Naar inhoud springen

Proto-Keltisch

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Proto-Keltisch is een gereconstrueerde proto-taal behorende tot de kentum-talen en die mogelijk nauw verwant is met het Proto-Italisch.

De oudste archeologische cultuur die mogelijk in verband te brengen is met sprekers van het Proto-Keltisch is de Urnenveldencultuur in Centraal-Europa (ca. 1300 v.Chr.). Een grotere mate van zekerheid is er voor de Hallstattcultuur. Doorgaans wordt Hallstatt C, vanaf ca. 800 v.Chr., beschouwd als ten volle Keltisch.

Onderzoekers die de Anatolische hypothese aanhangen, vermoeden dat het Proto-Keltisch als aftakking van de IE-stam tussen 8 à 10.000 jaar geleden is ontstaan.[1][2][3] Dit is echter een minderheidsstandpunt, dat nog verder onder druk is komen te staan door de paleogenetische steun voor de koerganhypothese (die het Proto-Indo-Europees situeert rond 6000 jaar geleden en dus geen oudere divergenties toelaat).

Proto-Indo-Europees Proto-Keltisch Voorbeeld Oudiers Welsh
*p *ph₂tḗr > *φatīr 'vader' athir Middelwelsh -atr
*t *t *tréi̯es > *trīs 'drie' trí tri
*k, ḱ *k *kh₂n̥-e- > *kan-o- 'singen'
*ḱm̥tom > *kantom 'honderd'
canaid
cét
canu
cant
*kʷ *kʷ *kʷetu̯r̥es > *kʷetwares 'vier' cath(a)ir pedwar
*b *b *dʰub-no- > *dubnos 'diep' domun dwfn
*d *d *derḱ- > *derk- 'aanschouwen' derc ‘oog’ dyrch ‘zicht’
*g, ǵ *g *gli-néh₁- > *gli-na- 'kleven, plakken' glen(a)id glynu ‘ophangen’
*gʷ *b *gʷenh₂ > *bena 'vrouw' ben Oudwelsh ben
*bʰ *b *bʰér-e- > *ber-o- 'dragen, brengen' berid ‘hij draagt’ adfer ‘herstellen’, cymeryd ‘nemen’
*dʰ *d *dʰi-néh₁- > *di-na- 'zuigen' denait ‘zij zuigen’ dynu, denu
*gʰ, ǵʰ *g *gʰh₁bʰ-(e)i- > *gab-i- 'nemen'
*ǵʰelH-ro- > *galaro- 'ziekte'
gaibid ‘nemen, aangrijpen’
galar
gafael ‘houden’
galar
*gʷʰ *gʷ *gʷʰn̥- > *gʷan-o- 'doden, verwonden' gonaid gwanu ‘(door)steken’
*s *s *seno- > *senos 'oud' sen hen
*m *m *méh₂tēr > *mātīr 'moeder' máthir modryb ‘tante’, modrydaf ‘bijenkoningin’
*n *n *h₂nép-ōt- > *neφūts 'neef' niæ (genitief niad) nai
*l *l *leiǵʰ- > *lig-e/o- 'likken' ligid llyo, llyfu
*r *r *h₃rēǵ-s > *rīgs 'koning, heerser' (genitief ríg) rhi
*i̯ *j *h₂i̯uh₁n-ḱós > *juwankos 'jong' óac ieuanc
*u̯ *w *h₂u̯l̥h₁tí- > *wlatis 'macht, heerserschap' flaith ‘heerschappij’ gwlad ‘gewest, streek’
Proto-Indo-Europees Proto-Keltisch Voorbeeld Oudiers Welsh
*a, h₂e *a *h₂ep-h₃ōn- > *abū (accusatief abonen) 'rivier' aub (genitief abae) afon
*ā, *eh₂ *bʰréh₂tēr > *brātīr 'broeder' bráthir brawd
*e, h₁e *e *seno- > *senos 'oud' sen hen
*ē, eh₁ *wērh₁o- > *wīros 'waar' fír gwir
*o, Ho, h₃e *o *Hroth₂o- > *rotos 'wiel' roth rhod
*i *i *gʷih₃-tu- > *bitus 'wereld' bith byd
*ī, iH *rīmeh₂ > *rīmā 'aantal' rím rhif
*ai, h₂ei, eh₂i *ai *keh₂i-ko- > *kaikos 'blind'
*seh₂itlo- > *saitlo- 'leeftijd'
cáech ‘blind aan één oog’
coeg ‘eenogig; ijdel, vergeefs’
hoedl
*(h₁)ei, ēi, eh₁i *dei̯-u̯-os > *dēwos 'god' día duw ‘goddelijkheid’
*oi, ōi, h₃ei, eh₃i *oi *Hoi-Hn-o- > *oinos 'een' óen, oín un
*ū, uH *ruHneh₂ > *rūnā 'geheim' rún rhin
*au, h₂eu, eh₂u *au *tous-o/eh₂ > *tauso- m. ~ *tausā v. ‘stilte’ táue v. taw m.
*(h₁)eu, ēu, eh₁u;
*ou, ōu, h₃eu, eh₃u
*ou *teuteh₂ > *toutā 'volk' túath tud
*m̥ *am *dm̥-nh₂- > *damna- 'onderwerpen' -damna ‘bindt vast, overmeestert’
*n̥ *an *dn̥t- > *dant- 'tand' dét dant