Neidio i'r cynnwys

Cwnstabliaeth Frenhinol Iwerddon

Oddi ar Wicipedia
Cwnstabliaeth Frenhinol Iwerddon
Enghraifft o'r canlynolheddlu Edit this on Wikidata
Daeth i ben1922 Edit this on Wikidata
Dechrau/Sefydlu1822 Edit this on Wikidata
OlynyddGarda Síochána Edit this on Wikidata
GwladwriaethTeyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
Bathodyn gorsaf "Irish Constabulary", yn Amgueddfa'r Garda
Bathodyn ceffyl marchogion yr RIC

Cwnstabliaeth Frenhinol Iwerddon, enw swyddogol Royal Irish Constabulary (Gwyddeleg: Constáblacht Ríoga na hÉireann; a elwir yn syml yn Irish Constabulary rhwng 1836 ac 1867) oedd yr heddlu yn Iwerddon o 1822 hyd 1922, pan oedd y wlad i gyd yn rhan o'r Deyrnas Unedig. Bu heddlu dinesig ar wahân, sef Heddlu Metropolitan Dulyn (DMP), yn patrolio'r brifddinas a rhannau o Swydd Wicklow, ac yn ddiweddarach roedd gan ddinasoedd Derry a Belfast, gyda'u heddluoedd eu hunain yn wreiddiol, adrannau arbennig o fewn yr RIC.[1] Am y rhan fwyaf o'i hanes, roedd cyfansoddiad ethnig a chrefyddol yr RIC yn cyfateb yn fras i boblogaeth Iwerddon, er bod Protestaniaid Eingl-Wyddelig yn cael eu gorgynrychioli ymhlith ei huwch swyddogion.

Trefniadaeth

[golygu | golygu cod]

Roedd yr RIC dan awdurdod y weinyddiaeth Brydeinig yn Iwerddon. Roedd yn heddlu lled-filwrol. Yn wahanol i'r heddlu mewn mannau eraill yn y Deyrnas Unedig, roedd cwnstabliaid RIC yn cael eu harfogi'n rheolaidd (gan gynnwys gyda charbinau) a'u lletya mewn barics, ac roedd gan yr heddlu strwythur militaraidd.

Hanes byr

[golygu | golygu cod]

Bu'n plismona Iwerddon yn ystod cyfnod o aflonyddwch amaethyddol ac ymladd rhyddid cenedlaetholgar Gwyddelig. Fe'i defnyddiwyd i leddfu aflonyddwch sifil yn ystod Rhyfel y Degwm, Gwrthryfel Iwerddon Ifanc, Gwrthryfel y Ffeniaid, Rhyfel y Tir, a chyfnod chwyldroadol Iwerddon. Yn ystod Rhyfel Annibyniaeth Iwerddon, wynebodd yr RIC boicotiau cyhoeddus torfol ac ymosodiadau gan Fyddin Weriniaethol Iwerddon (IRA). Fe’i hatgyfnerthwyd gan recriwtiaid o Brydain — y Black and Tans a’r Cynorthwywyr — a ddaeth yn enwog am greulondeb yr heddlu ac ymosodiadau ar sifiliaid. Ffurfiwyd Cwnstabliaeth Gwirfoddol Ulster (USC) i atgyfnerthu'r RIC yn y rhan fwyaf o dalaith ogleddol Ulster.

O ganlyniad i'r Cytundeb Eingl-Wyddelig a rhaniad Iwerddon, diddymwyd yr RIC ym 1922 ac fe'i disodlwyd gan y Garda Síochána yng Ngwladwriaeth Rydd Iwerddon a Chwnstabliaeth Frenhinol Ulster (RUC) yng Ngogledd Iwerddon.

Esblygiad

[golygu | golygu cod]

Daeth dyfodiad y Y Frawdoliaeth Wyddelig Weriniaethol, a sefydlwyd ym 1858, â chynllun ar gyfer gwrthryfel arfog. Dechreuodd gweithredu uniongyrchol gyda Gwrthryfel y Ffeniaid ym 1867. Ymosododd Ffeniaid ar y barics heddlu mwy ynysig a gorsafoedd llai. Rhoddwyd y gwrthryfel hwn i lawr gydag effeithlonrwydd didostur. Roedd yr heddlu wedi ymdreiddio i'r Ffeniaid gyda hysbyswyr. Gwobrwywyd llwyddiant Cwnstabliaeth Iwerddon yn ystod yr achosion gan Fictoria, brenhines y Deyrnas Unedig a roddodd y rhagddodiad 'Royal' i'r heddlu ym 1867[1] a'r hawl i ddefnyddio arwyddlun y Most Illustrious Urdd Padrig yn eu motif. Roedd yr RIC yn llywyddu dros ostyngiad amlwg mewn troseddau cyffredinol ledled y wlad. Rheolwyd yr aflonyddwch gwledig ansefydlog ar ddechrau'r bedwaredd ganrif ar bymtheg a nodweddwyd gan sefydliadau cudd a chynulliad arfog anghyfreithlon i bob pwrpas. Yn gyffredinol, daeth plismona yn rhan o'r drefn o reoli camymddwyn fel distyllu'r lleuad, meddwdod cyhoeddus, mân ladradau, a throseddau eiddo bwriadol. Dechreuodd Rhyfel Tir yn ystod cyfnod y Dirwasgiad 1879–82, gan achosi peth aflonyddwch cyffredinol.

Diddymu

[golygu | golygu cod]

Wedi diddymu'r Cwnstablaeth bu i rhai swyddogion heddlu o'r RIC ymuno â'r Garda Síochána a chefnogi'r IRA mewn gwahanol ffyrdd. Ymddiswyddodd eraill a chytunodd y Wladwriaeth Rydd i dalu eu pensiynau. Fodd bynnag, roedd llawer o ddynion yr RIC a oedd yn byw yn y Wladwriaeth Rydd yn agored i fygythiadau a gweithredoedd treisgar o ddial yn ystod y cyfnod hwn, fel bod rhai hefyd wedi ffoi i Brydain Fawr, lle y gwnaethant hwy, ynghyd â llawer o gyn-aelodau o'r Du a'r Tans a'r Auxiliaries, ymunodd â'r 'Palestine Gendarmerie' ym Mhalesteina'r Mandad[2] (o 1926 'Palestina Police'), a recriwtiwyd yno yn 1922.[2]

Yng Ngogledd Iwerddon a arhosodd yn rhan o'r Deyrnas Unedig, sefydlwyd Cwnstablaeth Frenhinol Ulster a weithredodd rhwng 1922 a 2001.

Dylanwad ryngwladol

[golygu | golygu cod]

Dylanwadodd system yr RIC o blismona ar Heddlu Marchogol Gogledd-Orllewin Canada (rhagflaenydd Heddlu Marchogol Brenhinol Canada), Heddlu arfog Victoria yn Awstralia, Cwnstabliaeth Arfog Seland Newydd, a Heddlu arfog Brenhinol Newfoundland yn Newfoundland.[3]

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. 1.0 1.1 Tobias, J.J. (1975). "Heddlu a'r Cyhoedd yn y Deyrnas Unedig" yn "Heddluoedd Mewn Hanes". SAGE Publishing. ISBN 0-8039-9928- 3.
  2. 2.0 2.1 Thomas G. Fraser (yn German), Contested Lands – A History of the Middle East since the First World War, London: Haus Publishing, pp. 64, ISBN 978-1-913368-24-1
  3. Jim Herlihy (1997). The Royal Irish Constabulary. Four Courts Press. tt. 87–91. ISBN 1-85182-343-3.

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]
Baner Republic of IrelandEicon awrwydr   Eginyn erthygl sydd uchod am hanes Iwerddon. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.