Озарбайжон туркчаси
Озарбайжон туркчаси | |
---|---|
![]() | |
Миллий номи | Азəрбайcан дили, Азəрбайcан тüркcəси, Азəрбайcанcа |
Мамлакатлар | Озарбайжон, Эрон, Грузия, Россия, Украина, Қозоғистон, Олмония, АҚШ, Ироқ, Туркия, Сурия, Буюк Британия |
Расмийлик ҳолати |
![]() ![]() ![]() |
Сўзлашувчиларнинг умумий сони | 45,000,000-50,000,000[1][2][3][4][5][6] |
Туркумланиши | |
Тил оиласи | |
Алифбоси |
Лотин- (Озарбайжонда) Кирилл - (Доғистонда) Араб ёзувида (Эронда) |
Тил кодлари | |
ИСО 639-1 | аз |
ИСО 639-2 | азе |
ИСО 639-3 | азе, азж, азб, қхқ, слқ |
Озарбайжон туркчаси, Озарбайжонча ёки Озарбайжон тили (озарбайжон туркчаси: Азəрбайcан дили, Азəрбайcан тüркcəси, Азəрбайcанcа) — туркий тиллар оиласининг ўғуз гуруҳига мансуб тил; асосан Озарбайжонда ва Эронда, қисман Грузия, Туркия, Ироқ ва Россияда тарқалган. Сўзлашувчиларнинг умумий сони 14 млн. кишидан ортиқ (жумладан, Озарбайжонда 6 млн.га яқин — 1979-йил маълумотлари). Озарбайжон тили 4 лаҳжа гуруҳига эга: шарқий (куба, боку, шемаҳи лаҳжалари ва муған, ланкаран шевалари); ғарбий (казах, қорабоғ, ганжа лаҳжалари, айрум шеваси); шимолий (нуҳин лаҳ-жаси ва закатала-кох шеваси); жанубий (на-хичеван, ўрдубод, тавриз лаҳжалари, ереван шеваси). Лаҳжалардаги фарқлар, асосан, фонетика ва лексика соҳаларида кузатилади.
Озарбайжон тили фонетикасининг бошқа туркий тилларга нисбатан фарқли жиҳатлари: Озарбайжон тилида 9 унли, 23 ундош товуш бор; бар-ча ўринларда Г фонемасининг кенг қўлланиши; асли туркий к/к, ундошларининг жаранглиланиши (қонган) ва бўғиз товушига айланиши (қачон-пачан) сўз бошидаги баъзи жа-рангли ундошларнинг жарангсизланиши (балчиқ—шалчиг) ва бошқа Морфо-логияда бир қатор аффиксал кўрсаткичлар ўзаро фарқланса, синтаксисда боғловчили қўшма гаплар тизими ри-вожланган. Ҳозирги Озарбайжон тили лексикасининг асо-сий қисмини шу тилнинг ўзига мансуб ва умумтуркий сўзлар ташкил этади; шунингдек, унда араб ва форс тилларидан ўзлашган сўзлар ҳам анчагина.
Ёзуви 1929-йилгача араб графикаси асосида, 1929—39 йилларда лотин графикаси асосида, 1939—90 йилларда рус графикаси асосида бўлган. 1992-йилдан яна лотин графикаси асосидаги ёзув жорий этилган. Ҳозирги адабий Озарбайжон тили (Озарбайжон Республикасида) 19-асрнинг ўрталарида боку ва шемаҳи лаҳжалари асосида шакллана бошлаган.[7]
Ёзуви[edit | edit source]
Аа | Бб | Cc | Çç | Дд | Ээ | Əə | Фф |
Гг | Ğğ | Ҳҳ | Хх | Иı | İи | Жж | Кк |
Ққ | Лл | Мм | Нн | Оо | Öö | Пп | Рр |
Сс | Şş | Тт | Уу | Üü | Вв | Йй | Зз |
Ҳаволалар[edit | edit source]
- Самоучитель и разговорник азербайджанского языка
- Азербайджанский язык: словари и учебные материалы
- Азербайджанский язык. Материалы, подготовленные Президентской библиотекой Управления делами Президента Азербайджанской Республики
- Закон Азербайджанской республики «О государственном языке в Азербайджанской Республике» (Wайбаcк Мачине сайтида 2011-02-26 санасида архивланган)
- Тҳе Азери Лангуаге анд Литературе
Манбалар[edit | edit source]
- ↑ "Пеоплес оф Иран" ин Лооклех Энcйcлопедиа оф тҳе Ориэнт. Ретриэвед он 22-январ 2009-йил.
- ↑ http://www.terrorfreetomorrow.org/upimagestft/TFT%20Iran%20Survey%20Report%200609.pdf
- ↑ "Иран: Пеопле", CИА: Тҳе Wорлд Фаcтбоок: 24% оф Иран'с тотал популатион. Ретриэвед он 22-январ 2009-йил.
- ↑ Г. Риаух, "Тҳе Формативе Еарс оф Азербаижан Натионалисм ин Пост-Револутионарй Иран", Cентрал Асиан Сурвей, 27(1): 45-58, Марч 2008: 12-20%оф Иран'с тотал популатион (п. 46). Ретриэвед он 22-январ 2009-йил.
- ↑ "Иран", Амнестй Интернатионал репорт он Иран анд Азербаижан пеопле. Ретриэвед 30-июл 2006-йил.
- ↑ Этҳнологуэ тотал фор Соутҳ Азербаижани плус Этҳнологуэ тотал фор Нортҳ Азербаижани
- ↑ ЎзМЕ. Биринчи жилд. Тошкент, 2000-йил
![]() | Ушбу мақолада Ўзбекистон миллий энсиклопедияси (2000-2005) маълумотларидан фойдаланилган. |