15-a de septembro: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [atendante kontrolon] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
→Eventoj: reaperigo de cenzuritaĵoj pri la batalo de Anglio: [okaziĝanta] super Londono kaj sud-orienta Anglio (1941); pri pola submarŝipo internigita: kontraŭ internacia juro (1939); pri Nurenbergaj leĝoj: kontraŭjudismaj; pri svastiko: — nigra svastiko en la blanka rondo sur la verda fono, identa kun la flago de NGLP (1935) |
Sj1mor (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
||
| (14 mezaj versioj de 7 uzantoj ne montriĝas) | |||
| Linio 43: | Linio 43: | ||
* [[1935]]: [[Rasismo]]: en [[Reichstag]] estis voĉdonitaj [[kontraŭjudismo|kontraŭjudismaj]] [[Nurenbergaj leĝoj]] (senhavigo de civitaneco por [[judoj]]) - samtage proklamitaj dum kunsido de [[Nacisocialisma Germana Laborista Partio]] kun [[leĝo (jura)|leĝo]] pri nova [[flago]] de [[Tria Regno]]; [[nacia simbolo]] de Germanio iĝis [[svastiko]] — nigra svastiko en la blanka rondo sur la verda fono, identa kun la flago de NGLP |
* [[1935]]: [[Rasismo]]: en [[Reichstag]] estis voĉdonitaj [[kontraŭjudismo|kontraŭjudismaj]] [[Nurenbergaj leĝoj]] (senhavigo de civitaneco por [[judoj]]) - samtage proklamitaj dum kunsido de [[Nacisocialisma Germana Laborista Partio]] kun [[leĝo (jura)|leĝo]] pri nova [[flago]] de [[Tria Regno]]; [[nacia simbolo]] de Germanio iĝis [[svastiko]] — nigra svastiko en la blanka rondo sur la verda fono, identa kun la flago de NGLP |
||
* [[Dua Mondmilito]] |
* [[Dua Mondmilito]] |
||
** [[1939]]: 15-a tago de [[invado en Pollandon|germana-pola milito]] (kompletiga evento-kalendaro): [[Wehrmacht]] eniris [[Bjalistoko]]n; [[Intelligenzaktion|Intelektul-kampanjo]]: unua amasa [[ekzekuto]] de [[poloj]] en okupata [[Chojnice]] fare de kvazaŭarmea Selbstschutz, forminta de germana [[malplimulto]] — averaĝe dum la [[invado]] ĉiutage okazis 15 amasaj ekzekutoj; reĵeto de germana atako al Modlin, kaj al dekstraflanka trans[[Vistulo|vistula]] kvartalo de Varsovio - [[Praga]], observata de [[Adolf Hitler]]; |
** [[1939]]: 15-a tago de [[invado en Pollandon|germana-pola milito]] (kompletiga evento-kalendaro): [[Wehrmacht]] eniris [[Bjalistoko]]n; [[Intelligenzaktion|Intelektul-kampanjo]]: unua amasa [[ekzekuto]] de [[poloj]] en okupata [[Chojnice]] fare de kvazaŭarmea Selbstschutz, forminta de germana [[malplimulto]] — averaĝe dum la [[invado]] ĉiutage okazis 15 amasaj ekzekutoj; reĵeto de germana atako al Modlin, kaj al dekstraflanka trans[[Vistulo|vistula]] kvartalo de Varsovio - [[Praga]], observata de [[Adolf Hitler]]; [[Sulejówek]] [[germanoj]] murdis ĉirkaŭ 100 loĝantojn; germanaj armeaj kaj policaj unuoj kune kun Selbstschutz [[murdo|murdis]] en de Medyka 500 [[judoj]]n de proksima [[Przemyśl]], [[Kozienice]] ĉirkaŭ 70, en [[Mszczonów]] ĉirkaŭ 50, en Witków 20, apud [[Konin]] 18, en [[Sieradz]] 17 11 ; centraj [[Hitler|hitleranaj]] regopovoj ordonis senskrupule ekspluati polajn teritoriojn; en [[Talino]] estis senleĝe internigita, kontraŭ [[internacia juro]], la pola [[submarŝipo]] ''[[ORP Orzeł]]'' ([[Aglo]]), kiu post 3 tagoj fuĝis; [[Hitler]] nomumis [[Hans Frank]] ĉefo de civila [[administrado]] sur [[okupado|okupitaj]] polaj teritorioj |
||
** [[1940]]: [[Germana okupado de Pollando]]: en [[Provinco Vartlando]] aperis unua numero de [[Speciala Kapt-ordona Libro de Poloj]]; en [[Varsovio]] aperis [[konspiro|konspira]] revuo 'Młodzież" ([[Junularo]]); kulmina tago en la [[batalo de Anglio]] super [[Londono]] kaj sud-orienta [[Anglio]]: germanoj perdis 61 aviadilojn kaj 80 pilotojn, [[RAF]] perdis 26 aviadilojn kaj 16 [[piloto]]jn ([[poloj|polaj]] ĉasaviadilistoj pafe alterigis 26 germanajn [[aviadilo]]jn dum unu tago, 7 probable) — poste la tago estis celebrata kiel la [[festo]] de [[Royal Air Force]] |
** [[1940]]: [[Germana okupado de Pollando]]: en [[Provinco Vartlando]] aperis unua numero de [[Speciala Kapt-ordona Libro de Poloj]]; en [[Varsovio]] aperis [[konspiro|konspira]] revuo 'Młodzież" ([[Junularo]]); kulmina tago en la [[batalo de Anglio]] super [[Londono]] kaj sud-orienta [[Anglio]]: germanoj perdis 61 aviadilojn kaj 80 pilotojn, [[RAF]] perdis 26 aviadilojn kaj 16 [[piloto]]jn ([[poloj|polaj]] ĉasaviadilistoj pafe alterigis 26 germanajn [[aviadilo]]jn dum unu tago, 7 probable) — poste la tago estis celebrata kiel la [[festo]] de [[Royal Air Force]] |
||
** [[1941]]: [[Militkrimo]]j: apud |
** [[1941]]: [[Militkrimo]]j: apud [[Sosnowiec]] kaj [[Piotrków Trybunalski]] germana sekureca polico pafmortigis pli ol 800 personojn; [[Provinco Vartlando]]: [[Gestapo]] en [[Lodzo]] de la 1-a de oktobro 1940 ĝis la 15-a de septembro 1941 arestis 3 025 personojn 175 370 [[deportado|deportis]] al [[koncentrejo]]j, 630 akuzis antaŭ juĝejoj, ĉirkaŭ 2 000 provizore arestis (ĝis 21 tagoj) kaj 102 pafmortigis; germanoj en [[Aŭŝvico]] kreis [[trudlaboro|trudlaborejon]] por sovetaj [[militkaptito]]j, kiun trapasis pli ol 15 000 personoj, kune kun [[poloj]] de [[anekso|aneksitaj]] [[Orientaj Limregionoj]] kaj rekrutitaj al la [[Ruĝa Armeo]] — travivis malmulte ; 340 sovetaj [[militkaptito]]j apud [[Toruń]] de fervoja transporto; [[guberniestro]] de ĜG [[Hans Frank]] disponis pri [[mortpuno]] pro kaŝejoj por judoj (jam aplikata); gvidanto de Ĉef-Fakultato de Interna [[Administrado]] de t.n. Registaro de ĜG subskribis - validan ekde la 1-a de oktobro 1941 - ''Dekreton pri ŝanĝo de loknomoj en [[Ĝenerala Gubernio]]'', koncernanta nomojn de 28 urboj (interalie [[Warszawa]] iĝos Warschau, [[Kraków]] - Krakau, [[Rzeszów]] - Reischof, [[Chełm]] - Cholm, [[Częstochowa]] - Tschenstochau); en [[Berlino]] estis malliberigita [[Stepan Bandera]]; nokte de la 15-a/16-a de septembro Bomba Korpuso de [[RAF]] atakis [[Hamburgo]]n, [[Bremeno]]n, [[Cuxhaven]] kaj [[Wilhelmshaven]] |
||
** [[1942]]: [[Gestapo]] arestis en [[Lodzo]] de la 1-a de oktobro 1941 ĝis tiu ĉi tago pli ol 700 membrojn de la [[Pola Rezistomovado]], el ili pafmortigis 156, krome malkovris 4 konspirajn presejojn de revuoj; germanoj likvidis [[geto]]n en [[Gorlice]]; polico forveturigis de varsovia enketa malliberejo [[Pawiak]] al koncentrejo [[Aŭŝvico]] 75 virojn |
** [[1942]]: [[Gestapo]] arestis en [[Lodzo]] de la 1-a de oktobro 1941 ĝis tiu ĉi tago pli ol 700 membrojn de la [[Pola Rezistomovado]], el ili pafmortigis 156, krome malkovris 4 konspirajn presejojn de revuoj; germanoj likvidis [[geto]]n en [[Gorlice]]; polico forveturigis de varsovia enketa malliberejo [[Pawiak]] al koncentrejo [[Aŭŝvico]] 75 virojn |
||
** [[1943]]: [[Gestapo]] [[pendumo|pendumis]] apud [[Andrychów]] 10 polojn; [[Britio|britaj]] aviadiloj kelkfoje malsuprenĵetis en arbaroj de Grandpolujo helpon por [[partizano]]j; soldatoj de [[Pola Enlanda Armeo]] pafmortigis en [[Vilno]] agenton de [[Gestapo]]; [[Volinia masakro]]: |
** [[1943]]: [[Gestapo]] [[pendumo|pendumis]] apud [[Andrychów]] 10 polojn; [[Britio|britaj]] aviadiloj kelkfoje malsuprenĵetis en arbaroj de Grandpolujo helpon por [[partizano]]j; soldatoj de [[Pola Enlanda Armeo]] pafmortigis en [[Vilno]] agenton de [[Gestapo]]; [[Volinia masakro]]: murdis apud [[ ]] 20 [[poloj]]n; [[Pola Rezistomovado]]: unua [[bataliono]] de [[Kamparanaj Batalionoj]] el [[distrikto Hrubieszowski]] (190 soldatoj) batalis kontraŭ ukraina polico kaj [[SS (organizo)|SS]]-skipoj el vilaĝoj Mieniany kaj Sahryń - oni pafmortigis 6 policanojn kaj kelkajn vundis, propraj perdoj - unu mortigito kaj 4 vunditoj; [[Orienta Fronto (Dua mondmilito)|Orienta Fronto]]: [[Ruĝa Armeo]] rekomencis atakon al [[Smolensk]]; trupoj de la Centra Fronto liberigis [[Niĵino]]n; [[Adolf Hitler]] permesis retiriĝon de la Armeaj Grupoj "Sudo" kaj "Mezo"; en norda parto de [[Italio]] kreiĝis [[itala faŝismo|faŝisma]] [[Itala Sociala Respubliko]] sub germana kontrolo — [[sidejo]] de [[Benito Mussolini]] iĝis [[Salò]] apud [[Garda-Lago]] |
||
** [[1944]]: [[Ribelo de Varsovio]] (pli da eventoj): germanoj [[bombo|bombis]] en [[Varsovio]] ribelan [[malsanulejo]]n troviĝantan en [[kelo]]j de domo ĉe str. Boduen, en kiu 107 personoj pereis; nokte de la 15-a/16-a de septembro germanoj pafmortigis 100 personojn ĉe str. Paska, 50 ĉe str. Morawska kaj 162 vunditojn en malsanulejo ĉe str. Czerniakowska; sub falantaj muroj en kvartalo [[Mokotów]] pereis Edward Loth, anatomo kaj antropologo, doktoro pri medicino kaj filozofio, dum la ribelo deĵoranta kiel [[kirurgo]] en sanigejo; dusemajna "Polish Fortnightly Review", eldonata de Ministerio de Informado kaj Dokumentado de [[pola ekzila registaro|Pola Registaro en Ekzilo]], sian 100-an numeron tute dediĉis al la batalanta [[Varsovio]]; post venko de la komunista [[Grekpopola Liberiga Armeo]] en la batalo de Meligalas ([[Mesenio]]), pli ol 700 [[militkaptito]]j kun kelkaj civiluloj estis masakritaj; [[Okcidenta Fronto (Dua Mondmilito)|Okcidenta Fronto]]: en [[Loreno]] trupoj de usona 3-a Armeo liberigis [[Nancio]]n, kaj kirasita divizio de la pola generalo [[Stanisław Maczek]] liberigis [[Gento (urbo)|Genton]]; [[Molukoj]]: usonaj kaj aŭstraliaj [[trupo (armeo)|trupoj]] grundiĝis sur okupata de [[japanoj]] Morotai; [[Batalo de Peleliu]] inter [[Usono]] kaj [[Japanio]] komencita; trupoj de la 3-a Ukraina Fronto eniris al ĉefurbo de Bulgario - [[Sofio]]; [[Laponia milito]] inter [[Finnlando]] kaj [[Germanio]] komencita |
** [[1944]]: [[Ribelo de Varsovio]] (pli da eventoj): germanoj [[bombo|bombis]] en [[Varsovio]] ribelan [[malsanulejo]]n troviĝantan en [[kelo]]j de domo ĉe str. Boduen, en kiu 107 personoj pereis; nokte de la 15-a/16-a de septembro germanoj pafmortigis 100 personojn ĉe str. Paska, 50 ĉe str. Morawska kaj 162 vunditojn en malsanulejo ĉe str. Czerniakowska; sub falantaj muroj en kvartalo [[Mokotów]] pereis Edward Loth, anatomo kaj antropologo, doktoro pri medicino kaj filozofio, dum la ribelo deĵoranta kiel [[kirurgo]] en sanigejo; dusemajna "Polish Fortnightly Review", eldonata de Ministerio de Informado kaj Dokumentado de [[pola ekzila registaro|Pola Registaro en Ekzilo]], sian 100-an numeron tute dediĉis al la batalanta [[Varsovio]]; post venko de la komunista [[Grekpopola Liberiga Armeo]] en la batalo de Meligalas ([[Mesenio]]), pli ol 700 [[militkaptito]]j kun kelkaj civiluloj estis masakritaj; [[Okcidenta Fronto (Dua Mondmilito)|Okcidenta Fronto]]: en [[Loreno]] trupoj de usona 3-a Armeo liberigis [[Nancio]]n, kaj kirasita divizio de la pola generalo [[Stanisław Maczek]] liberigis [[Gento (urbo)|Genton]]; [[Molukoj]]: usonaj kaj aŭstraliaj [[trupo (armeo)|trupoj]] grundiĝis sur okupata de [[japanoj]] Morotai; [[Batalo de Peleliu]] inter [[Usono]] kaj [[Japanio]] komencita; trupoj de la 3-a Ukraina Fronto eniris al ĉefurbo de Bulgario - [[Sofio]]; [[Laponia milito]] inter [[Finnlando]] kaj [[Germanio]] komencita |
||
* [[1946]]: Dua [[soveta okupado de Pollando]]: [[plotono]] de la [[Pola Enlanda Armeo]] alveturis al Kuczbork apud [[Mława]], ekregis super la urbeto kaj poste malarmigis lokan [[milico]]n kaj ties volontulojn |
* [[1946]]: Dua [[soveta okupado de Pollando]]: [[plotono]] de la [[Pola Enlanda Armeo]] alveturis al Kuczbork apud [[Mława]], ekregis super la urbeto kaj poste malarmigis lokan [[milico]]n kaj ties volontulojn |
||
| Linio 79: | Linio 79: | ||
* [[2017]]: [[Kosmosondilo]] de [[Misio Cassini-Huygens]] atingis [[Saturno (planedo)|Saturnon]] - laŭplane detruiĝis en ties [[atmosfero]] |
* [[2017]]: [[Kosmosondilo]] de [[Misio Cassini-Huygens]] atingis [[Saturno (planedo)|Saturnon]] - laŭplane detruiĝis en ties [[atmosfero]] |
||
* [[2022]]: [[Invado de Rusio en Ukrainion (2022)|Invado de Rusio en Ukrainion]] |
* [[2022]]: [[Invado de Rusio en Ukrainion (2022)|Invado de Rusio en Ukrainion]] |
||
** [[2022]]: 204-a tago de rusa [[agreso]]: Pasinttage [[rusoj]] pripafis 38 [[setlado|setlejojn]]; [[rusia armeo]] pripafis [[digo]]n en [[Krivij-Riho]]; apud [[Izjum]] oni malkovris amasan [[tombo]]n — laŭ surskribo kun korpoj de 17 ukrainaj soldatoj, ĉirkaŭita de centoj da unuopaj tomboj kun [[kruco]]j, ukrainaj [[amaskomunikilo]]j informis ke sur antaŭnelonge liberigita |
** [[2022]]: 204-a tago de rusa [[agreso]]: Pasinttage [[rusoj]] pripafis 38 [[setlado|setlejojn]]; [[rusia armeo]] pripafis [[digo]]n en [[Krivij-Riho]]; apud [[Izjum]] oni malkovris amasan [[tombo]]n — laŭ surskribo kun korpoj de 17 ukrainaj soldatoj, ĉirkaŭita de centoj da unuopaj tomboj kun [[kruco]]j, ukrainaj [[amaskomunikilo]]j informis ke sur antaŭnelonge liberigita de [[rusoj|rusaj]] okupantoj en unu amasa tombo estis enterigitaj 440 personoj; dum [[konferenco]] [[prezidanto de Ukrainio]] diris ke por Ukrainio aerdefendo estas [[Prioritateco|prioritato]], kaj pri [[Rusio]]: ''"[[terorismo|terorisma]] [[ŝtato]]" uzis kontraŭ Ukrainio 3 800 [[pafaĵo]]jn de diversaj tipoj'', [[Ursula von der Leyen]] informis, ke depost la [[invado]] 8 mln de ukrainaj [[rifuĝinto]]j alvenis al [[EU]] kaj intertempe 5 mln revenis; al liberigitaj terenoj de [[Ĥarkiva provinco]] oni liveris preskaŭ 250 tunojn [[humanitara helpo]] |
||
** Mondreago: en [[Rumanio]] du vagonoj de trajno transportanta de Ukrainio kelkajn [[tuno]]jn da [[maizo]] |
** Mondreago: en [[Rumanio]] du vagonoj de trajno transportanta de Ukrainio kelkajn [[tuno]]jn da [[maizo]] elreliĝis pro nekonata kialo; responde al la rusa agreso [[Usono]] [[sankcio|sankciigis]] 22 personojn kaj 2 subjektojn, i.a. familianojn de [[Ramzan Kadirov]], kiu estis pli frue sankciigita |
||
** [[2023]]: 569 tago de rusa [[agreso]]: Pasinttage ukraina armeo damaĝis 2 [[ŝipo]]jn sur [[Nigra Maro]]; nokte ukraina aerdefendo paffaligis ĉiujn 17 senpilotajn aviadilojn elpafitajn al Okcidenta Ukrainio (direkte al [[Ĥmelnicka provinco]]); dum jaro kaj duono de la rusa agreso pereis preskaŭ 10 mil civiluloj, 17 500 estis vunditaj; de la invadkomenco pereis ĉ. 271 440 rusiaj soldatoj, detruitaj estis 4 612 [[tanko]]j, 8 814 kirasitaj veturiloj, 5 972 artileriaj sistemoj, 774 raketaj elpafiloj, 521 kontraŭaviadaj sistemoj, 315 [[aviadilo]]j, 316 [[helikoptero]]j, 4 714 senpilotaj aviadiloj, 1 455 [[krozmisilo]]j, 20 surakvaj unuoj, [[submarŝipo]], 8 492 veturiloj (inkluzive de [[cisterno]]j) kaj 889 unuoj de speciala aparataro — ĉiutage al ukraina mallibero trafas kelkdeko de soldatoj de [[rusia armeo]]; al strategie grava [[vilaĝo]] sude de [[Baĥmut]] eniris ukraina 3-a sturma [[brigado]]; en [[Kievo]] oni montris [[Kuglorezista veŝto|kuglorezistan veŝton]] por [[virino]]j; rusa [[aviado]] erare bombis setlejon en okupata [[Nova Kaĥovka]] |
|||
** Mondreago: usona Instituto pri Milit-Studoj: laŭvica komandanto de 247-a Gvardia Aer-Sturma [[Regimento]] pereis batalkampe (kune kun 49 rusiaj soldatoj); gvidanto de [[Ĉeĉenio]] [[Ramzan Kadirov]] estas en [[komato]] (laŭ ukraina spionagentejo) |
|||
== Naskiĝoj == |
== Naskiĝoj == |
||
| Linio 116: | Linio 118: | ||
* [[1901]]: [[Liselotte Welskopf-Henrich]], germana verkistino kaj historiistino (m. [[1979]]) |
* [[1901]]: [[Liselotte Welskopf-Henrich]], germana verkistino kaj historiistino (m. [[1979]]) |
||
* [[1904]]: [[Umberto la 2-a (Italio)|Umberto la 2-a]], reĝo de Italio el [[Savoja dinastio]] (m. [[1983]]) |
* [[1904]]: [[Umberto la 2-a (Italio)|Umberto la 2-a]], reĝo de Italio el [[Savoja dinastio]] (m. [[1983]]) |
||
*[[1906]]: [[Wolfgang Grosch]], germana arĥitekto |
|||
* [[1907]]: [[Fay Wray]], usona aktorino (m. [[2004]]) |
* [[1907]]: [[Fay Wray]], usona aktorino (m. [[2004]]) |
||
* [[1907]]: [[Wacław Karłowicz]], pola katolika animzorganto, kapelano de la [[Ribelo de Varsovio]], papa [[ĉambelano]] (m. [[2007]]) |
* [[1907]]: [[Wacław Karłowicz]], pola katolika animzorganto, kapelano de la [[Ribelo de Varsovio]], papa [[ĉambelano]] (m. [[2007]]) |
||
| Linio 121: | Linio 124: | ||
* [[1914]]: [[Will Quadflieg]], germana aktoro (m. [[2003]]) |
* [[1914]]: [[Will Quadflieg]], germana aktoro (m. [[2003]]) |
||
* [[1916]]: [[Constantin Virgil Gheorghiu]], rumana verkisto (m. [[1992]]) |
* [[1916]]: [[Constantin Virgil Gheorghiu]], rumana verkisto (m. [[1992]]) |
||
* [[1918]]: [[Janka Földi]], rumania hungara verkistino (m. |
* [[1918]]: [[Janka Földi]], rumania hungara verkistino (m. ) |
||
* [[1920]]: [[Péter Rényi]], hungara ĵurnalisto, kritikisto (m. [[2002]]) |
* [[1920]]: [[Péter Rényi]], hungara ĵurnalisto, kritikisto (m. [[2002]]) |
||
* [[1923]]: [[Endre Fejes]], hungara verkisto enestanta en ''[[Hungara Antologio]]'' (m. [[2015]]) |
* [[1923]]: [[Endre Fejes]], hungara verkisto enestanta en ''[[Hungara Antologio]]'' (m. [[2015]]) |
||
| Linio 161: | Linio 164: | ||
* [[1570]]: [[Theodor Fabricius]], germana teologo kaj reformisto (n. [[1501]]) |
* [[1570]]: [[Theodor Fabricius]], germana teologo kaj reformisto (n. [[1501]]) |
||
* [[1624]]: [[Nicolaus Olai Campanius]], sveda sacerdoto kaj rektoro (n. [[1593]]) |
* [[1624]]: [[Nicolaus Olai Campanius]], sveda sacerdoto kaj rektoro (n. [[1593]]) |
||
*[[1689]]: [[Balthasar Cellarius]], germana teologo kaj profesoro |
|||
* [[1690]]: [[Thomas Bartholin, la Juna]], dana historiisto, naturalisto kaj [[antikvaĵisto]] (n. [[1659]]) |
* [[1690]]: [[Thomas Bartholin, la Juna]], dana historiisto, naturalisto kaj [[antikvaĵisto]] (n. [[1659]]) |
||
* [[1700]]: [[André Le Nôtre]], ĝardenisto de franca reĝo Ludoviko la 14-a (n. [[1613]]) |
* [[1700]]: [[André Le Nôtre]], ĝardenisto de franca reĝo Ludoviko la 14-a (n. [[1613]]) |
||
| Linio 176: | Linio 180: | ||
* [[1921]]: [[Roman Ungern von Sternberg]], rusia generalo, komandanto de la Azia Ĉevala Divizio de la [[Blanka Armeo]] en [[Fora Oriento]] (n. [[1886]]) |
* [[1921]]: [[Roman Ungern von Sternberg]], rusia generalo, komandanto de la Azia Ĉevala Divizio de la [[Blanka Armeo]] en [[Fora Oriento]] (n. [[1886]]) |
||
* [[1923]]: [[Viktor Rákosi]], hungara verkisto, ĵurnalisto, membro de [[Societo Kisfaludy]] kaj de [[Societo Petőfi]] (m. [[1860]]) |
* [[1923]]: [[Viktor Rákosi]], hungara verkisto, ĵurnalisto, membro de [[Societo Kisfaludy]] kaj de [[Societo Petőfi]] (m. [[1860]]) |
||
*[[1929]]: [[Rudolf Geyer]], aŭstra arabisto |
|||
* [[1933]]: [[Harald Bielfeld]], germana politikisto, kunfondinto de la Muzea Societo de [[Arnstadt]] (n. [[1863]]) |
* [[1933]]: [[Harald Bielfeld]], germana politikisto, kunfondinto de la Muzea Societo de [[Arnstadt]] (n. [[1863]]) |
||
* [[1945]]: [[André Tardieu]], ĉefministro de Francio, kunredaktinto de la [[Traktato de Versajlo]] (n. [[1876]]) |
* [[1945]]: [[André Tardieu]], ĉefministro de Francio, kunredaktinto de la [[Traktato de Versajlo]] (n. [[1876]]) |
||
| Linio 199: | Linio 204: | ||
* [[2018]]: [[Warwick Estevam Kerr]], brazila agrikultura inĝeniero kaj profesoro pri [[genetiko]] kaj [[entomologio]], esploristo de seksdetermino de [[abelo]]j (n. [[1922]]) |
* [[2018]]: [[Warwick Estevam Kerr]], brazila agrikultura inĝeniero kaj profesoro pri [[genetiko]] kaj [[entomologio]], esploristo de seksdetermino de [[abelo]]j (n. [[1922]]) |
||
* [[2020]]: [[Mikola Ŝmatko]], ukraina pentristo kaj skulptisto, profesoro (n. [[1943]]) |
* [[2020]]: [[Mikola Ŝmatko]], ukraina pentristo kaj skulptisto, profesoro (n. [[1943]]) |
||
* [[2021]]: [[Ján Vajs]], slovaka esperantisto, speleologo kaj vojaĝanto |
* [[2021]]: [[Ján Vajs]], slovaka esperantisto, speleologo kaj vojaĝanto (n. [[1953]]) |
||
* [[2023]]: [[Fernando Botero]], kolombia artisto (n. [[1932]]) |
|||
== Specialaj tagoj kaj festoj == |
== Specialaj tagoj kaj festoj == |
||
| Linio 231: | Linio 237: | ||
[[Kategorio:15-a de septembro| ]] |
[[Kategorio:15-a de septembro| ]] |
||
[[Kategorio:Almanako]] |
|||
[[Kategorio:Septembro|15]] |
[[Kategorio:Septembro|15]] |
||
[[Kategorio:15-a tago de la monato|#09]] |
[[Kategorio:15-a tago de la monato|#09]] |
||
Nuna versio ekde 13:43, 15 jun. 2024
| Kalendaro Januaro | Februaro | Marto | Aprilo | Majo | Junio | Julio | Aŭgusto | Septembro | Oktobro | Novembro | Decembro |
| septembro 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 |
| septembro | ||||||
| lu | ma | me | ĵa | ve | sa | di |
| 1 | ||||||
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
| 30 | ||||||
| aranĝo de 2024 tagoj | ||||||
La 15-a de septembro estas la 258-a tago de la jaro (la 259-a en superjaroj) laŭ la Gregoria kalendaro. 107 tagoj restas.
Je la 15-a de septembro okazis, interalie:
Eventoj
[redakti | redakti fonton]- 533: Bizanca militisto Belizaro konkeris Kartagon en la batalo kontraŭ vandaloj
- 608: Bonifaco la 4-a iĝis papo
- 1339: En Varsovio finiĝis proceso - laŭ leĝo de Romkatolika Eklezio de la Papa Tribunalo - kun la Ordeno de germanaj kavaliroj, kiu estis devigita redoni Kujavion kaj teritoriojn de Dobrzyń nad Wisłą (la nuna Kujavia-pomeria provinco), Chełmno kaj Michałowo kaj krome pagi altan damaĝkompenson
- 1420: Soldatoj de Prago, Oreb,Žatec, Louny kaj taboritoj komencis sieĝi Vyšehrad
- 1440: Franca kavaliro Gilles de Rais, unu el la unuaj seriaj murdistoj, estis arestita akuze de episkopo de Nantes
- 1463: Dektrijara Milito: en batalo de la laguno de Vistulo pola ŝiparo de Gdańsk kaj Elbląg (25 ŝipoj) frakasis ŝiparon de la Ordeno de germanaj kavaliroj (44 ŝipoj)
- 1590: Urbano la 7-a iĝis papo
- 1682: Haleja kometo aperis - Edmund Halley malkovris ĝian periodecon kaj antaŭvidis la reaperon en 1758
- 1697: Krakovo: Aŭgusto la 2-a kroniĝis kiel reĝo de Pollando
- 1762: Entronigo de Go-Sakuramachi - la lasta imperiestrino de Japanio
- 1793: Respubliko de Ambaŭ Nacioj: la Rusia imperio malfondis konfederacion de Targowice (Kirovograda provinco) estiĝintan maje 1792 kiel magnata komploto kontraŭ la reformoj de la Konstitucio de la 3-a de Majo, kaj samtempe fondiĝis konfederacio de Grodno, kies celo estis agnosko de la dua dispartigo de Pollando
- 1813: Pekino: sensukcesa ribelo kontraŭ Malpermesita Urbo
- 1820: En Krakovo oni komencis ŝuti holmon de Kościuszko
- 1821: Centra Ameriko: Unuiĝintaj Provincoj de Centra Ameriko (Gvatemalo, Honduro, Kostariko, Nikaragvo kaj Salvadoro) sendependiĝis de Hispana Imperio
- 1830: En Britio estis inaŭgurita unua fervoja linio en la mondo inter Liverpool kaj Manĉestro, movigata ekskluzive de vaporlokomotivoj
- 1831: John Bull, la plej malnova funkcianta vaporlokomotivo en la mondo, ekfunkciis unuafojo en Nov-Ĵerzejo
- 1835: Charles Darwin per HMS Beagle atingis Galapagojn
- 1851: En preĝejo proksime al Baška sur la insulo Krk estis trovita la tabulo de Baška, malnova kroata monumento verkita en glagolica skribo ĉirkaŭ 1100
- 1857: Karl Theodor Robert Luther malkovris asteroidon Aglajo
- 1874: Svislando: internacia poŝta kongreso malfermiĝis en Berno, dum kiu estis kreita Universala Poŝta Unio
- 1885: Forpaso de la cirka elefanto Jumbo
- 1893: Asteroido Meluzino estis malkovrita de franca astronomo Auguste Charlois
- 1893: Usono: en Jersey City aperis unua gazeto en la ukraina lingvo
- 1894: Kun konkero de Pjongjango en la Unua japana-ĉina milito Japanio transprenis militan kontrolon super Koreio
- 1910: En Pachuca de Soto (Orienta Patrinmontaro) inaŭguriĝis centjara turo por memorfesti centjaran datrevenon de la Meksika Milito de Sendependeco
- Unua Mondmilito
- 1914: Germana-rusa semajna batalo de Lagoregiono Mazurio finiĝis per venko de germana armeo, la rusa retiriĝis ekster Orienta Prusio — germanaj perdoj: 40 000 mortigitoj kun vunditoj, rusaj perdoj: 145 000 mortigitoj, vunditoj kaj malliberigitoj
- 1916: Pikardio: en la sanga batalo ĉe la Somme britoj unuafoje uzis tankojn - Mark I
- 1918: Batalo de Dobro Pole (Pelao) komenciĝis - Aliancitaj trupoj trapasis bulgaran defendon ĉe Makedona Fronto
- 1921: En Bulgario unua lerneja tago komenciĝis laŭ propono de la registaro de Aleksandr Stambolijski
- 1923: Usono: en Oklahomo estis enkondukita krizostato kiel rimedo de batalo kun teroro kaj mortigado fare de Ku-Kluks-Klano
- 1926: Dua Pola Respubliko: Pola Radio Gdańsk ekfunkciis en Libera Urbo Dancigo
- 1928: Usono: Nacia Parko Kanjono Bryce kreiĝis en Utaho
- 1935: En Varsovio komenciĝis balona konkuro pri la Pokalo de Gordon Bennett, finita per triafoja venko de la pola skipano, kio ebligis transpreni la trofeon
- 1935: En Beogrado estis konsekrita la plej granda templo sur Balkana duoninsulo - Katedralo Sankta Savao
- 1935: Rasismo: en Reichstag estis voĉdonitaj kontraŭjudismaj Nurenbergaj leĝoj (senhavigo de civitaneco por judoj) - samtage proklamitaj dum kunsido de Nacisocialisma Germana Laborista Partio kun leĝo pri nova flago de Tria Regno; nacia simbolo de Germanio iĝis svastiko — nigra svastiko en la blanka rondo sur la verda fono, identa kun la flago de NGLP
- Dua Mondmilito
- 1939: 15-a tago de germana-pola milito (kompletiga evento-kalendaro): Wehrmacht eniris Bjalistokon; Intelektul-kampanjo: unua amasa ekzekuto de poloj en okupata Chojnice fare de kvazaŭarmea Selbstschutz, forminta de germana malplimulto — averaĝe dum la invado ĉiutage okazis 15 amasaj ekzekutoj; reĵeto de germana atako al Modlin, kaj al dekstraflanka transvistula kvartalo de Varsovio - Praga, observata de Adolf Hitler; apud Sulejówek germanoj murdis ĉirkaŭ 100 loĝantojn; germanaj armeaj kaj policaj unuoj kune kun Selbstschutz murdis en ĉirkaŭaĵo de Medyka 500 judojn de proksima Przemyśl, apud Kozienice ĉirkaŭ 70, en Mszczonów ĉirkaŭ 50, en Witków - 20, apud Konin - 18, en Sieradz 17 personojn, inkluzive de 11 judoj; centraj hitleranaj regopovoj ordonis senskrupule ekspluati polajn teritoriojn; en Talino estis senleĝe internigita, kontraŭ internacia juro, la pola submarŝipo ORP Orzeł (Aglo), kiu post 3 tagoj fuĝis; Hitler nomumis Hans Frank ĉefo de civila administrado sur okupitaj polaj teritorioj
- 1940: Germana okupado de Pollando: en Provinco Vartlando aperis unua numero de Speciala Kapt-ordona Libro de Poloj; en Varsovio aperis konspira revuo 'Młodzież" (Junularo); kulmina tago en la batalo de Anglio super Londono kaj sud-orienta Anglio: germanoj perdis 61 aviadilojn kaj 80 pilotojn, RAF perdis 26 aviadilojn kaj 16 pilotojn (polaj ĉasaviadilistoj pafe alterigis 26 germanajn aviadilojn dum unu tago, 7 probable) — poste la tago estis celebrata kiel la festo de Royal Air Force
- 1941: Militkrimoj: apud Sosnowiec kaj apud Piotrków Trybunalski germana sekureca polico pafmortigis pli ol 800 personojn; Provinco Vartlando: Gestapo en Lodzo de la 1-a de oktobro 1940 ĝis la 15-a de septembro 1941 arestis 3 025 personojn, inkluzive de 175 germanoj: 370 deportis al koncentrejoj, 630 akuzis antaŭ juĝejoj, ĉirkaŭ 2 000 provizore arestis (ĝis 21 tagoj) kaj 102 pafmortigis; germanoj en Aŭŝvico kreis trudlaborejon por sovetaj militkaptitoj, kiun trapasis pli ol 15 000 personoj, kune kun poloj de aneksitaj Orientaj Limregionoj kaj rekrutitaj al la Ruĝa Armeo — travivis malmulte ; 340 sovetaj militkaptitoj apud Toruń fuĝis de fervoja transporto; guberniestro de ĜG Hans Frank disponis pri mortpuno pro kaŝejoj por judoj (jam aplikata); gvidanto de Ĉef-Fakultato de Interna Administrado de t.n. Registaro de ĜG subskribis - validan ekde la 1-a de oktobro 1941 - Dekreton pri ŝanĝo de loknomoj en Ĝenerala Gubernio, koncernanta nomojn de 28 urboj (interalie Warszawa iĝos Warschau, Kraków - Krakau, Rzeszów - Reischof, Chełm - Cholm, Częstochowa - Tschenstochau); en Berlino estis malliberigita Stepan Bandera; nokte de la 15-a/16-a de septembro Bomba Korpuso de RAF atakis Hamburgon, Bremenon, Cuxhaven kaj Wilhelmshaven
- 1942: Gestapo arestis en Lodzo de la 1-a de oktobro 1941 ĝis tiu ĉi tago pli ol 700 membrojn de la Pola Rezistomovado, el ili pafmortigis 156, krome malkovris 4 konspirajn presejojn de revuoj; germanoj likvidis geton en Gorlice; polico forveturigis de varsovia enketa malliberejo Pawiak al koncentrejo Aŭŝvico 75 virojn
- 1943: Gestapo pendumis apud Andrychów 10 polojn; britaj aviadiloj kelkfoje malsuprenĵetis en arbaroj de Grandpolujo helpon por partizanoj; soldatoj de Pola Enlanda Armeo pafmortigis en Vilno agenton de Gestapo; Volinia masakro: ukrainaj naciistoj murdis apud Włodzimierz 20 polojn; Pola Rezistomovado: unua bataliono de Kamparanaj Batalionoj el distrikto Hrubieszowski (190 soldatoj) batalis kontraŭ ukraina polico kaj SS-skipoj el vilaĝoj Mieniany kaj Sahryń - oni pafmortigis 6 policanojn kaj kelkajn vundis, propraj perdoj - unu mortigito kaj 4 vunditoj; Orienta Fronto: Ruĝa Armeo rekomencis atakon al Smolensk; trupoj de la Centra Fronto liberigis Niĵinon; Adolf Hitler permesis retiriĝon de la Armeaj Grupoj "Sudo" kaj "Mezo"; en norda parto de Italio kreiĝis faŝisma Itala Sociala Respubliko sub germana kontrolo — sidejo de Benito Mussolini iĝis Salò apud Garda-Lago
- 1944: Ribelo de Varsovio (pli da eventoj): germanoj bombis en Varsovio ribelan malsanulejon troviĝantan en keloj de domo ĉe str. Boduen, en kiu 107 personoj pereis; nokte de la 15-a/16-a de septembro germanoj pafmortigis 100 personojn ĉe str. Paska, 50 ĉe str. Morawska kaj 162 vunditojn en malsanulejo ĉe str. Czerniakowska; sub falantaj muroj en kvartalo Mokotów pereis Edward Loth, anatomo kaj antropologo, doktoro pri medicino kaj filozofio, dum la ribelo deĵoranta kiel kirurgo en sanigejo; dusemajna "Polish Fortnightly Review", eldonata de Ministerio de Informado kaj Dokumentado de Pola Registaro en Ekzilo, sian 100-an numeron tute dediĉis al la batalanta Varsovio; post venko de la komunista Grekpopola Liberiga Armeo en la batalo de Meligalas (Mesenio), pli ol 700 militkaptitoj kun kelkaj civiluloj estis masakritaj; Okcidenta Fronto: en Loreno trupoj de usona 3-a Armeo liberigis Nancion, kaj kirasita divizio de la pola generalo Stanisław Maczek liberigis Genton; Molukoj: usonaj kaj aŭstraliaj trupoj grundiĝis sur okupata de japanoj Morotai; Batalo de Peleliu inter Usono kaj Japanio komencita; trupoj de la 3-a Ukraina Fronto eniris al ĉefurbo de Bulgario - Sofio; Laponia milito inter Finnlando kaj Germanio komencita
- 1946: Dua soveta okupado de Pollando: plotono de la Pola Enlanda Armeo alveturis al Kuczbork apud Mława, ekregis super la urbeto kaj poste malarmigis lokan milicon kaj ties volontulojn
- 1946: Popola Respubliko Bulgario ekestis
- 1947: Stalinismo: komenco de 10-taga striko en Lodzo pro devigo de laboristoj al laborkonkursoj - dum manifestacioj 2 personoj pereis kaj dekkelkaj estis arestitaj
- 1949: Konrad Adenauer iĝis unua kanceliero de Federacia Respubliko Germanio
- 1950: Korea milito: usona armeo surteriĝis sur la Korea Duoninsulo
- 1959: Nikita Ĥruŝĉov kiel unua gvidanto de Sovetunio venis al Usono
- 1966: NASA: skipa kosma misio de Gemini 11 finiĝis
- 1971: Unua organizita ago de Greenpeace, direktita kontraŭ usonaj nukleaj testoj en Alasko
- 1973: Karolo la 16-a Gustavo iĝis reĝo de Svedio
- 1974: Antaŭurbe de Moskvo, apud la metroa stacio Belajevo okazis avangarda ekspozicio de pentristoj kontraŭaj al socialisma realismo detruita per buldozoj
- 1975: Korsiko estis dividita laŭ du departementoj: Supra Korsiko kun la ĉefurbo en Bastia kaj Suda Korsiko kun la ĉefurbo en Ajaccio
- 1981: Vanuatuo aniĝis al Unuiĝintaj Nacioj
- 1988: Stanisław Skalski, la plej bona pola flug-aso de la dua mondmilito estis avancita ĝis grado de brigada generalo
- 1989: Ene de Litova SSR estis anoncita starigo de la pola aŭtonomeco en distrikto Vilnius kaj komunumo Šalčininkai
- 1991: Sovetunio: Inguŝio separiĝis de Ĉeĉenio — fino de Ĉeĉena-Inguŝa ASSR
- Postkomunismo
- 1991: Verĥovna Rada de Ukrainio nuligis decidon de Sebastopola municipo pri la rusia statuso de la urbo
- 1993: En Estonio pro leĝa malpermeso estis fermitaj ruslingvaj universitatoj
- 1993: Lastaj unuoj de la Norda Grupo de Militistaro de la Armitaj Fortoj de Rusia Federacio forlasis okupatan polan urbon Legnica
- 1993: En Namibio la centra banko elsendis unuajn monbiletojn de la nova valuto - namibia dolaro
- 1996: Itala Norda Ligo proklamis kreon de Padanio
- 1997: Domajna nomo de la usona informadika entrepreno google.com registriĝis - plej konata de la serĉilo
- 1999: Orienttimora krizo: Sekureca Konsilio de UN decidis sendi militforton al Orienta Timoro por ĉesigi perforton de indoneziaj sekurecaj taĉmentoj kaj milicoj post la referendumo pri sendependeco
- 2000: 27-a Somera Olimpiko komenciĝis en Sidnejo - ĝis 1-a de oktobro okazis 300 konkuradoj
- 2004: Halldór Ásgrímsson iĝis ĉefministro de Islando
- 2008: Borsa krizo ĉe Wall Street en Nov-Jorko komencis la financan krizon - bankrotis la kvara laŭ grandeco usona banko Lehman Brothers
- 2013: Edi Rama iĝis ĉefministro de Albanio
- 2015: En Aŭstralio ekfunkciis la registaro de Malcolm Turnbull
- 2017: Kosmosondilo de Misio Cassini-Huygens atingis Saturnon - laŭplane detruiĝis en ties atmosfero
- 2022: Invado de Rusio en Ukrainion
- 2022: 204-a tago de rusa agreso: Pasinttage rusoj pripafis 38 setlejojn; rusia armeo pripafis digon en Krivij-Riho — oni evakuis parton de loĝantoj; apud Izjum oni malkovris amasan tombon — laŭ surskribo kun korpoj de 17 ukrainaj soldatoj, ĉirkaŭita de centoj da unuopaj tomboj kun krucoj, ukrainaj amaskomunikiloj informis ke sur antaŭnelonge liberigita de rusaj okupantoj tereno en unu amasa tombo estis enterigitaj 440 personoj; dum konferenco prezidanto de Ukrainio diris ke por Ukrainio aerdefendo estas prioritato, kaj pri Rusio: "terorisma ŝtato" uzis kontraŭ Ukrainio 3 800 pafaĵojn de diversaj tipoj, Ursula von der Leyen informis el Kievo, ke depost la invado 8 mln de ukrainaj rifuĝintoj alvenis al EU kaj intertempe 5 mln revenis — ŝi ricevis ukrainan Ordenon de Jaroslavo la Saĝa; al liberigitaj terenoj de Ĥarkiva provinco oni liveris preskaŭ 250 tunojn da humanitara helpo; de la invadkomenco ĉ. 40% de ukrainoj perdis laboron
- Mondreago: Germanio transdonis al Ukrainio 4 kontraŭaviadajn kanonojn Gepard (kutime kanceliero Olaf Scholz multe promesas, duone aŭ neniam realigas), registaro de Litovio decidis sendi du transportojn kun kirasitaj transportilojn; en Rumanio du vagonoj de trajno transportanta de Ukrainio kelkajn tunojn da maizo elreliĝis pro nekonata kialo; responde al la rusa agreso Usono sankciigis 22 personojn kaj 2 subjektojn, i.a. familianojn de Ramzan Kadirov, kiu estis pli frue sankciigita; en Uzbekio Putin renkontiĝis kun Xi Jinping; laŭ ukraina spionagentejo Rusio en Donecko ne agnoskas pasportojn de por-rusaj separistoj
- 2023: 569 tago de rusa agreso: Pasinttage ukraina armeo damaĝis 2 ŝipojn sur Nigra Maro; nokte ukraina aerdefendo paffaligis ĉiujn 17 senpilotajn aviadilojn elpafitajn al Okcidenta Ukrainio (direkte al Ĥmelnicka provinco); dum jaro kaj duono de la rusa agreso pereis preskaŭ 10 mil civiluloj, 17 500 estis vunditaj; de la invadkomenco pereis ĉ. 271 440 rusiaj soldatoj, detruitaj estis 4 612 tankoj, 8 814 kirasitaj veturiloj, 5 972 artileriaj sistemoj, 774 raketaj elpafiloj, 521 kontraŭaviadaj sistemoj, 315 aviadiloj, 316 helikopteroj, 4 714 senpilotaj aviadiloj, 1 455 krozmisiloj, 20 surakvaj unuoj, submarŝipo, 8 492 veturiloj (inkluzive de cisternoj) kaj 889 unuoj de speciala aparataro — ĉiutage al ukraina mallibero trafas kelkdeko de soldatoj de rusia armeo; al strategie grava vilaĝo sude de Baĥmut eniris ukraina 3-a sturma brigado; en Kievo oni montris kuglorezistan veŝton por virinoj; rusa aviado erare bombis setlejon en okupata Nova Kaĥovka
- Mondreago: usona Instituto pri Milit-Studoj: laŭvica komandanto de 247-a Gvardia Aer-Sturma Regimento pereis batalkampe (kune kun 49 rusiaj soldatoj); gvidanto de Ĉeĉenio Ramzan Kadirov estas en komato (laŭ ukraina spionagentejo)
Naskiĝoj
[redakti | redakti fonton]- 973: Al-Biruni, araba sciencisto, kontribuinta al matematiko, farmakologio, astronomio kaj astrologio, poligloto (m. 1048)
- 1254: Marko Polo, venecia komercisto kaj esploristo vojaĝinta tra la Silka Vojo (m. 1324)
- 1603: Tokugawa Yorifusa, japana daimio (m. 1661)
- 1613: François de La Rochefoucauld, franca duko, verkisto kaj filozofo (m. 1680)
- 1737: György Aranka, hungara verkisto kaj sciencorganizanto (m. 1817)
- 1739: Juan de Villanueva, hispana arkitekto (m. 1811)
- 1756: Karl Philipp Moritz, germana verkisto (m. 1793)
- 1765: Manuel Maria Barbosa du Bocage, portugala poeto (m. 1805)
- 1787: Guillaume-Henri Dufour, svisa generalo, kunfondinto de la Ruĝa Kruco (m. 1875)
- 1789: James Fenimore Cooper, usona verkisto de aventuraj romanoj (m. 1851)
- 1809: Ludwig Preller, germana filologo klasika kaj fakulo pri antikvaj sciencoj (m. 1861)
- 1811: Jan Nepomuk Škroup, ĉeĥa muzikestro kaj komponisto (m. 1892)
- 1824: Joseph Hergenröther, germana kardinalo kaj historiisto (m. 1890)
- 1828: Aleksandr Butlerov, rusa kemiisto, ĉefaŭtoro de la teorio pri kemia strukturo, malkovrinto de formaldehido, okupiĝinta ankaŭ pri abelbredado kaj mediumeco (m. 1886)
- 1830: Porfirio Díaz, prezidento de Meksiko, diktatoro (m. 1915)
- 1839: Georg Lunge, germana kemiisto, pliperfektiginto de produtadometodoj de natria karbonato, kloro, sulfata acido kaj nitrata acido, profesoro (m. 1923)
- 1857: William H. Taft, prezidento de Usono kaj prezidanto de Supera Kortumo de Usono, unitarismano (m. 1930)
- 1858: Jenő Hubay, hungara violonisto, komponisto, profesoro (m. 937)
- 1863: Horatio Parker, usona komponisto kaj instruisto (m. 1919)
- 1865: Hendrik Bulthuis, nederlanda doganoficisto, volapukisto, esperantisto kaj romanisto, membro de Lingva Komitato, konata de siaj tri ĉefverkoj: Idoj de Orfeo, Jozef kaj la Edzino de Potifar kaj La Vila Mano, krome de pluraj tradukoj kiel La Leono de Flandrujo, Imperiestro kaj Galileano kaj La Malgranda Johano (m. 1945)
- 1867: Petr Bezruč, ĉeĥa poeto (m. 1958)
- 1870: Jenő Metzler, hungara bankisto, direktoro kaj vicprezidanto de la ŝparkasejo (m. 1942)
- 1876: Bruno Walter, germana-usona dirigento kaj komponisto (m. 1962)
- 1878: Rudolf Fridrich, ĉeĥa gimnazia profesoro, tradukanto al Esperanto (i.a. de Josef Svatopluk Machar), fondinto de Esperanto-klubo en Prostějov, instruisto de Esperanto en gimnazio en Brno, kontribuanta por "La Progreso" (m. 1944)
- 1879: János Mester, hungara filozofo, universitata profesoro, prelato (m. 1954)
- 1881: Ettore Bugatti, itala inĝeniero kaj inventisto, fondinto de aŭtomobila firmao Bugatti (m. 1947)
- 1890: Agatha Christie, brita krimromanistino (m. 1976)
- 1894: Jean Renoir, franca reĝisoro kaj scenaristo (m. 1979)
- 1897: Miloš Lukáš, ĉeĥoslovaka klasika filologo, poligloto kaj tradukisto, esperantiginta ĉeĥajn kaj slovakajn poemojn enestantajn en Ĉeĥoslovaka Antologio (m. 1976)
- 1898: Jan Jacob Slauerhoff, nederlanda poeto kaj romanverkisto (m. 1936)
- 1899: Mária Bándy, hungara koreografino, konata de la libro Sikulaj dancoj (m. 1949)
- 1901: Liselotte Welskopf-Henrich, germana verkistino kaj historiistino (m. 1979)
- 1904: Umberto la 2-a, reĝo de Italio el Savoja dinastio (m. 1983)
- 1906: Wolfgang Grosch, germana arĥitekto
- 1907: Fay Wray, usona aktorino (m. 2004)
- 1907: Wacław Karłowicz, pola katolika animzorganto, kapelano de la Ribelo de Varsovio, papa ĉambelano (m. 2007)
- 1914: Adolfo Bioy Casares, argentina verkisto (m. 1999)
- 1914: Will Quadflieg, germana aktoro (m. 2003)
- 1916: Constantin Virgil Gheorghiu, rumana verkisto (m. 1992)
- 1918: Janka Földi, rumania hungara verkistino (m. nekonata)
- 1920: Péter Rényi, hungara ĵurnalisto, kritikisto (m. 2002)
- 1923: Endre Fejes, hungara verkisto enestanta en Hungara Antologio (m. 2015)
- 1925: György Feszt, rumania hungara kuracisto, profesoro (m. 2019)
- 1928: Cannonball Adderley, usona ĵaza aldosaksofonisto el la periodo de ĵazbandetoj (m. 1975)
- 1931: Leszek Dzięgiel, pola etnologo, orientalisto, kunkreinto de Pola-Kurda Amikec-Asocio, kreinto de pola kurdologio (m. 2005)
- 1935: Zoltán Kádár, rumania hungara grafikisto, pupdizajnisto en Oradea
- 1936: Lothar Warneke, germana reĝisoro, scenaristo kaj aktoro (m. 2005)
- 1938: Zsigmond Bazsó, rumania hungara ĵurnalisto, novelisto (m. 1997)
- 1938: József P. Lengyel, rumania hungara verkisto, ĵurnalisto (m. 1989)
- 1939: Elisabeth Albertsen, germana verkistino
- 1940: Norman Spinrad, usona verkisto de sciencfikcio
- 1941: Mirosław Hermaszewski, pola kosmonaŭto (m. 2022)
- 1941: Viktor Zubkov, rusia ekonomikisto, ĉefministro de Rusio
- 1942: Vilmos Szabó, rumania hungara instruisto, pentristo (m. 2009)
- 1943: Éva Barabás, hungara pentristino
- 1943: Árpád Daróczi-Szabó, rumania hungara fizikisto
- 1944: Helga Dreher, germana pedagogino kaj verkistino
- 1945: Carmen Maura, hispana aktorino
- 1945: Jessye Norman, usona kantistino (drama soprano) (m. 2019)
- 1946: Tommy Lee Jones, usona aktoro
- 1947: Witold Stępniewski, pola kemiisto kaj ekologo, profesoro de Teknika Universitato de Lublin kaj de AIS, direktoro de Instituto pri Protekto de Pedologio, rektoro de Internacia Kongresa Universitato dum UK 2009 en Bjalistoko
- 1949: Mihály Tompa Z., rumania hungara/hungara rakontisto, redaktoro
- 1954: Hrant Dink, turka ĵurnalisto, murdita (m. 2007)
- 1960: Imre Ignác Ungvári-Zrínyi, rumania hungara filozofo el Universitato de Kluĵo, fakverkisto
- 1964: Robert Fico, trifoja ĉefministro de Slovakio, membro de la Komunista partio de Ĉeĥoslovakio
- 1972: Letizia Ortiz, hispana ĵurnalistino, princino de Asturio, reĝino de Hispanio
- 1973: Princo Daniel, duko de Vestrogotio, sveda trejnisto pri fizika taŭgeco
- 1973: Alyn Smith, skota politikisto, membro de Skota Nacia Partio
- 1977: Chimamanda Ngozi Adichie, niĝeria verkistino
- 1980: Jolin Tsai, tajvana kantistino kaj dancistino
- 1984: Henry Mountbatten-Windsor, brita princo
- 1997: Łukasz Dyczko, pola saksofonisto, gajninto de la 18-a Eŭrovido-Kantokonkurso por Junaj Muzikistoj
Mortoj
[redakti | redakti fonton]- 984: Edita de Wilton, anglosaksa sanktulino (n. 961)
- 1334: Beatrica d'Este, itala nobelino (n. 1268)
- 1559: Izabela, pola reĝidino, litova princino, reĝino de Hungario (n. 1519)
- 1570: Theodor Fabricius, germana teologo kaj reformisto (n. 1501)
- 1624: Nicolaus Olai Campanius, sveda sacerdoto kaj rektoro (n. 1593)
- 1689: Balthasar Cellarius, germana teologo kaj profesoro
- 1690: Thomas Bartholin, la Juna, dana historiisto, naturalisto kaj antikvaĵisto (n. 1659)
- 1700: André Le Nôtre, ĝardenisto de franca reĝo Ludoviko la 14-a (n. 1613)
- 1750: Carl Theodorus Pachelbel, germana komponisto, orgenisto kaj klavicenisto (n. 1690)
- 1809: Maria Karoline Flachsland, germana eldonistino (n. 1750)
- 1816: Pál Sipos, hungara pastro, matematikisto, prifilozofia verkisto (n. 1759)
- 1859: Václav Kliment Klicpera, ĉeĥa verkisto kaj dramisto (n. 1792)
- 1862: Władysław Syrokomla, pola poeto, etnografo, publicisto kaj tradukisto (n. 1823)
- 1869: Adolf Gyurmán, hungara ĵurnalisto kaj redaktoro (n. 1813)
- 1880: Robert Hodgson, kanada politikisto, juristo kaj juĝisto (n. 1790)
- 1883: Joseph Plateau, belga fizikisto, malkovrinto de fenakistiskopo (n. 1801)
- 1893: Hermann Sauppe, germana filologo klasika, pedagogo kaj epigrafisto (n. 1809)
- 1913: Ármin Vámbéry, hungara orientalisto kaj esploristo, fondinto de la unua katedro de tjurkologio en la mondo (n. 1832)
- 1920: Roberto Ardigò, itala filozofo, psikologo, pedagogo, sinmortiginto (n. 1828)
- 1921: Roman Ungern von Sternberg, rusia generalo, komandanto de la Azia Ĉevala Divizio de la Blanka Armeo en Fora Oriento (n. 1886)
- 1923: Viktor Rákosi, hungara verkisto, ĵurnalisto, membro de Societo Kisfaludy kaj de Societo Petőfi (m. 1860)
- 1929: Rudolf Geyer, aŭstra arabisto
- 1933: Harald Bielfeld, germana politikisto, kunfondinto de la Muzea Societo de Arnstadt (n. 1863)
- 1945: André Tardieu, ĉefministro de Francio, kunredaktinto de la Traktato de Versajlo (n. 1876)
- 1945: Anton Webern, aŭstra komponisto de klasika muziko, membro de la Dua Viena Skolo (n. 1883)
- 1953: Erich Mendelsohn, germana ekspresionisma arkitekto (n. 1887)
- 1965: Vasilij Struve, soveta orientalisto, fondinto de skolo pri Antikva Proksima Oriento (n. 1889)
- 1971: Samu Konsza, rumania hungara folkloristo (n. 1887)
- 1973: Gustavo la 6-a Adolfo, reĝo de Svedio, spertulo pri la ĉina arto (n. 1882)
- 1980: Bill Evans, usona ĵazpianisto, komponisto kaj bandestro (n. 1929)
- 1983: Jenő Szervátiusz, rumania hungara skulptisto (n. 1903)
- 1985: Nóra Polónyi, hungara historiisto, scienca kunlaborantino de la Instituto Scienca de Orienta Eŭropo (n. 1915)
- 1985: Cootie Williams, usona ritmenblusa ĵaz-trumpetisto (n. 1911)
- 1989: Robert Penn Warren, usona verkisto kaj poeto (n. 1905)
- 1993: Julian Semjonov, sovetia kaj rusia verkisto, scenaristo, ĵurnalisto kaj poeto (n. 1931)
- 1995: Ervin Dezső rumania hungara fizikisto, universitata profesoro (n. 1913)
- 1997: János Jagamas, rumania hungara muzikologo, muzikfolkloristo (n. 1912)
- 2003: Josef Hiršal, ĉeĥa poeto, tradukisto en la ĉeĥan kaj romanisto (n. 1920)
- 2005: Franko Luin, slovena-sveda grafikisto, desegnisto de tiparoj, organizanto kun sia edzino de IJK 1969, pioniro de la Esperanto-movado en interreta medio, stariginto de multaj Esperanto-retejoj kiel NUN, prizorginto de la reta biblioteko eLibrejo (n. 1941)
- 2006: Oriana Fallaci, itala ĵurnalistino kaj verkistino suferinta italan faŝismon, aŭtorino de vaste konataj intervjuoj, radikala kritikistino de islamo (n. 1929)
- 2008: Maria Wawrzyniec Rostworowski, pola pastro de mariavitismo, grafo, esperantisto, publicisto kaj ekumenisma aganto, aktivulo de Pola Esperanto-Asocio (n. 1924)
- 2008: Richard Wright, brita klavaristo de angla rokgrupo Pink Floyd (n. 1943)
- 2011: Otakar Vávra, ĉeĥa reĝisoro, scenaristo kaj pedagogo (n. 1911)
- 2018: Warwick Estevam Kerr, brazila agrikultura inĝeniero kaj profesoro pri genetiko kaj entomologio, esploristo de seksdetermino de abeloj (n. 1922)
- 2020: Mikola Ŝmatko, ukraina pentristo kaj skulptisto, profesoro (n. 1943)
- 2021: Ján Vajs, slovaka esperantisto, speleologo kaj vojaĝanto (n. 1953)
- 2023: Fernando Botero, kolombia artisto (n. 1932)
Specialaj tagoj kaj festoj
[redakti | redakti fonton]- Festoj kaj rememoroj en Katolika Eklezio:
- Mater Dolorosa: patronino de Slovakio
- Nikito la Goto, martiro
- Nacia tago en Gvatemalo, tago de la sendependiĝo (1821)
- Nacia tago en Honduro, tago de la sendependiĝo (1821)
- Nacia tago en Kostariko, tago de la sendependiĝo (1821)
- Nacia tago en Nikaragvo, tago de la sendependiĝo (1821)
- Nacia tago en Salvadoro, tago de la sendependiĝo (1821)
- Unuiĝinta Reĝlando: Battle of Britain Day - turnopunkta tago memoriganta la batalon de Anglio, 1940
- Internacia Tago de Demokratio - fiksita la 7-an de novembro 2007 de la Ĝenerala Asembleo de Unuiĝintaj Nacioj
Tagoj de semajno
[redakti | redakti fonton]La 15-a de septembro estas (laŭ gregoria kalendaro):
- Dimanĉo en jaroj: 1585 1591 1596 1602 1613 1619 1624 1630 1641 1647 1652 1658 1669 1675 1680 1686 1697 1709 1715 1720 1726 1737 1743 1748 1754 1765 1771 1776 1782 1793 1799 1805 1811 1816 1822 1833 1839 1844 1850 1861 1867 1872 1878 1889 1895 1901 1907 1912 1918 1929 1935 1940 1946 1957 1963 1968 1974 1985 1991 1996 2002 2013 2019 2024 2030 2041 2047 2052 2058 2069 2075 2080 2086 2097;
- Lundo en jaroj: 1586 1597 1603 1608 1614 1625 1631 1636 1642 1653 1659 1664 1670 1681 1687 1692 1698 1704 1710 1721 1727 1732 1738 1749 1755 1760 1766 1777 1783 1788 1794 1800 1806 1817 1823 1828 1834 1845 1851 1856 1862 1873 1879 1884 1890 1902 1913 1919 1924 1930 1941 1947 1952 1958 1969 1975 1980 1986 1997 2003 2008 2014 2025 2031 2036 2042 2053 2059 2064 2070 2081 2087 2092 2098;
- Mardo en jaroj: 1587 1592 1598 1609 1615 1620 1626 1637 1643 1648 1654 1665 1671 1676 1682 1693 1699 1705 1711 1716 1722 1733 1739 1744 1750 1761 1767 1772 1778 1789 1795 1801 1807 1812 1818 1829 1835 1840 1846 1857 1863 1868 1874 1885 1891 1896 1903 1908 1914 1925 1931 1936 1942 1953 1959 1964 1970 1981 1987 1992 1998 2009 2015 2020 2026 2037 2043 2048 2054 2065 2071 2076 2082 2093 2099;
- Merkredo en jaroj: 1582 1593 1599 1604 1610 1621 1627 1632 1638 1649 1655 1660 1666 1677 1683 1688 1694 1700 1706 1717 1723 1728 1734 1745 1751 1756 1762 1773 1779 1784 1790 1802 1813 1819 1824 1830 1841 1847 1852 1858 1869 1875 1880 1886 1897 1909 1915 1920 1926 1937 1943 1948 1954 1965 1971 1976 1982 1993 1999 2004 2010 2021 2027 2032 2038 2049 2055 2060 2066 2077 2083 2088 2094;
- Ĵaŭdo en jaroj: 1583 1588 1594 1605 1611 1616 1622 1633 1639 1644 1650 1661 1667 1672 1678 1689 1695 1701 1707 1712 1718 1729 1735 1740 1746 1757 1763 1768 1774 1785 1791 1796 1803 1808 1814 1825 1831 1836 1842 1853 1859 1864 1870 1881 1887 1892 1898 1904 1910 1921 1927 1932 1938 1949 1955 1960 1966 1977 1983 1988 1994 2005 2011 2016 2022 2033 2039 2044 2050 2061 2067 2072 2078 2089 2095;
- Vendredo en jaroj: 1589 1595 1600 1606 1617 1623 1628 1634 1645 1651 1656 1662 1673 1679 1684 1690 1702 1713 1719 1724 1730 1741 1747 1752 1758 1769 1775 1780 1786 1797 1809 1815 1820 1826 1837 1843 1848 1854 1865 1871 1876 1882 1893 1899 1905 1911 1916 1922 1933 1939 1944 1950 1961 1967 1972 1978 1989 1995 2000 2006 2017 2023 2028 2034 2045 2051 2056 2062 2073 2079 2084 2090;
- Sabato en jaroj: 1584 1590 1601 1607 1612 1618 1629 1635 1640 1646 1657 1663 1668 1674 1685 1691 1696 1703 1708 1714 1725 1731 1736 1742 1753 1759 1764 1770 1781 1787 1792 1798 1804 1810 1821 1827 1832 1838 1849 1855 1860 1866 1877 1883 1888 1894 1900 1906 1917 1923 1928 1934 1945 1951 1956 1962 1973 1979 1984 1990 2001 2007 2012 2018 2029 2035 2040 2046 2057 2063 2068 2074 2085 2091 2096.