Jump to content

Кенесари Қосимов

From Vikipediya
Кенесари Қосимов

Кенесари Қосимов Қозоғистон тамғасида, Абилхон Қастеев томонидан ишланган портрет
Таваллуди 1802-йил
Кўкшетау Қозоғистон
Вафоти 1847-йил
Маитобе посёлкаси, Қора-қирг'из хонлиги
Отаси Қосим Султон
Онаси Айкумис

Кенесари Қосимов, ёки Кенесари Қосимули, Кенесари Хон (қозоқча: Кенесары Қасымұлы) Қозоқ хонлигининг охирги хони, Аблай хоннинг набираси, Чингизхон уруғидан бўлган[1].

Замонавий Қозоғистонда Кенесари Қосимов 1837—1847-йилларда Россия империясига қарши қозоқларнинг миллий озодлик ҳаракатининг раҳбари сифатида давлат даражасида ҳурматга сазовор шахс бўлган. Совет тарихшунослигида Қосимов Қозоғистонни Россиядан ажратишга қаратилган реаксион феодал-монархистик ҳаракатнинг раҳбари сифатида тавсифланади[2].

Биографияси[edit | edit source]

Кенесари Қосимовнинг отаси Қосим Султоннинг (Қосим Тўра) онаси жунғор хонлигидан Галдан-череннинг қизи бўлган. Қосим Султон олижаноб ва бадавлат Чингизхон уруғидан бўлганлиги сабабли унинг бир неча хотинлари ва кўплаб авлодлар бўлган. Унинг катта хотини Айкумис Қосимнинг Саржон, Есенгелди, Кошек, Оғатой, Бопай ва Кенесари исмли 6 нафар фарзандлари бўлган. Кенесарининг синглиси Бопай ҳамда Қосим Султоннинг 2-хотинидан туғилган, Кенесарининг укаси Ботир Науризбой ҳам қўзғолонда фаол қатнашган[3].

Кенесари қўзғолони[edit | edit source]

ХВИИИ асрда Россия империясининг қозоқ жузларига таъсири янада кучаяди. 1731-йилда Кичик Жуз хони Абулхайрхон Россия империясини тан олади. 1740-йилда Ўрта жуз хони Аблай хон ҳам Россия фуқаролигини қабул қилади. Кейинги барча хонлар Россия ҳукумати томонидан тайинланади. ХВИИИ—ХИХ асрнинг биринчи ярмида рус истеҳкомларининг чегаралари аста-секин даштга чуқурроқ кириб боради. Вилоятни назорат қилиш учун Оренбург, Петропавл, Семей ва бошқа истеҳкомлар қурилади.

Кенесари Султон бошчилигидаги қўзғолон 1837—1847-йилларда уюштирилиб, ушбу қўзғолон миллий озодлик характерига эга эди. Қўзғолон, асосан, мустақил бўлмаган вилоятларнинг, шунингдек, Россия таркибига кирмаган ерларнинг мустақиллигини сақлаб қолишга қаратилган эди. Кенесари Қосимов бошчилигидаги қўзғолон нафақат қозоқ ерларининг империалистик Россия томонидан мустамлака қилинишини тўхтатиш, балки Туркстон қозоқларини Қўқон ҳукмронлигидан озод этишни ҳам мақсад қилган эди.

Кенесари Россиядан Аблай хон даврида қозоқ давлатчилигининг мустақиллигини тиклашни, солиқларни бекор қилишни ва ҳарбийлар томонидан босиб олинган қал’аларни олиб чиқишни талаб қилади. Шу мақсадда ғарбий Сибир генерал-губернатори ва Россия подшоси Николай ИИ га хат йўллаш учун юборилган Кенесари Қосимовнинг вакиллари асирга олиниб жазоланади.

Кенесари Қосимов бошчилигида 1837—1847-йилларда уюштирилган қўзғолонда уч жузли қозоқлар фаол иштирок этадилар. Қўзғолон пайтида отрядларга Кенесарининг укаси ва унинг содиқ шериги Ботир Науризбой Қосимов бошчилик қилади. 1838-йилнинг май ойида Султон Кенесари отрядлари Акмолинск Приказини эгаллаб оладилар[4][5].

Ўлими[edit | edit source]

Кенесари Қосимов рус қўшинларини мағлуб эта олмаслигини англагач, амнистияни қабул қилади ва қирғизларнинг Қўқон хонлигига қарши курашига қўшилади. 1847-йилда Қосимов Қирғизистонда кечган жангда ҳалок бўлади[6].

Манбалар[edit | edit source]

  1. ↑ Казакҳстан. Натионал энcйcлопедиа
  2. ↑ Кенесари Касимов // Болшая совецкая энсиклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. – 3-э изд. – М. : Совецкая энсиклопедия, 1969—1978.
  3. ↑ Казахстан. Националная энсиклопедия, 2004
  4. ↑ Работа Е. Бекманханова „Восстаниэ хана Кенесари“, с. 17
  5. ↑ Восстаниэ 1837—1847 гг. под руководством хана Кенесари
  6. ↑ Олcотт, Мартҳа „Тҳе Руссиан Cонқуэст“,. Тҳе Казакҳс. Ҳоовер Институтион Пресс, 1995 — 65 бет. 

Ҳаволалар[edit | edit source]

Retrieved from "https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kenesari_Qosimov&oldid=4294394"