Tiibaa
![](https://cdn.statically.io/img/upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Tuba_25J_Conn_BBb.jpg/220px-Tuba_25J_Conn_BBb.jpg)
Tiibaa kɛna minziiki wonuu kɩhʋlʋʋ. Ɖɩcɔna kɔyɔ ɖɩnaɣ size kɩwɛɛ hɔʋʋ yaa kɩhɔʋʋ kɛlɛ kuwiviɖi hɔʋʋ. Ɛsɩma ɛnʋzɩ ɛ-saɣʋʋ wɛ ndɩ nɛ ɛ-wɛtʋ wɛ ɖɔɖɔ ndɩ yɔɔ lɛ, ɛ-kɛ kuwiviɖi hɔʋʋ cikpeluu tʋ. Tom piye tiibaa ɖɩnɛ, ɖikiɖe keɣke lɩna Laatɩnɩ kʋnʋŋ taa kɛnɛ. Wɛɛ wɛɛ ɖoomuu n̄ʋʋ ŋgʋ kɩ-taa lɛ, tiibaa kaɣkɛ ŋgandɩyɛ sʋsɔyɛ siŋŋ.
Ŋna-ɖɩ ndɔ, ŋna size ɖɩ-kotaa. Nɛ palakɩna-ɖɩ kpem yaa pa-hʋlʋʋ ɖɩ-kpem kɛ sɔɔjanaa pɩlʋʋ taa. Kɛlɛm kɛlɛm yɔɔ hɩla ɖɩmayɛ ɖɩɖʋyɛ tɛ hɔlʋʋ taa lɛ, «tiibaa» wonuu minziiki n̄ɩŋgʋ kʋnɛ, ki-kpeluu kɩ-taa kɛ sɔnɔ alɩwaatʋ tʋnɛ tɩ-taa kɛ soo wonduu ndɩ ndɩ.
![](https://cdn.statically.io/img/upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Picswiss_BL-47-21.jpg/220px-Picswiss_BL-47-21.jpg)
Ɛlɛ tɩ-wɛna tʋkaɣ ɖɔɖɔ nɛ patɩlɩɣna tʋ camɩyɛ, yaa papazɩɣ pasɩŋ-tʋ lɔŋ tɩ-mabʋʋ taa yaa tɩ-tɛyɩtʋ taa. Yʋsaɣ keɣleee naʋʋ kɩjaʋ yɔɔ kɩmaɣzɩnaʋ kpɩtɩna labʋtʋ ndʋ tɩ-taatɩ caɣʋ ɖoo kiɖe tɛɛ yɔ. Tiibaa lubutu lɩna yekuyu nɔɔyʋʋ cɔlɔ. Wɛtʋ lɛɛɣzɩtʋ hɔlʋʋ taa lɛ, wonuu kʋnɛ kɩ-hɔʋʋ kwivri kɛ kɔɔnɔɔ n̄ɩŋgʋ kpaɖʋ 19 kʋnɛ taa.
Pɩ-kpaʋ nɛ ɛzɩ pɩnaɣ 1835 taa lɛ, ɖa-caa Wieprecht, weyi ɛ-kɛkɛ minziiki wondu tʋmɩyɛ yɔɔ cɔnayʋ sʋsɔ kɛ Prussie ɛjaɖɛ taa yɔ, ɛpɔzaɣ tamaɣ lɩzʋyʋ caama tʋ ɖa-caa sʋsɔ Johann Gottfried Moritz size ɛlabɩ tʋmɩyɛ naɖɩ.
Tʋmɩyɛ nɖɩ yɔ size ɛcɔlɩ minziiki wondu ndʋ palaba kuwiviɖi yɔ camɩyɛ pa ndʋ lɛ ti-wilitu yaa ti-tilitu taa. Nɛ paɣ pɩla ɛzɩma yɔ, paɣbɩzɩ pɛwɛna tʋkaɣ kɩpaŋga nakayɩ kɛ wilitu yaa tilitu taa. Nɛ tɩ-tɛ tɩ-wɛna ɖɔɖɔ matʋ kʋyʋmtʋ tɩ-kɛnayʋ taa.
![](https://cdn.statically.io/img/upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Tuba_range.svg/220px-Tuba_range.svg.png)
Hɔlʋʋ lɛɣkʋ taa ɖɔɖɔ lɛ, ɖɩnaɣ size, pɩɩwɛ ɖɔɖɔ se sʋsɔ ɖa-caa W. Schuster ɛ-cɔlɩ pɩkpaɣʋ nɛ ɛzɩ pɩnaɣ 1830 nɛ 1835 mbɩyɔ kɛ tiibaa ŋgʋ kɩwɛna kɔŋgɔŋ cikpeŋ naadozo yɔ. Ɖɩtaasɔ ɖɔɖɔ size soo wondu luɖu wɛna wɛtʋ ndɩ ndɩ lɛɣtʋ ndʋ tɩ-pɩzɩɣ tɩsɩna ɖɔɖɔ nɛ lubutu nʋmɔʋ taa yɔ.