Մանգո (միրգ)

Մանգո մանգո բույսի պտուղը, պատկանում է աղտորազգիների ընտանիքին։

Հնդկական մանգոն ունի գյուղատնտեսական մեծ նշանակություն։ 2009 թվականին ամբողջ աշխարհում աճեցվել է հնդկական մանգոյի ավելի քան 300 տեսակ^[1]։ Դեռևս 1969 թվականին հայտնի է եղել միայն 200 տեսակ մանգո^[2]։ Մանգոյի այս տեսակի ամենախոշոր արտահանողներից մեկը Հնդկաստանն է^[3]։ Հնդկական մանգոն խավոտ է, քաղցր, կեղևը կարմիր, կանաչ կամ դեղին երանգ ունի, միջուկն ունի դեղին, կամ նարնջագույն երանգ։

Տարածումը և մայրիկն ապաստանը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թրոպիկական Ասիայից մանգոյը արաբոց և պերսիկացի վաճառողների կողմից վեցերորդ-տասնորդ դարերում էին բեռնվել Արեւելյան Աֆրիկայում^[4]։ Մարոկական ճանապարհոր 14-րդ դարում Իբն Բատտուտայի մասին կան հաղորդումներ Մոգադիշում։ [20] Կոլոնիական ժամանակաշրջանում այն տարածվել է նաև աշխարհի այլ ամենայնտեղ։ Պորտուգալիական կայսրությունը դարձավ մանգոյի տարածման պարագան նրա կոլոնիայից Գոայից Արեւելյան և Արևմտյան Աֆրիկայում։ Արցախերտ Աֆրիկայից նրանք բեռնվել են Բրազիլիայում 16-րդ դարից 17-րդ դարը^[5]։ Բրազիլիայից նա տարածվել է հյուսիսը Կարիբյան ամբարիշտում և արևելամեքսիկյանը միջին-վերջի 18-րդ դարում [!]: Իսպանական կայսրությունը գնում էր նաև մանգո Ֆիլիպիններից ուղղակի արևմտյան Մեքսիկայում մանիլայական գալեոններով, ամենաթեթև՝ 16-րդ դարից. Մանգոները Ֆլորիդայում բեռնվել են միայն 1833 թվականին^[6]։

Կուլտուրա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մանգոյը Հնդկաստանի ազգային պտուղն է։ Սա նաև Բանգլադեշի ազգային ծառն է։ Հնդկաստանում տարդեմը և մանգոյի վաճառումը անցկացցվում են մարտի-մայիսի ընթացքում, և այն տարյա է լուսաբառվում լրատվամիջոցների կողմից^[7]։

Ջայնական բարոյ Ամբիկանը ոգեազմաճառականում է ն/որ մանգով ծառից ներքև^[8][9]։ Մանգոյի ծաղիկները նաև օգտագործվում են Սարասվատի աստվածին երկարության վրայ։ Մանգոյի տերեւները զեղչում են հնդկական տների կամբուրդները եւ դարպասները ամուսնություններում և տոներում, ինչպիսիք են Գանեշ Չատուրթիին։ Մանգոյի և պեյսլի մանրանքարները համաչափավորվում են Հնդկաստանի ազդարար սեղծվածության տարբերակներում, և դրանք հանդիպում են կաշ��իրյան շալայներում, կանչիպուրամում և շեկերի սարիներում։ ԱՏամիլնադում մանգոնը համարվում է երեք արքայական պտուղերից մեկը, միասին բանասն ու ժեկֆրուտով, նրանց կամուցման և արոմատի համար։ Այս պտուղերի տրիադայինը կոչվում է մա-պալա-վաժայի։ Կլասսիկ սանսկրիտային պոետը Կալիդասան երգավել է մանգոնը։

Մանգոյիներն էլի ունին մանգոյին պատկերաս Չինաստանում Մշակութային հեղափոխության ժամանակաշրջանում, որպես Մաոցիին սերը ժողովրդին^[10]::

Արտադրողներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մանգոյի ծագման մասին կոնկրետ տեղեկություներ չկան։ Ենթադրաբար հնդկական մանգոն առաջացել է Պակիստանից Ինդոնեզիա ընկած տարածքում^[11]։

Հնդկաստանում հնդկական մանգոն համարվում է ազգային բուսատեսակներից մեկը^[11]։

Հնդկաստանում տարեկան հավաքում են մոտ 13,5 միլիոն տոննա մանգո (2009 թվականի տվյալներ) և Հնդկաստանը հանդիսանում է «Ալֆոնսո» տեսակի գլխավոր արտադրողը։ Եվրոպայում մանգո մշակվում է Իսպանիայում՝ Կանարյան կղզիներում։

20 գլխավոր մանգո արտադրողները — 2009

Երկիր	Հազար տոննա մանգո
Հնդկաստան	13 557
Չինաստան	4 140
Թաիլանդ	2 469
Ինդոնեզիա	2 150
Պակիստան	1 728
Մեքսիկա	1 509
Բրազլիա	1 197
Նիգերիա	831
Բանգլադեշ	828
Ֆիլիպիններ	771
Վիետնամ	540
Քենիա	474
Եգիպտես	450
Եմեն	404
Կուբա	354
Տանզանիա	320
Դոմինիկյան Հանրապետություն	257
Հայիթի	244
Մադագասկար	221
Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն	210
Աղբյուրը՝ ՄԱԿ-ի համաշխարհային պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպություն (FAO)

Կիրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հնդկաստանում և ասիական այլ պետություններում մանգոյի պտուղները հաճախ օգտագործվում են տնային բժշկության մեջ։ Օրինակ՝ Հնդկաստանում մանգո օգտագործում են արյունահոսությունը կանգնեցնելու համար, սրտամկանի ամրացման համար և ուղեղի լավ աշխատանքի համար։

Կանաչ չհասած պտուղները իրենց մեջ մեծ քանակությամբ օսլա են պարունակում, որը պտղի հասնելուն զուգահեռ վեր է ածվում հասարակ ածխաջրի՝ բուսաշաքարի, գլյուկոզի և գարեշաքարի։ Բացի այդ չհասած մանգոն պեկտինների հարուստ աղբյուր է, սակայն պտղի մեջ կորիզի ձևավորումից հետո դրա քանակը կտրուկ նվազում է։ Նրա պարունակության մեջ եղած կիտրոնաթթվի, թրթնջկաթթվի, սաթաթթվի և խնձորաթթվի շնորհիվ չհասած պտուղը շատ թթու համ է ունենում։ Կանաչ մանգոն հարուստ է նաև վիտամին С-ով (15 մգ պարունակում է այնքան С վիտամին, որքան 30 մգ լայմի մեջ), կան նաև այլ վիտամիններ։

Հասուն պտուղը իր համով քաղցր է և ունի շատ հաճելի համ։ Նրա մեջ կան շատ վիտամիններ և ածխաջրեր և քիչ թթուներ։

Սննդային արժեք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մանգոյի 100 գրամ միջուկը պարունակում է մոտ^[12]։

• Էներգետիկ արժեք, 270 ջոուլ / 70 Կկալ
• Սպիտակուցներ՝ 0,51 գր
• Ճարպեր՝ 0,27 գր
• Ածխաջրեր
  • Շաքար՝ 14,8 գր
  • Սննդային մանրաթելեր՝ 1,8 գր
• Վիտամիններ և միկրոտարրեր
  • Թիամին (В₁)՝ 0,058 մգ (4 %)
  • Վիտամին B2 (В₂)՝ 0,057 մգ (4 %)
  • Վիտամին B3 (В₃)՝ 0,584 մգ (4 %)
  • Պանտոտենաթթու (В₅)՝ 0,160 մգ (3 %)
  • Վիտամին B6 ՝ 0,134 մգ (10 %)
  • Վիտամին B9 (B₉)՝ 14 մգ (4 %)
  • Վիտամին C՝ 27,7 մգ (46 %)
  • Կալցիում՝ 10մգ (1 %)
  • Երկաթ՝ 0,13 մգ (1 %)
  • Մագնեզիում՝ 9 մգ (2 %)
  • Ֆոսֆոր՝ 11 մգ (2 %)
  • Կալիում՝ 156 մգ (3 %)
  • Ցինկ՝ 0,04 մգ (0 %)

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

• Манго // Ломбард — Мезитол. — М. : Советская энциклопедия, 1974. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 15).
• Елена Волошина. — Русскоязычный телеканал в Доминиканской республике«Манго – король фруктов». Телеканал «RuDom TV».
• Манго — национальный фрукт Индии // Индийский вестник : Бюллетень посольства Индии в России. — 2009. — Սեպտեմբեր.
• «Mangos,raw». National Nutrient Database for Standard Reference Legacy Release (անգլերեն). United States Department of Agriculture, Agricultural Research Service — Содержание нутриентов в сырых плодах манго. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մանգո (միրգ)» հոդվածին։

Թեմատիկ կայքեր UNII Բառարաններ և հանրագիտարաններ Բրիտանիկա · Մեծ կատալոնական Չափորոշչային վերահսկողություն GND: 4273708-4 · NDL: 00577535