Jump to content

Перрй экспедицияси

From Vikipediya
1854-йил Экспедиция тасвирланган япон нашри

Перри экспедицияси (японча: 黒船来航 , курофуне раикō, " Қора кемаларнинг келиши") 1853—1854-йилларда Токугава Сёгунатига Америка Қўшма Штатлари денгиз флоти ҳарбий кемаларининг иккита алоҳида саёҳатни ўз ичига олган дипломатик ва ҳарбий экспедицияси эди. Ушбу экспедициянинг мақсадлари минтақанинг турли халқлари билан қидирув, геодезия соҳаси бўйича ҳамкорлик ва дипломатик алоқалар ўрнатиш ҳамда савдо шартномалари бўйича музокаралар олиб боришдан иборат эди. Япония ҳукумати билан алоқа ўрнатиш экспедициянинг устувор йўналиши ҳисобланган ва экспедиция бошланишининг асосий сабабларидан бири бўлган.

Экспедицияга президент Миллард Филлморнинг буйруғи билан командор Метю Калбрейт Перри раҳбарлик қилган. Перрининг асосий мақсади Японияни 220 йиллик изоляция сиёсатига барҳам беришга мажбур қилиш ва керак бўлганда қурол қўллаш орқали Америка савдоси учун япон портларини очиш эди. Перри экспедицияси тўғридан-тўғри Япония ва ғарбий Буюк Кучлар ўртасида дипломатик муносабатлар ўрнатилишига ва охир-оқибат ҳукмрон Токугава шогунатининг қулаб, император ҳокимиятининг тикланишига олиб келди. Экспедициядан сўнг, Япониянинг ривожланаётган савдо йўллари японизмнинг маданий тенденсиясига олиб келди. Япон маданиятининг ба'зи жиҳатлари Европа ва Америкадаги сан'атга та'сир кўрсатди.

Тарихи

[edit | edit source]
Комодор Метю Перри

Америка ва Хитой ўртасидаги савдо-сотиқнинг ўсиши, Япония яқинидаги сувларда америкалик кит овчиларининг борлиги ва Европанинг мустамлакачи давлатлари томонидан Осиёдаги потенсиал кўмир стансияларининг монополлашуви кучайиб бораётгани президент Филлморнинг Японияга экспедиция жўнатиш тўғрисидаги қарорига сабаб бўлган.[1] ўн тўққизинчи аср бошларига келиб, Япониянинг изоляцион сиёсати тобора кучайиб борди. 1844-йилда Голландия қироли Уилям ИИ мактуб йўллаб, Японияни очилиш учун ташқаридан ҳаракат бошланишидан олдин изоляция сиёсатини тугатишга чақирди.[2] 1790 ва 1853-йиллар оралиғида камида йигирма еттита АҚШ кемалари (жумладан, учта ҳарбий кема) Японияга ташриф буюрди. Барчасига рад жавоби берилди.

Япон сувларида хорижий кемаларнинг кузатув олиб боришлари ва бостириб киришлари кўпайди. Бу Япониянинг иқтисодий ва сиёсий суверенитетига потенциал таҳдид сифатида қабул қилиниб, уни қандай енгиш бўйича Японияда жиддий ички мунозараларга сабаб бўлди. 1851-йил май ойида Америка Давлат котиби Даниэл Вебстер Америка Шарқий Ҳиндистон отряди қўмондони коммодор Жон Х. Оликга Сан-Франсискода яшовчи ўн еттита кемада ҳалокатга учраган япон денгизчиларини ортга қайтаришга рухсат берди. Бу эса Япония билан савдо алоқаларини очиш имконини берарди. 1851-йил 10-майда Вебстер “Япония императори” номига мактуб тайёрлади. Унда экспедиция олдида ҳеч қандай диний мақсад йўқлиги, фақат “дўстлик ва тижорат” ҳамда Хитойга кетаётган Америка кемалари учун зарур миқдорда кўмир етказиб беришни сўраш эканлигини ма'лум қилди. Мактубда, шунингдек, Американинг Шимолий Америка қит'аси бўйлаб кенгайиши ва унинг техник қобилиятлари ҳақида мақтанилган эди. Мактуб Президент Филлмор томонидан имзоланган. Бироқ, Аулик бразилиялик дипломат билан дипломатик жанжалга аралашиб, ўз флагманининг капитани билан тортишди ва Япония экспедициясини зиммасига олишдан олдин қўмондонлигидан бўшатилди.[3] Унинг ўрнига Қўшма Штатлар денгиз флотида юқори мартабали офицер ва катта дипломатик тажрибага эга бўлган командор Метю Калбрейт Перри тайинланди.

Тайёргарлик

[edit | edit source]

Перри Япония билан муносабатлар ўрнатишдаги қийинчиликларни жуда яхши билар эди. Дастлаб Японияни очиш бўйича навбатдаги уринишда мувафаққияцизликка эришиши та'кидланиб, унинг ўрнига АҚШ ҳарбий-денгиз кучларининг ўрта ер денгизи эскадронига қўмондонлик қилиш таклиф қилинганда у кескин э'тироз билдирган эди. Та'кидланган тегишли прецедентларга қуйидагилар киради:

  • Наполеон урушлари пайтида Бирлашган Қироллик билан тўқнаш келгани учун ўз кемаларини жўната олмаган голландияликларнинг илтимосига биноан 1797-йилдан 1809-йилгача бир нечта Америка кемалари Голландия байроғи остида Нагасакида савдо қилдилар.
  • 1837-йилда Кантондаги Чарлз В. Кинг исмли америкалик тадбиркор Вашингтон қирғоғида бир неча йил олдин кема ҳалокатига учраган уч япон денгизчини (улар орасида Отокичи ҳам бор эди) Японияга қайтаришга уриниб, савдони очиш имкониятини текшриди. У америкалик савдо кемаси Моррисон билан Урага каналига борди. Кема бир неча марта ҳужумга учради ва ўз вазифасини бажара олмасдан ортга қайтди.
  • 1846-йилда қўмондон Жеймс Биддл Эдо кўрфазига икки кема, шу жумладан етмиш иккита тўп билан қуролланган битта ҳарбий кема билан расмий топшириқ туфайли лангар ташлаб, савдо учун портларни очишни сўради. Аммо унинг савдо келишуви ҳақидаги сўровлари муваффақиятга эриша олмади.[4]
  • 1849-йилда капитан Жеймс Глинн Нагасакига сузиб борди ва Япония билан биринчи муваффақиятли музокарага киришди. Жеймс Глин Америка Қўшма Штатлари Конгрессига Японияни очиш бўйича музокараларни ҳарбий куч намойиши орқали қўллаб-қувватлашни тавсия қилди. Ушбу ҳисобот Перри экспедициясига йўл очди.[5]

Саёҳатдан олдин Перри Япония ҳақидаги мавжуд китобларни ўқиб чиқди. Тадқиқоти давомида таниқли японолог Филипп Франс фон Сиэболд билан ҳам маслаҳатлашди. Сиэболд Голландиянинг Лейден шаҳрига қайтишдан олдин саккиз йил давомида Нагасаки портидаги Дежима ороли савдо постида ишлаган, дарс берган ва ўқиган эди.[6] Перри, шунингдек, Wебстердан ўзи учун кенгроқ ҳуқуқлар талаб қилди. Бу талаб Давлат котибининг 1852-йил октабрда ўлимидан олдин берилган эди. Шундай қилиб, Перри Японияга "тўлиқ ва ихтиёрий ваколатлар" билан сузиб кетди. Агар японлар унга Cоммодоре Биддле каби муносабатда бўлишса, куч ишлатиши мумкин эди.[7] Перри ҳар қандай профессионал дипломатларнинг экспедицияга ҳамроҳ бўлишини қат'ий рад этди. У немис рассоми Вилгелм Гейне ва кашшоф дагерреотип фотографи Элипҳалет М. Браундан экспедицияга расмий рассом сифатида қўшилишларини сўради. Қишлоқ хўжалиги бўйича мутахассис доктор Жеймс Морроу АҚШ Давлат департаменти томонидан тайинланди. Бир неча япониялик кема ҳалокатига учраганлар ҳам норасмий таржимон сифатида қабул қилинди.

Экспедицияга Миссиссиппи, Сусқуэҳанна ва Поwҳатан буғли ҳарбий кемалар, қуролли пароходлар Лехингтон, Супплй ва Саутгемптон ва Маcедониан, Плймоутҳ ва Саратога кемалари тайинланди. ўз флотига қўмондонлик қилиш учун Перри Мексика-Америка урушида бирга хизмат қилган офицерларни танлади. Қўмондон Франклин Бучанан Сусқуэҳанна капитани ва Жоэл Аббот Македония сардори эди. Қўмондон Генри А. Адамс "Флот капитани" унвони билан коммодорнинг штаб бошлиғи бўлди. Маёр Жейкоб Зейлин (Америка Қўшма Штатлари денгиз пиёдаларининг бўлажак коменданти) мартабали денгиз зобити бўлиб, Миссисипи кемасида жойлашган эди. Перри маҳаллий аҳоли учун совға сифатида давлат дўконлари маҳсулотлари, айниқса эски ўқотар қуролларни олишга рухсат олди. Бу совғаларга 40 та М1819 Ҳалл милтиқлари (4000 та патрон билан), 20 та зарбли тўппонча (2000 та патрон билан), 20 та артиллерия қиличлари, 20 та Мейнард зарбли қулфлари бўлган мушкетлар ва 40 та енгил отлиқ қиличлар, шунингдек, колт10 ўқлари киради.

Японияга биринчи ташриф, 1852–1853

[edit | edit source]
Перри (ўртада) ва бошқа юқори мартабали америкалик денгизчиларнинг япон ёғочли босма нашридаги тасвири.

Перри ўзининг флагмани сифатида қора корпусли, эшкакли ва ғилдиракли Миссисипи кемасини танлади. 1852-йил 24-ноябрда Виржиния штатидаги Ҳамптон Роадсни кўздан кечирди[8] Перри Мадейра (11–15-декабр), Сент-Елена (10–11-январ), Кейптаун (24-январ – 3-феврал), Маврикий (18–28-феврал), Сейлон (10–15 март), Синг��пур (25–29 март), Макао ва Гонконг (7–28-апрел) портларида тўхтаб, йўлда давом этди. Гонконгда у америкалик синолог Самуэл Уэллс Уилямс (1837-йилда Моррисон билан Японияда бўлган) билан учрашди. У Перрига расмий хатларнинг хитой тилига таржималарини тақдим этди. Плимут ва Саратога кемалари билан саёҳатни давом эттирди. У Шанхай томон йўлда давом этди (4-17-май), у ерда Голландо-америкалик дипломат Антон ЛC Портман билан учрашди. У ўзининг расмий хатларини голланд тилига таржима қилди ва Сусқуэҳанна кемасига ўтди.

Перри ўз байроғини Сусқуэҳаннаники билан алмаштирди ва 17-26-май кунлари Рюкю оролларида тўхтади. Сацума Доменининг оролларга бўлган да'воларини рад этди ва буйруқларни э'тиборсиз қолдириб, у маҳаллий ҳокимиятни қўрқитди. Агар унга кўмир стансиясида савдо қилиш ҳуқуқи ва ерга тушишга рухсат берилмаса, 200 аскар ёрдамида ҳужум қилиш билан таҳдид қилди. Перри бир вақтнинг ўзида денгиз пиёдаларини соҳилга туширди. Шури қал'асида Рюкю қироли Шо Таи билан учрашув талаб қилди. Унинг ҳар бир ҳаракати Эдодаги япон ҳукуматига хабар қилинишини билган Перри паст мартабали амалдорлар билан учрашишдан бош тортди. Америка ҳарбий қудратини ва экспедициянинг мақсади тинчлик эканлигини намойиш қилиш учун ҳарбий маросимлар ва кемада меҳмонлар учун базмлар уюштирди.[9] Перри ороллар Қўшма Штатлар билан савдо қилиш учун бутунлай очиқ бўлишини талаб қилди. Июн ойининг ўрталарида Огасавара оролларида томон юриб, Перри маҳаллий аҳоли билан учрашди ва ҳатто ер участкаси сотиб олди.

Куч ишлатиш таҳдиди ва музокаралар

[edit | edit source]
Комодор Метю Перрининг қора кемаси, Бруклин музейи.

Перри 1853-йил 8-июлда Япониядаги Эдо кўрфази яқинидаги Урага шаҳрига етиб келди. Бу вақтда унинг флоти тўртта кемадан иборат эди: Сусқуэҳанна, Миссисипи, Плимут ва Саратога. У етиб келганида, Перри ўз кемаларига япон чегарасини бузиб, Эдо пойтахти томон юришни ва қуролларини Урага шаҳрига жойлаштиришни буюрди.[10] У, шунингдек, Америка Мустақиллик кунини нишонлаш вақтида ўзининг 73 та тўпидан бир вақтда ўқ узган. Перрининг кемалари янги Паихҳанс снаряд қуроллари билан жиҳозланган эди.[11][12]

Америка кемаларини япон қўриқчи қайиқлари ўраб олган эди. Аммо Перри кема бортига чиқишга бўлган уринишларни қайтаришни буюрди. Бир қайиқда франсуз тилида Америка флотига зудлик билан қайтиб кетиш айтилган катта белги бор эди. 9-июл куни Урага бугёсидан келган ёрики Накажима Сабуросуке таржимон Ҳори Тацуносуке ҳамроҳлигида Сусқуэҳанна кемаси олдига келди. Лекин унга дастлаб бортга чиқишга рухсат берилмади. Музокаралардан сўнг, бортга чиқишга рухсат берилди. Улар ҳеч қандай хорижий кемалар Япония портларига киритилмаслигини та'кидлашди. Перри улар билан учрашишдан бош тортди ва ўз офицерлари орқали Қўшма Штатлар Президентининг мактубини етказиб, у фақат етарли даража ва ваколатга эга амалдорлар билан мулоқот қилишини айтди.[2] 10-июл куни Ёрики Каяма Эйзаэмон Урага бугёсидан рухсат олиб, Сусқуэҳаннага элчи юборди ва капитан Франклин билан учрашишга рухсат олди. У америкаликларга Нагасакига боришни маслаҳат берди, чунки у хорижий алоқалар учун мўлжалланган порт эди. Перри Каямага агар мактубни олиш учун тегишли амалдор келмаса, Перри қўшинларни тушириб, хатни шахсан етказиш учун Эдога томон юришини айтди. Каяма жавоб бериш учун уч кун муҳлат сўради. Ҳақиқий Урага бугёси Идо Хиромичи сёгунга мактуб юбориб, унинг армияси америкаликларни куч билан қайтариш учун мутлақо етарли эмаслигини ма'лум қилди.[2]

Бу орада Перри қўрқитиш кампаниясини бошлаб, атрофни ўрганиш учун қайиқларни юборди. Америка эскадрони атрофидаги япон қўриқчи қайиқлари тарқалмаса, куч ишлатиш билан таҳдид қилди.[10] Шунингдек, у японларга оқ байроқ кўтаришлари, агар улар жанг қилишни хоҳлашса, америкаликлар уларни мағлуб этишлари ҳақида мактуб юборди.[13][14]

Япония ҳукумати Сёгун Токугава Иэёши касаллиги туфайли қарор қабул қилолмасдан, мамлакат пойтахти учун мисли кўрилмаган таҳдидни қандай енгиш бўйича сиёсий фалаж ҳолатга келди. 11-июл куни катта рожжу Абе Масаҳиро вақтинчалик қарор қабул қилди. У америкаликларнинг мактубини қабул қилиш Япония суверенитетини бузиш ҳисобланмайди, деган қарорга келди. Қарор Урагага етказилди ва Перридан ўз флотини жануби-ғарбга, Куриҳамадаги пляжга (замонавий Ёкосукада) ўтказишни сўрашди. Й эрда 14-июл куни тўхташга рухсат берилди.[15] Перри дабдаба билан қирғоққа чиқди. Сусқуэҳаннадан 13 маротаба қуролли саломдан кейин 250 денгизчи ва денгиз пиёдалари 15 та қайиқда тушишди. Маёр Зуилиннинг денгиз пиёдалари қурол-яроғларни олиб келишди ва гуруҳ "Ҳаил Cолумбиа" ни ижро этди. Президент Филлморнинг мактубини ҳатамото Тода "Изу-но-ками" Ужиёши ва Идо "Ивами-но-ками" Хиромичи расмий равишда қабул қилди. Перрининг отряди 17-июл куни жавоб мактуби учун қайтиб келишини айтиб, Хитой қирғоқларига жўнаб кетди.[16]

Токиога кираверишдаги Одаиба батареяси. 1853—1854-йилларда Америка босқинининг олдини олиш учун қурилган.

Перри кетганидан сўнг Сёгун ҳукуматида америкаликларнинг таҳдидларига қандай жавоб бериш кераклиги ҳақида кенг қамровли мунозаралар бошланди. Сйōгун Токугава Иэёши Перри кетганидан бир неча кун ўтиб вафот этди ва унинг ўрнига касал ўғли Токугава Иэсада келди. У амалий бошқарувни Абе Масаҳиро бошчилигидаги Оқсоқоллар Кенгаши (рожу) қўлига топширди. Абе Япониянинг Америка талабларига ҳарбий куч билан қаршилик кўрсатиши иложсизлигини ҳис қилди. Шунга қарамай, бундай мисли кўрилмаган вазият учун ўз ваколати доирасида ҳеч қандай чора кўришни истамади. Қабул қилинган ҳар қандай қарорни қонунийлаштириш учун Абе барча Даимёларнинг фикрларини сўради. Бу биринчи марта Токугава сёгунати ўз қарорларини жамоатчилик муҳокамасига қўйиш ҳолати эди. Сёгунатни бунақа заиф ва қат'ияциз кўрсатиш кутилмаган оқибатларга олиб келди.[17] Сўров натижалари Абега аниқ хулоса қилиш имконини бермади. Ма'лум бўлган 61 та жавобдан 19 таси Америка талабларини қабул қилишни ёқлаган, 19 таси эса қарши чиққан. Қолганлардан 14 таси мумкин бўлган урушдан хавотирда ноаниқ жавоб берган, 7 таси вақтинча ён беришни таклиф қилган ва иккитаси бетарафлигини ма'лум қилди.[18] Ягона универсал тавсия Япониянинг қирғоқ мудофаасини кучайтириш учун зудлик билан чоралар кўриш эди. Эдони Америка денгиз кучларининг кейинги ҳужумидан ҳимоя қилиш учун ҳозирги Одаиба яқинида шошилинч равишда истеҳкомлар қурилган.

Японияга иккинчи ташриф, 1854-йил

[edit | edit source]
Перри тақдим этган ва катта олқишларга сазовор бўлган паровоз миниатюраси.

Японларга бир йилдан сўнг қайтишини айтган бўлса ҳам, Перри Эдо кўрфазидан кетганидан сўнг кўп ўтмай рус адмирали вице-адмирал Евфимий Путятин Нагасакига келгани ва бир ой давомида японларни шартнома имзолаш учун кўндиришга урингани ва қайтишидан олдин шартнома имзоланаганидан хабар топди. Унга инглизлар ва франсузлар америкаликлар Японияда ҳеч қандай эксклюзив имтиёзларга эга бўлмаслигини та'минлаш учун баҳорги сафарида ҳамроҳлик қилиш ниятида эканликларини ма'лум қилишди. Перри 1854-йил 13-февралда саккизта кемада 1600 одам билан қайтиб келди. Флотда дастлабки сафардаги тўрт кемадан бири Плимут йўқ эди. Перрининг навбатдаги экспедициясига қуйидаги кемалар ҳамроҳлик қилди: Лехингтон, Маcедониан, Поwҳатан, Вандалиа ва Соутҳамптон. Супплй кемасига 19-март куни кўмир ва маҳсулотлар юккланиб, кемаларнинг умумий сони тўққизтага етказилди.[19]

Перри қайтиб келганида Токугава сёгунати Филлмор мактубидаги деярли барча талабларни қабул қилишга тайёр эди. Бироқ, музокарачилар музокаралар муддатини бир неча ҳафта чўзишди. Перри Эдода туриб олди, японлар унга бошқа жойларни таклиф қилишди. Охир-оқибат Перри жиддий таҳдид оҳангига ўтди ва Японияга қарши уруш учун 20 кун ичида 100 та кемани (ўша пайтдаги АҚШ ҳарбий денгиз флотининг ҳақиқий ҳажмидан кўпроқ) олиб келиш билан таҳдид қилди. Охир-оқибат, иккала томон ҳам кичик Ёкогама қишлоғида қурилган махсус музокаралар залида муросага келишди. Перри 8-март куни 500 нафар денгизчи ва денгиз пиёдалари билан 27 та қайиқда етиб келди. Давлат совғаларини алмашиш каби дипломатик ан'аналар билан уч ҳафталик музокаралар бошланди. Америкаликлар японларга паровоз миниатюраси, телеграф аппарати, турли қишлоқ хўжалиги буюмлари ва ўқотар қуроллар, шунингдек, юз галлон виски, соатлар, печкалар ва Қўшма Штатлар ҳақидаги китобларни совға қилишди. Японлар бунга жавобан олтин билан безалган мебел ва қутилар, бронза безаклар, ипак ва брокар кийимлар, чинни қадаҳлар ва Перрининг шахсий севимли маҳсулоти - денгиз чиғаноқлари тўпламини совға қилишди. Иккала томонда ҳам маданий намойишлар бўлиб ўтди, Поwҳатан бортида америкалик денгизчилар қўшиқчилар шоусини намойиш қилишди, бир қатор юқори мартабали сумо курашчилари маҳоратларини намойиш этиб, кўргазмали ўйинлар ўтказди.[20]

Ниҳоят, 31-март куни Перри Америка кемалари учун Шимода ва Ҳакодате портларини очган, ҳалокатга учраган денгизчиларга ёрдам бериш ва Шимодада Америка консуллигини ташкил этишни назарда тутувчи Канагава конвенсиясини имзолади.[21] Шартномани Япония номидан Хаяши Акира имзолади. Шундан сўнг Перри имзоланган шартномани Саратога кемасида Америкага жўнатди. Қолган кемалар эса Ҳакодате, Шимода ва бўлажак консуллик ўрнини ўрганиш учун қолди. Шимодадан жўнаб кетгандан сўнг флот Рюкю оролларига қайтиб келди, у ерда Перри 1854-йил 11-июлда расман имзоланган "АҚШ ва Рюкю қироллиги ўртасидаги шартнома" лойиҳасини шакллантирди.

Қўшма Штатларга қайтиш, 1855-йил

[edit | edit source]
Шимода, Шизуока шаҳридаги Метю Перри бюсти.

Перри 1855-йилда Қўшма Штатларга қайтганидан сўнг, Конгресс унга Япониядаги мувафаққияти учун 20000 доллар (2022-йил қийматида ~ 737 000 доллар) мукофот беришга қарор қилди. Перри ушбу пулнинг бир қисмини "Америка отрядининг Хитой денгизлари ва Японияга экспедицияси ҳақида ҳикоя" номли уч жилдлик экспедиция ҳисоботини тайёрлаш ва нашр этишга сарфлади. У Перри ва унинг ҳамкасбларининг экспедиция давомидаги ёзма материалларидан фойдаланган ҳолда Перри назорати остида Френсис Л. Хокс томонидан ёзилган.[22] Асар биринчи марта Қўшма Штатлар Сенатига ҳисобот сифатида тақдим этилган, 1856-йилда тижорий мақсадда нашр этилган. Перри хизматлари учун мукофот сифатида исте'фо рўйхатида (унинг соғлиғи ёмонлаша бошлаганида) контр-адмирал даражасига кўтарилди.[23] Ма'лум бўлишича, у оғир артрит билан оғриган, бу эса уни тез-тез безовта қилиб, ба'зида вазифаларини бажаришига тўсқинлик ҳам қилган.[24]

Перри ўзининг сўнгги йилларида Япония экспедицияси ҳақидаги ҳисоботини нашр этишга тайёргарлик кўрди. 1857-йил 28-декабрда унинг якунланганлигини э'лон қилди. Икки кундан кейин у ўзининг охирги лавозими Денгиз самарадорлиги кенгашига топширилганидан кейин озод қилинди. У 1858-йил 4-мартда Ню-Ёрк шаҳрида юракка тарқалган ревматизм ва подагра асоратлари туфайли вафот этди.[25]

Манбалар

[edit | edit source]
  1. ↑ W. Г. Беаслей, Тҳе Меижи Ресторатион, п.88.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 W. Г. Беаслей, Тҳе Меижи Ресторатион, п.78
  3. ↑ „Аулиcк, Жоҳн Ҳ. (cа. 1791–1873)“. www.энcйcлопедиавиргиниа.орг. Қаралди: 12-жул 2020-йил.
  4. ↑ Сеwелл, пп. хххив-хххв, хлих, лви.
  5. ↑ Энглиш Wикипедиа он Пребле Логбоок
  6. ↑ Сеwалл, п. хххвиии.
  7. ↑ Ж. W. Ҳалл, Жапан, п.207.
  8. ↑ МcWиллиамс, Жане. Аннаполис, Cитй он тҳе Северн: А Ҳисторй. Балтиморе, Марйланд: Тҳе Жоҳнс Ҳопкинс Университй Пресс, 2011 — 158 бет. ИСБН 978-0-8018-9659-0. 
  9. ↑ Счроэдер, Жоҳн. Тҳе Роутледге Ҳандбоок оф Америcан Милитарй анд Дипломатиc Ҳисторй Тҳомпсон: . Роутледге, 2014 — Чаптер 29 бет. ИСБН 9781317813347. 
  10. ↑ 10,0 10,1 Беаслей, Wиллиам Г.. Тҳе Перрй Миссион то Жапан, 1853-1854. Псйчологй Пресс, 12-Жул 2002-йил. ИСБН 9781903350133. 12-жул 2020-йилда қаралди. 
  11. ↑ Миллис, Wалтер. Армс анд Мен: А Студй ин Америcан Милитарй Ҳисторй - Wалтер Миллис - Гоогле Боокс, 1981. ИСБН 9780813509310. 2015-йил 9-мартда қаралди. 
  12. ↑ Wалwортҳ, Артҳур. Блаcк Шипс Офф Жапан: Тҳе Сторй оф Cоммодоре Перрй'с Эхпедитион - Артҳур Wалwортҳ - Гоогле Боокс, Новембер 2008. ИСБН 9781443728508. 
  13. ↑ "Амонг тҳе итемс пресентед то тҳе Жапанесе wере а wҳите флаг анд а леттер фром Перрй. Тҳе леттер аттемптед то интимидате Жапанесе оффиcиалс бй эхплаининг тҳат ин тҳе эвент тҳе Жапанесе элеcтед wар ратҳер тҳан неготиатион, тҳей cоулд усе тҳе wҳите флаг то суэ фор пеаcе, синcе виcторй wоулд натураллй белонг то тҳе Америcанс"Маттҳеw Cалбраитҳ Перрй: антебеллум саилор анд дипломат бй Жоҳн Ҳ. Счроэдер п.286 Ноте 44
  14. ↑ Тҳе эcономиc аспеcц оф тҳе ҳисторй оф тҳе cивилизатион оф Жапан Ёсабурō Такекоши пп. 285–286
  15. ↑ "Перрй Cеремонй Тодай; Жапанесе анд У. С. Оффиcиалс то Марк 100тҳ Анниверсарй". Тҳе Неw Ёрк Тимес, Жулй 14, 1953
  16. ↑ Сеwалл, пп. 183–195.
  17. ↑ Ж. W. Ҳалл, Жапан, п. 211.
  18. ↑ W. Г. Беаслей, Тҳе Меижи Ресторатион, с.90–95.
  19. ↑ Ҳаwкс, п. 401
  20. ↑ Ҳаwкс, п. 431, 438
  21. ↑ Сеwалл, пп. 243–264.
  22. ↑ Жамес C. Брадфорд. Cаптаинс оф тҳе Олд Стеам Навй: Макерс оф тҳе Америcан Навал Традитион 1840-1880. Навал Институте Пресс, Жануарй 2013 — 25 ноте 22 бет. ИСБН 978-1-59114-054-2. 
  23. ↑ Сеwалл, п. лхххвии.
  24. ↑ „Cоммодоре Перрй'с Эхпедитион то Жапан“. Бен Гриффитҳс 2005. Қаралди: 12-сентабр 2009-йил.
  25. ↑ Морисон, Самуэл Элиот. (1967). 'Олд Бруин' Cоммодоре Маттҳеw Cалбраитҳ Перрй п. 431.

Адабиётлар

[edit | edit source]
волуме 1, волуме 2, волуме 3, волуме 4 ат тҳе Интернет Арчиве
    • Ҳоучинс, Чанг-су. (1995). Артифаcц оф дипломаcй: Смитҳсониан cоллеcтионс фром Cоммодоре Маттҳеw Перрй'с Жапан Эхпедитион (1853-1854). Wашингтон, Д.C.: Смитҳсониан Институтион Пресс.
    • Морисон, Самуэл Элиот. (1967). Олд Бруин: Cоммодоре Маттҳеw Cалбраитҳ Перрй, 1796–1858. Бостон: Литтле, Броwн анд Cомпанй.
    • Морроw, Жамес, анд Аллан Б. Cоле. (1947). А Сcиэнтист wитҳ Перрй ин Жапан : тҳе Жоурнал оф Др. Жамес Морроw. Эдитед бй Аллан Б. Cоле. Чапел Ҳилл: тҳе Университй оф Нортҳ Cаролина Пресс.
    • Счроэдер, Жоҳн. (2001). Маттҳеw Cалбраитҳ Перрй. Навал Институте Пресс.
    • Сеwалл, Жоҳн С. (1905). Тҳе Логбоок оф тҳе Cаптаин'с Cлерк: Адвентурес ин тҳе Чина Сеас, Бангор, Маине: Час Ҳ. Гласс & Cо. [репринт бй Чиcаго: Р.Р. Доннеллй & Сонс, 1995] ИСБН 0-548-20912-Х.
Retrieved from "https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Perry_ekspeditsiyasi&oldid=3158303"