Заҳа Ҳадид

Заҳа Муҳаммад Ҳадид (&#х200Э;инглизча: Заҳа Моҳаммад Ҳадид; туғ.1950 -йил 31-октабр, Бағдод, Ироқ — 2016 -йил 31-март, Маями, АҚШ) — Ироқ-Британия архитектори ва деконструктивизм вакили бўлган араб дизайнери. 2004- йилда у тарихда Прицкер мукофотига сазовор бўлган биринчи аёл бўлди. Шунингдек, Дама Британия империяси ордени қўмондони (2012), Америка фалсафий жамиятининг хорижий аъзоси (2013)^[1].

Тҳе Гуардиан газетаси томонидан мажозий маънода Заҳа Ҳадид „архитектура геометриясини озод қилган ва унга мутлақо янги экспрессив ўзига хослик берган“ „эгри чизиқ маликаси“ деб таърифланади^[2]. Унинг асосий ишларига Лондон Олимпиадаси учун сув спорти маркази, АҚШдаги Мичиган университетининг Буюк санъат музейи ва Бокудаги Ҳайдар Алиев маркази киради^[3]. Унинг баъзи лойиҳалари вафотидан кейин тақдим этилди, жумладан, БРИТ Аwардс 2017 ҳайкалчаси. Кўпгина бинолар ҳали ҳам қурилмоқда, жумладан Қатардаги 2022-йилги футбол бўйича жаҳон чемпионати стадиони қурилмоқда^[4].

Б��ография[edit | edit source]

Заҳа Ҳадид 1950-йилда Бағдодда (Ироқ) ўрта синф оиласида туғилган. Унинг отаси Муҳаммад ал-Ҳаж Ҳусайн Ҳадид либерал сўлчи ва Социалистик миллий-демократик партиянинг ҳаммуассиси эди. Унинг онаси Важиҳа ал-Сабунжи Мосуллик рассом эди.

Заҳа дастлаб Бейрутдаги Америка университетида математика бўйича таҳсил олди. 1972-1977-йилларда Лондондаги Архитектура уюшмасида таҳсил олган. Фаолиятини ўқитувчиси, таниқли голланд архитектори ва деконструктивизм назариётчиси Рем Колҳаснинг ОМА офисида бошлаган. Сўнгра, Заҳа Ҳадид 1979-йилда ўзининг архитектура фирмасини очди.

Деярли ўсмирлик давридан бери Заҳа Ҳадид доимий равишда фантазиялар билан шуғулланади ва буюртма ва ўз ташаббуси билан турли лойиҳалар устида ишлайди. Йиллар давомида у Темза устида яшаш учун қулай кўприк (1976),^[5] Англиянинг Лестер шаҳри учун тескари осмонўпар бино (1994) ва Гонконгдаги тоғ тепасидаги клуб (1983) қуриш вариантларини таклиф қилади. Кардиффдаги опера (1994-йил — лойиҳа амалга оширилмаган), Огаёдаги замонавий санъат марказлари (1998)^[6]ва Римдаги (1999) опера биноларини лойиҳалаштирган. Ушбу ва бошқа лойиҳалар унга нуфузли архитектура танловларида ғалаба қозонди (биринчи танлов 1983-йилда Гонконгда қўлга киритилган)

Аста-секин эътироф Заҳа Ҳадидга келади. Биринчи амалга оширилган ишланмалардан бири Витра мебел компаниясининг ўт ўчириш станцияси бўлиб, у яширин бомбардимончини эслатади (1993-йил).

Заҳа 2016-йил 31-мартда (65 ёшда) бронхитдан даволанаётган Маямида юрак хуружидан вафот этган^[7][8].

Яратилиш[edit | edit source]

Ҳадиднинг сўзларига кўра, унинг ишига қизиқиш 1997-йилда Билбаодаги Гуггенхайм музейи биноси Франк Гери томонидан қурилганидан кейин бошланган. 2003-йилда АҚШнинг Cинcиннати шаҳрида очилган Росентҳал замонавий санъат маркази қурилишида иштирок этганидан сўнг унинг ғоялари чинакам талабга эга бўлди^[9].

Архитектор каби Ҳадид ҳар доим умумеътироф этилган қонунларни бузишга ва одатий макон чегараларини „чўзишга“ ҳаракат қилиб, унга кучли динамик туртки берди. Худди шу мақсадда — ички ҳаракат ва деформацияни кучайтириш учун — Заҳа Ҳадид умумий қабул қилинган геометрияни бутунлай четга суриб, ўткир бурчаклар ва эгри чизиқларни очиб берадиган бузилган нуқтаи назардан фойдаланади^[10].

Катта шакллар билан соф меъморий иш билан бир қаторда, Заҳа Ҳадид ўз хоҳиши билан монтаж жанрида тажриба ўтказди, шунингдек, театр декорацияси, кўргазма ва саҳна майдонлари, интерерлар, поябзаллар, расмлар ва расмлар яратади^[11]. Бу ерда у тўлиқ композицион эркинлик шароитида ёки аксинча, қийин вазифалар шароитида янги шаклларни мукаммаллаштиради. Унинг кичик асарлари МоМА, Франкфурт- Майндаги Германия архитектура музейи (ДАМ) ва бошқалар каби кўплаб музей коллекцияларида намоён бўлган. Шунингдек, у бутун дунё бўйлаб маърузалар ўқиди, мастер-класслар берди ва ҳар сафар тўлиқ аудиторияни тўплаб.

Заҳа бир нечта экспериментал мебел тўпламларининг муаллифи. Унинг энг машҳур мебел дизайн иши — Чанделиэр Вортехх лампаси ва Саwая & Морони учун Кристал креслоси.

2005-йилда у Маямидаги биринчи дизайн кўргазмасида „Йил дизайнери“ деб танланди^[12].

Мемориал нашрларда Ҳадиднинг энг кўзга кўринган ишлари қуйидагилардир: Бокудаги Ҳайдар Алиев маркази, 2012-йилда очилган, уни яратгани учун Британия дизайн музейининг „Йил дизайни“ мукофотига сазовор бўлган^[13]; 2011-йилда эса очилган Лондондаги сув спорти маркази; Абу Дабидаги Шайх Зайд кўприги, 2010-йилда очилган Москвадаги „Доминион Тоwер“ офис биноси, етти қаватли ва чиқадиган консоллардан иборат бўлиб, биноларининг умумий майдони 22 минг квадрат метрга етади^[7].

Заҳа Ҳадид Россияда[edit | edit source]

Заха бир неча бор Россияга ташриф буюрган. 2004-йил 31-май куни Эрмитаж театри (Санкт-Петербург) биносида Заҳа Ҳадидга Прицкер мукофотини^[14] топшириш маросими бўлиб ўтган. Бу воқеа 2017-йилда Гоогле Доодле^[15] га белгиланган. Шунингдек, 2004-йилда Ҳадид Москва марказий архитекторлар уйида (CДА) асосий маъруза қилди. Бир йил ўтгач (2005-йилда) Заҳа Ҳадид АРCҲ-Москва кўргазмаси доирасида мастер-класс ўтказди^[16].

Худди шу 2005-йилда Cапитал Гроуп компанияси Москванинг Живописная кўчасидаги Живописная Тоwер турар-жой мажмуасини лойиҳалаш жараёнида Ҳадид билан ҳамкорлик қилишини эълон қилди^[17].

2012-йилда Москва чеккасида, Рублёво-Успенское шоссеси ҳудудида Заҳа Ҳадид томонидан лойиҳалаштирилган футуристик қаср қурилди ва россиялик тадбиркор Владислав Доронин томонидан фойдаланишга топширилди.

2015-йил 25-сентабрда Москва шаҳрида, Дубровка туманида, Шарикоподшипниковская кўчасида Заҳа Ҳадид Арчитеcц лойиҳаси бўйича қурилган Доминион Тоwер бизнес маркази очилди, у Заҳанинг худди шу меъморий услубида — авангард услубида асосий қурилиши 2014-йилда якунланган^[18].

2015-йил 27-июндан 27-сентабргача Эрмитажда Эрмитаж 20/21 лойиҳаси доирасида Давлат Эрмитажида Заҳа Ҳадид номи остида биринчи рус ретроспектив меъмор кўргазмаси бўлиб ўтди^[19].

Ҳадид Москвада Мелников уй-музейини яратиш бўйича Халқаро васийлик қўмитасининг аъзоси бўлди^[20].

2020-йилнинг 20-августида Заҳа Ҳадиднинг бюроси Москва метросининг Катта доира линиясининг Кленовий Булвар 2 бекати (ишчи номи) лойиҳаси бўйича очиқ танлов ғолиби бўлгани маълум бўлди.

Манбалар[edit | edit source]