowiki/>da (A. E. Shmidt, V. V. [[Vasiliy Bartold|Bartold]], I. A. Krachkovskiy va boshqa) XIX asr oʻrtalaridan keng tus oldi. [[Shoʻro]]<nowiki/>lar davridagi tadqiqotlarda Islomga, asosan, yagona [[Marksistik sotsializm|marksistik]] [[mafkura]] nuqtai nazaridan kelib chiqib yondoshildi. Islomning insoniyat tamadduni tarixidagi ahamiyatini ommaga tushuntirishda, [[Turon]] zaminida yetishib chiqib islomiy ilmlar xazinasini boyitgan ulugʻ allomalarning merosini xalqqa yetkazishda [[Eshon Boboxon Abdumajidxon oʻgʻli]], muftiy [[Ziyovuddinxon ibn Eshon Boboxon]], [[Alixontoʻra Shokirxoʻja oʻgʻli|Alixontoʻra Sogʻuniy]], marhum shayxlar [[Ismoil Maxdum]] (1893–1976), [[Abdugʻani Abdullo]] (1928–1999) va [[Yusufxon Shokirov]] (1926–2000)larning xizmati kattadir. XX asr oxirlaridan boshlab mamlakatimizda Islom boʻyicha obyektiv tadqiqotlar olib borish imkoniyati tugʻildi. Oʻzbekistonlik olimlar Islom manbashunosligi, Qurʼon tarjimasi va tafsiri, Islomdagi mazhablar, [[oqim|oqimlar]], mashhur [[muhaddis]] va faqihlar, xalqaro Islom tashkilotlari, diniy bagʻrikenglik, diniy ekstremizmga oid bir qancha asarlar yozdilar (marhum M. A. Usmonov, shuningdek, N. Ibrohimov, H. Karomatov, A. Mansurov, A. Hasanov, Z. Husniddinov, Z. Islomov, [[Ubaydulla Uvatov|U. Uvatov]], B. Eshonjonov, B. Abduhalimov, A. Juzjoniy, A. Moʻminov, A. Azimov, R. Obidov va boshqalar).

Oʻzbekiston musulmonlari idorasida „Movarounnahr“ nashriyoti faoliyat koʻrsatadi, „Islom nuri“ [[gazeta|gazetasi]], „Hidoyat“ [[jurnal|jurnali]] nashr etiladi.

== Etimologiyasi ==
{{Kaʼba}}
''Islom'' soʻzi, [[arab tili]]dagi ''Aslama'' soʻzining uch-harfli ''s-l-m'' oʻzagidan olingan boʻlib, [[oʻzbek tili|oʻzbek tilidagi]] lugʻaviy maʼnosi „qabul qilish, taslim boʻlish, itoat etish yoki tobe boʻlish“dir. Shu yerdan Islomning maʼnosi, Allohga iymon keltirib unga itoat qilish, iymon keltirganlar esa, buni unga oʻzlarining ibodati, uning buyurgan amallarini bajarishi hamda [[politeizm]] (''koʻpxudolik'')ni inkor etish bilan namoyish etishlari lozim. Bu soʻz Qur’onda bir nechta maʼnolarda kelgan. Baʼzi [[oyat]]larda Islomning sifatlaridan bir bu insondagi ichki pushaymonlik deb urgʻu beriladi:“Kimni Alloh hidoyat qilmoqchi boʻlsa, uning koʻksini Islomga ochib qoʻyadir.”<ref>[http://islom.uz/index.php?surano=6&ayatno=125&action=display&option=com_quran Qur’oni Karim, 6-sura, 125-oyat]</ref> Boshqa bir oyatda “Islom'” va “din” atamalari oʻzaro bogʻlanadi:"<ref>[http://islom.uz/index.php?surano=5&ayatno=3&action=display&option=com_quran Qur’oni Karim 5-sura, 3-oyat]</ref> Yana shuningdek, boshqalar nazdida, Islom iymonning faqatgina tildagi tasdigʻi boʻlibgina qolmay, balki bu Allohga qaytish faoliyatidir<ref>"Encyclopaedia of Islam Online" L. Gardet, J. Jomier 2007-05-02</ref>.

=== Islomning besh ustuni ===
[[Tasvir:Mosque.jpg|thumb|right|210px|[[Musulmon]]lar masjidda ibodat qilishmoqda]]
# Iymon.
# Har kuni besh mahal [[namoz]] oʻqish.
# Ramazon oyida 30 kun [[roʻza]] tutish.
# [[Zakot]] berish. Zakot Islomda moliyaviy ibodatdir, yaʼni boyligi nisobga (muayyan miiqdorga)yetgan musulmonalrning yilda bir marta haqdorlarga berishi farz.
# [[Haj]] qilish. Bu amal moddiy jihatdan qurbi yetadiganlarga farzdir.

=== Demografiyasi ===
[[Jahon]]da qariyb 1,1–1,8 milliard kishi Islom diniga eʼtiqod qiladi. Musulmonlarning ⅔ qismidan koʻprogʻi [[Osiyo]]da yashaydi va bu [[qitʼa]] aholisining 20 %idan ortiqrogʻini tashkil etadi. Qariyb 30% musulmonlar [[Afrika]]ga toʻgʻri keladi (qitʼa aholisining deyarli yarmi). Dunyoda musulmon jamoalari mavjud boʻlgan 120 dan ortiq mamlakatdan 40 dan ziyodida musulmonlar aholining koʻpchiligini tashkil qiladi — [[Shimoliy Afrika]], [[Gʻarbiy Osiyo]]ning barcha mamlakatlarida ([[Kipr]], [[Livan]], [[Isroil]] mustasno), [[Senegal]], [[Gambiya]], [[Niger]], [[Somali]], [[Afgʻoniston]], [[Pokiston]], [[Bangladesh]], [[Indoneziya]] va boshqa baʼzi [[mamlakat]]larda aholining 80% idan ortigʻi musulmonlardir; bir qancha mamlakatlarda musulmonlar aholining yarmidan 80% igacha tashkil qiladi ([[Gvineya]], [[Mali]], [[Livan]], [[Chad]], [[Sudan]]). [[Malayziya]] va [[Nigeriya]]da qariyb yarmi, baʼzi bir mamlakatlar ([[Gvineya-Bisau]], [[Kamerun]], [[Burkinafaso]], [[Syerra-Leone]] va boshqa)da musulmonlar ozchilikni tashkil qilsa ham, taʼsir doirasi kuchli. Musulmonlarning soni jihatdan eng yirik davlatlar — [[Indoneziya]], [[Hindiston]], [[Pokiston]] va [[Bangladesh]]; musulmonlarning anchasi [[Markaziy Osiyo]] mamlakatlari, [[Xitoy]], [[Tailand]], [[Efiopiya]], [[Tanzaniya]], [[Kipr]]da, [[Yevropa]]ning ayrim mamlakatlari ([[Yugoslaviya]], [[Albaniya]], [[Buyuk Britaniya]], [[Germaniya]], [[Fransiya]] va boshqa), [[Shimoliy Amerika|Shimoliy]] va [[Janubiy Amerika]] qitʼasi mamlakatlari ([[AQSh]], [[Kanada]], [[Argentina]], [[Braziliya]], [[Gayana]], [[Surinam]], [[Trinidad]] va [[Tobago]])da, [[Avstraliya]]da, [[Fiji|Fiji orollarida]] yashaydi<ref>"Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi". Davlat ilmiy nashriyoti. („[http://www.ziyouz.com www.ziyouz.com] kutubxonasi“ dan olindi.)</ref>.

== Islomda boʻlinish ==
'''[[Sunniylik]]''' (sunna soʻzidan) — islom dinidagi 2 asosiy yoʻnalishdan biri va eng keng tarqalgani. Jahondagi barcha musulmonlarning taxminan 93 % i Sunniy (qolgan 7 % i [[shialik|shialikka]]) mansub (2004). Sunniylik tarafdorlari, asosan, Osiyo va Afrikada (Pokiston, [[Bangladesh]], Hindiston, Indoneziya, Malayziya, Xitoy, Afgʻoniston, Turkiya, Arabiston yarimoroli va [[Fors koʻrfazi]] atrofidagi arab mamlakatlarida, Suriya, Livan, [[Iordaniya]], Shimoli-sharqiy va [[Gʻarbiy Afrika]] mamlakatlarida), [[Bolqon yarim oroli|Bolqon]] mamlakatlari, [[Kipr Respublikasi|Kipr]] va AQShda yashaydi.

Islom dastlabki davrda hech qanday yoʻnalish, mazhab va oqimlarga boʻlinmagan. VII asrning oʻrtalarida turli siyosiy sabablarga koʻra, musulmonlar safida boʻlinish paydo boʻldi. Avval shialar, keyin [[xorijiylar]] musulmonlar ommasidan ajrab chiqdilar. Ular oʻzining haqligini isbot qilish uchun oʻz fikrini, yoʻnalishini himoya qila boshladi, shu tariqa har guruhning oʻziga xos [[aqida|aqidasi]] shakllana bordi.

Sunniylik boʻyicha [[Abu Hanifa Noʻmon ibn Sobit|Abu Hanifa]] ([[Imomi Aʼzam]])ning „al-Fiqh al-akbar“ asari eng nodir ilmiy meros sanaladi. Bu ishda [[Ashʼariy Abul Hasan Ali ibn Ismoil|Abul Hasan Ashʼariy]] bilan [[Moturidiy|Abu Mansur Moturidiylarning]] xizmatlari beqiyosdir. Sunniylik yoʻnalishida shu ikki alloma asos solgan aqidaviy maktablar barcha sunniy ulamolar tomonidan eʼtirof etilgan. Sunniylik tamoyillari, asosan, quyidagilardan iborat:

# [[Mavjudot]]<nowiki/>[[Mavjudot|larning]] gʻaqiqat va mohiyati bor narsa boʻlib, ularni bilish mumkin. Bilish vositalari — beshta [[Sezgi organlari|sezgi aʼzolar]]<nowiki/>[[Sezgi organlari|i]], ilohiy manbalar va [[aql]].
# [[Olam]] qadim emas, balki qachondir [[Alloh]] tarafidan yaratilgan.
# Butun borliqni yaratgan Allohning zoti bitta, u oʻziga xos azaliy va abadiy koʻpgina sifatlarga ega.
# Zotiy sifatlari sanalmish [[ilm]], qudrat, [[hayot]], [[iroda]], [[eshitish]], [[koʻrish]], gapirish Allohning azaliy va abadiy sifatlaridir. Uning zoti ham, sifatlari ham oʻzi yaratgan maxluqot va mavjudotlarning sifatlariga aslo oʻxshamaydi. Uning sifatlari nuqsonsiz, barkamoldir.
# Allohning [[ism]]<nowiki/>lari koʻp. Hadisda [[Allohning 99 nomi|99 ta goʻzal ismlari]] zikr etilgan (qarang [[al-Asmo al-Husno]]).
# Allohning adolatli ekani. [[Hidoyat]] va zalolat yoʻllarini koʻrsatib qoʻygach, adashgan va [[kufr]] yoʻlini tanlaganlarni jazolashi adolat hisoblanadi. Bordi-yu, zalolat yoʻlidan asrab qolsa — bu Uning fazli, marhamati. Asramasa, adolati hisoblanadi.
# Paygʻambarlarning hammasini barhaq deb tasdiq etish. Ularning adadi garchi baʼzi hadis va rivoyatlarda koʻrsatilgan boʻlsada, muayyan bir adad qatiy deb hisoblanmagani maʼqul. Paygʻambarlarning birinchisi — Odam, oxirgisi — [[Muhammad]]
# Paygʻambarlarning moʻjizalarini haq deb eʼtiqod qilish. Shuningdek, avliyolarning karomatlari ham haq va rostdir. Hech bir avliyo paygʻambar darajasiga yeta olmaydi.
# Islomning besh rukni — iymon kalimasi, [[namoz]], [[roʻza]], [[zakot]], [[haj]] har bir musulmon zimmasiga farzi ayn ekani. [[Farz]]<nowiki/>[[Farz|lardan]] birortasini uzrsiz tark etsa, yoki sharʼan taqiqlangan ishlarga qoʻl ursa, qattiq gunohkor boʻlishi, lekin kofir boʻlmasligini tasdiq etish.
# Iymon — [[Muhammad]] Alloh tomonidan keltirgan barcha xabar va maʼlumotlarni haq va rost ekaniga til bilan iqror etib, dil bilan tasdiqlash deb bilish. Solih amallarni koʻp qilganda imon nuri koʻpayib, gunoh ishlarni koʻp qilganda iymon nuri ozayib turishini tasdiqlash va hokazo.

Sunniylikda 4 ta diniy-huquqiy mazhab ([[hanafiylik]], [[molikiylik]], [[shofiʼiylik]], [[hanbaliylik]]) mavjud. Sunniylik islomda anʼanaviy eʼtiqod yoʻli deb eʼtirof etilib kelgan.

Sunniylik bilan shialik oʻrtasida hokimiyat masalasida, ayrim diniy marosim va anʼanalarda birmuncha tafovutlar bor. Oʻzbekiston aholisining aksariyat qismi sunnilyikka eʼtiqod qiladi.

== Adabiyotlar ==
* Karimov I., Olloh qalbimizda, yuragimizda, T., 1999; Karimov I., Oʻzbekiston XXI asr boʻsagʻasida: xavfsizlikka tahdid, barkamollik shartlari va taraqqiyot kafolatlari, T., 1997; Qurʼoni karim, T., 2001; Hadis (AlJomiʼ as-sahih), 1-4-j.lar (2nashri), T., 1997; Hidoya (1-j.), T., 2000; Sogʻuniy A., Tarixi Muhammadiy (1-2-kitob), T., 1997; Hasanov A., Qadimgi Arabiston va ilk islom (1-kitob: Johiliya asri), T., 2001; Komilov N., Tasavvuf, T., 1999; Husniddinov 3., Islom: yoʻnalishlar, mazhablar, oqimlar, T., 2000.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
== Manbalar ==
{{manbalar}}
== Qoʻshimcha oʻqish uchun ==
{{Refbegin}}
* [https://www.barnesandnoble.com/w/encyclopedia-of-sahih-al-bukhari-arabic-virtual-translation-center/1134457685?ean=2940160787701 Encyclopedia of Sahih Al-Bukhari] by Arabic Virtual Translation Center (New York 2019, Barnes & Noble {{ISBN|978-0-359-67265-3}}). The foundation of Islam: from revelation to tawhid.
* Abdul-Haqq, Abdiyah Akbar (1980). ''Sharing Your Faith with a Muslim''. Minneapolis: Bethany House Publishers. ''N.B''. Presents the genuine doctrines and concepts of Islam and of the Holy Qur’an, and this religionʼs affinities with Christianity and its Sacred Scriptures, in order to „dialogue“ on the basis of what both faiths really teach. {{ISBN|0-87123-553-6}}
* {{Cite encyclopedia |year=2008 |encyclopedia=The Encyclopedia of Libertarianism |publisher=SAGE; Cato Institute |location=Thousand Oaks, CA |last=Ahmad |first=Imad-ad-Dean |editor-last=Hamowy |editor-first=Ronald |pages=256–258 |doi=10.4135/9781412965811.n155 |isbn=978-1-4129-6580-4 |lccn=2008009151 |oclc=750831024 |chapter-url={{Google books|yxNgXs3TkJYC|plainurl=yes}} |chapter=Islam}}
* {{kitob manbasi |last=Akyol |first=Mustafa |url=https://archive.org/details/islamwithoutextr0000akyo |title=Islam Without Extremes |publisher=W.W. Norton & Company |year=2011 |isbn=978-0-393-07086-6 |edition=1-}}
* {{kitob manbasi |last=Arberry |first=A.J. |url=https://archive.org/details/koraninterpreted00ajar |title=The Koran Interpreted: A Translation |publisher=Touchstone |year=1996 |isbn=978-0-684-82507-6 |edition=1-}}
* Cragg, Kenneth (1975). ''The House of Islam'', in ''The Religious Life of Man Series''. Second ed. Belmont, CA: Wadsworth Publishing Company 1975. xiii, 145 p. {{ISBN|0-8221-0139-4}}.
* Hourani, Albert (1991). ''Islam in European Thought''. First pbk. ed. Cambridge, Eng.: Cambridge University Press, 1992, cop. 1991. xi, 199 p. {{ISBN|0-521-42120-9}}; alternative ISBN on back cover, 0-521-42120-0.
* {{kitob manbasi |last1=Khan |first1=Muhammad Muhsin |title=Noble Quran |last2=Al-Hilali Khan |last3=Muhammad Taqi-ud-Din |publisher=Dar-us-Salam Publications |year=1999 |isbn=978-9960-740-79-9 |edition=1-}}
* Khanbaghi, A, (2006). ''The Fire, the Star and the Cross: Minority Religions in Medieval and Early Modern Iran''. I. B. Tauris.
* Khavari, Farid A. (1990). ''Oil and Islam: the Ticking Bomb''. First ed. Malibu, Calif.: Roundtable Publications. viii, 277 p., ill. with maps and charts. {{ISBN|0-915677-55-5}}.
* {{kitob manbasi |title=The Jewish Discovery of Islam: Studies in Honor of Bernard Lewis |publisher=Syracuse University Press |year=1999 |isbn=978-965-224-040-8 |editor-last=Kramer |editor-first=Martin }}
* {{kitob manbasi |last=Kuban |first=Dogan |title=Muslim Religious Architecture |publisher=Brill Academic Publishers |year=1974 |isbn=978-90-04-03813-4}}
* {{kitob manbasi |last=Lewis |first=Bernard |url=https://archive.org/details/islamwest00lewi_0 |title=Islam and the West |publisher=Oxford University Press |year=1994 |isbn=978-0-19-509061-1}}
* {{kitob manbasi |last=Lewis |first=Bernard |url=https://archive.org/details/culturesinconfli0000lewi |title=Cultures in Conflict: Christians, Muslims, and Jews in the Age of Discovery |publisher=Oxford University Press |year=1996 |isbn=978-0-19-510283-3 |url-access=registration}}
* {{kitob manbasi |last=Mubarkpuri |first=Saifur-Rahman |title=The Sealed Nectar: Biography of the Prophet |publisher=Dar-us-Salam Publications |year=2002 |isbn=978-1-59144-071-0}}
* {{kitob manbasi |last=Najeebabadi |first=Akbar Shah |title=History of Islam |url=https://archive.org/details/historyofislamvo0000naje |publisher=Dar-us-Salam Publications |year=2001 |isbn=978-1-59144-034-5}}
* {{kitob manbasi |last=Rahman |first=Fazlur |url=https://archive.org/details/isbn_9780226702810 |title=Islam |publisher=University of Chicago Press |year=1979 |isbn=978-0-226-70281-0 |edition=2-}}
* {{kitob manbasi |last=Schimmel |first=Annemarie |url=https://www.giffordlectures.org/books/deciphering-signs-god-phenomenological-approach-islam |title=Deciphering the Signs of God: A Phenomenological Approach to Islam |publisher=State University of New York Press |year=1994 |isbn=978-0-7914-1982-3 }} {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20190422154518/https://www.giffordlectures.org/books/deciphering-signs-god-phenomenological-approach-islam |date=2019-04-22 }}
* {{kitob manbasi |last=Tausch |first=Arno |title=What 1.3&nbsp;Billion Muslims Really Think: An Answer to a Recent Gallup Study, Based on the "World Values Survey". Foreword Mansoor Moaddel, Eastern Michigan University |publisher=Nova Science Publishers, New York |year=2009 |isbn=978-1-60692-731-1 |edition=1-}}
* {{kitob manbasi |last1=Tausch |first1=Arno |title=The political algebra of global value change. General models and implications for the Muslim world |first2=Almas |last2=Heshmati |first3=Hichem |last3=Karoui |publisher=Nova Science Publishers |place=New York |year=2015 |isbn=978-1-62948-899-8 |edition=1-}} Prepublication text available at: {{veb manbasi |last1=Tausch |first1=Arno |last2=Heshmati |first2=Almas |last3=Karoui |first3=Hichem |date=2014-yil yanvar |title=The political algebra of global value change. General models and implications for the Muslim world |website=ResearchGate |url=https://www.researchgate.net/publication/290349218}}
* {{kitob manbasi |last=Walker |first=Benjamin |title=Foundations of Islam: The Making of a World Faith |publisher=Peter Owen Publishers |year=1998 |isbn=978-0-7206-1038-3 }}
{{Refend}}
== Havolalar ==
* [http://www.islom.uz www.islom.uz]

{{Portal|Islom}}
{{Tashqi havolalar}}

[[Turkum:Dinlar]]
[[Turkum:Islom| ]]
[[Turkum:Muhammad]]
[[Turkum:Islomiy partiyalar]]
[[Turkum:Islomiy bayramlar]]
[[Turkum:Mazhablar]]

Bu sahifada foydalanilgan andozalar:

Andoza:Citation/core (tahrirlash)
Andoza:Citation/identifier (tahrirlash)
Andoza:Citation/make link (tahrirlash)
Andoza:Cite encyclopedia (tahrirlash)
Andoza:Commonslink2 (tahrirlash)
Andoza:Din (tahrirlash)
Andoza:EditAtWikidata (tahrirlash)
Andoza:Ensiklopediya manbasi (tahrirlash)
Andoza:Google books (tahrirlash)
Andoza:Hide in print (tahrirlash)
Andoza:Hlist (tahrirlash)
Andoza:Hlist/styles.css (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:ISBN (tahrirlash)
Andoza:Islom (tahrirlash)
Andoza:Kaʼba (tahrirlash)
Andoza:Kitob manbasi (tahrirlash)
Andoza:Lang (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:Lang-ar (tahrirlash)
Andoza:Manbalar (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:Manbalar/styles.css (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:Nobr (tahrirlash)
Andoza:Only in print (tahrirlash)
Andoza:Plainlist/styles.css (tahrirlash)
Andoza:Portal (tahrirlash)
Andoza:Portal-inline (tahrirlash)
Andoza:Rang/Islom (tahrirlash)
Andoza:Refbegin (tahrirlash)
Andoza:Refend (tahrirlash)
Andoza:Replace (tahrirlash)
Andoza:Sana (tahrirlash)
Andoza:Sidebar with collapsible lists (tahrirlash)
Andoza:Str left (tahrirlash)
Andoza:Tashqi havolalar (manbasini koʻrish) (yarim himoyalangan)
Andoza:Trim (tahrirlash)
Andoza:Veb manbasi (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:Webarxiv (tahrirlash)
Andoza:· (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Modul:Arguments (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Modul:Authority control (tahrirlash)
Modul:Check for unknown parameters (tahrirlash)
Modul:EditAtWikidata (tahrirlash)
Modul:List (tahrirlash)
Modul:Navbar (tahrirlash)
Modul:Navbar/configuration (tahrirlash)
Modul:Navbar/styles.css (tahrirlash)
Modul:Navbox (tahrirlash)
Modul:Navbox/configuration (tahrirlash)
Modul:Navbox/styles.css (tahrirlash)
Modul:No globals (tahrirlash)
Modul:Portal (tahrirlash)
Modul:Portal-inline (tahrirlash)
Modul:Portal/styles.css (tahrirlash)
Modul:Portal/tasvirlar/i (tahrirlash)
Modul:ResolveEntityId (tahrirlash)
Modul:String (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Modul:TableTools (tahrirlash)
Modul:Webarchive (tahrirlash)
Modul:Yesno (tahrirlash)
Modul:Yon panel (tahrirlash)
Modul:Yon panel/configuration (tahrirlash)
Modul:Yon panel/styles.css (tahrirlash)

Islom sahifasiga qaytish.

"https://uz.wikipedia.org/wiki/Islom" dan olindi