Jump to content

Вангия шартномаси

From Vikipediya
Тури Нотенг
Имзоланган санаси 1844-йил 3-июл
Томонлар Хитой
АҚШ
Тиллари Инглиз, хитой
Шартнома имзоланган Кун Иам ибодатхонасининг кириш жойи.

Вангия шартномаси (шунингдек, Ванхия шартномаси сифатида ҳам танилган; Америка Қо'шма Штатлари ва Хитой империяси о'ртасидаги тинчлик, до'стлик ва савдо шартномаси[1]) - Қо'шма Штатлар томонидан Хитойга қо'йилган тенгсиз шартномаларнинг биринчиси. Дипломатик келишув шартларига ко'ра, Қо'шма Штатлар Хитой билан Буюк Британия 1842-йилда Нанкин шартномасига биноан эришган имтиёзларни олди. Қо'шма Штатлар қо'шимча имтиёзларга эга бо'лди, жумладан, имтиёзли шартларда саботаж қилиш ҳуқуқи ва экстратерриториалликни кенгайтириш. Хитойнинг Син сулоласи 1844-йил 3-июлда Кун Иам ибодатхонасида АҚШ билан шартнома имзолади. Шартнома кейинчалик АҚШ Конгресси томонидан қабул қилинди ва 1845-йил 17-январда президент Жон Тайлер томонидан ратификация қилинди[2] Вангия шартномаси 1943-йилда Хитойда экстратерриториал ҳуқуқлардан воз кечиш тўғрисидаги Хитой-Америка шартномаси имзолангунга қадар расмий равишда амалда бўлган.

Шартнома номи[edit | edit source]

Шартнома Макао шимолидаги ибодатхона жойлашган Монг Ха ёки Ван Хия[3] ҳудуди номидан олинган.

Шартнома мазмуни[edit | edit source]

Америка Қо'шма Штатлари номидан Хитой билан савдода Британиянинг устунлигидан хавотирланган америкалик савдогарлар босими остида президент Жон Тайлер томонидан юборилган Массачусец штатидан юрист Калеб Кушинг иштирок этди.[3] Шифокор ва миссионер Питер Паркер Кушингнинг хитой тили бўйича таржимони бо'либ хизмат қилган. Син империяси номидан Гуангдун ва Гуанси провинсиялари учун мас'улиятни о'з зиммасига олган Лянгуан вице-қироли Анаҳтаринг иштирок этган.[4]

Шартнома Буюк Британия ва Хитой о'ртасидаги Нанкин ва Богуе шартномаларидан кейин тузилган, аммо батафсилроқ эканлиги билан ажралиб туради.[3] Бошқа нарсалар қаторида, у қуйидаги қоидаларни о'з ичига олган:

  • Экстратерриториаллик ҳуқуқи асосида хитой суб'эктлари Хитой қонунларига мувофиқ судланади ва жазоланади. Америка фуқаролари Америка консули ёки бу борада ваколатли бошқа давлат амалдорлари ҳукми остида судланади ва жазоланади[3]
  • Шартнома портларида савдо бо'йича қат'ий белгиланган тарифлар
  • Бешта шартнома портларида ер сотиб олиш ва у ерда черковлар ва касалхоналар қуриш ҳуқуқи
  • Чет элликларга хитой тилини о'рганиш ҳуқуқини[5] тақиқлаган қонунни бекор қилиш
  • Қо'шма Штатлар энг ко'п ма'қулланган давлат мақомини олди, натижада Қо'шма Штатлар Хитойнинг бошқа Г'арб кучларидан устунроқ мавқега эришди ва 12 йилдан со'нг шартномани о'згартириш ҳуқуқини олди.

Қо'шма Штатлар, шунингдек, Хитой империясига Америка кемаларини шартнома портларидан ташқарида ҳаракатланаётган бо'лса, мусодара қилиш ваколатларини берди ва Америка фуқаролари мос равишда 3 ва 33-моддаларга мувофиқ афюн савдоси билан шуг'улланган ҳолларда консуллик ҳимоясидан чиқарилади.[3] Бундан ташқари, АҚШ ҳар қандай жиноятчини Хитойга топширишга рози бо'лди. (Америкаликлар афюн савдосига арзонроқ турк афюнлари билан киришган ва 1810-йилга келиб Кантондаги савдонинг 10% га яқинига эга бо'лган. *[6])

Манбалар[edit | edit source]

  1. http://lccn.loc.gov/12033773 Треатй оф пеаcе, амитй, анд cоммерcе, бетwеэн тҳе Унитед Статес оф Америcа..., Либрарй оф Cонгресс
  2. [1] Либрарй оф Cонгресс, Треатй оф пеаcе, амитй, анд cоммерcе, бетwеэн тҳе Унитед Статес оф Америcа...
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Cассел, Пäр. Гроундс оф Жудгмент. Неw Ёрк: Охфорд Университй Пресс, 2012 — 53 бет. ИСБН 978-0-19-979205-4. 
  4. Коон, Еэwан „Тҳе Фаcе оф Дипломаcй ин 19тҳ-Cентурй Чина: Қийинг'с Портраит Гифц“,. Нарративес оф Фреэ Траде: Тҳе Cоммерcиал Cултурес оф Эарлй УС-Чина Релатионс Жоҳнсон: . Ҳонг Конг Университй Пресс, 2012 — 131–148 бет. 
  5. Артиcле 18 оф тҳе треатй статес, "Ит шалл бе лаwфул фор тҳе оффиcерс ор cитизенс оф тҳе Унитед Статес то эмплой счоларс анд пеоплес оф анй парт оф Чина…то теач анй оф тҳе лангуагес оф тҳе Эмпире, анд то ассист ин литерарй лаборс... ит шалл ин лике маннер бе лаwфул фор cитизенс оф тҳе Унитед Статес то пурчасе алл маннер оф боокс ин Чина."
  6. Лайтон, Тҳомас Н.. Тҳе Вояге оф тҳе 'Фролиc': Неw Энгланд Мерчанц анд тҳе Опиум Траде. Станфорд Университй Пресс, 1997 — 28 бет. ИСБН 9780804729093. 

Адабиётлар[edit | edit source]

  • Куо, Пинг Чиа. "Калиб Кушинг ва Вангия шартномаси, 1844-йил". Замонавий тарих журнали 5, №. 1 (1933): 34–54. ЖСТОР орқали мавжуд.
  • Сwишер, Эарл, эд. Хитойнинг Америка варварларини бошқариш; Хитой-Америка муносабатларини о'рганиш, 1841-1861, ҳужжатлар билан. Ню-Хейвен, CТ: Узоқ Шарқ ассоциацияси учун Узоқ Шарқ нашрлари томонидан нашр этилган, Ел университети, 1953-йил.

Ҳаволалар[edit | edit source]