Hopp til innhald

Tomme

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
To linjalar, lengst til venstre med britiske tommar markert, til høgre centimeter.

Tomme (av norrønt þumal) er eit gammalt lengdemål basert på breidda av tommelen ved naglerota, om lag 2,5 cm. Målet er i lita grad i bruk i Noreg i dag, men er derimot utbreidd i område som bruker Imperial units, som Storbritannia og USA, under namnet inch. Ein oppgjev tal målt i tommar med eit hermeteikn, slik at 10 tommar blir skrive 10".

Ein norsk tomme vart i 1836 fastsett til å vere 2,614 cm, gjennom at ein fot som var 12 tommar vart fastsett til 31,37 cm. Ein nordamerikansk eller britisk tomme er 2,54 cm. Det er det målet ein får på ein moderne tommestokk, også ein som er produsert i Noreg.

«inch, tomme» i Store norske leksikon, snl.no.


Gamle norske lengdeeiningar
Forholdet mellom einingane (fra 1541) Omrekning til SI-systemet - frå år
namn teiknB famn alen fot kvart tomme linje skruppel 1274C 1274D 1541E 1683F 1824G 1875H 1959J eining
1 famn 1A 3 6 12 72 864 10368 1,422 1,659 1,8978 1,8882 1,8825 1,8822 1,8288 m
1 alen 13 1 2 4 24 288 3456 47,400 55,300 63,260 62,940 62,750 62,740 60,960 cm
1 fot I 16 12 1 2 12 144 1728 - - 31,630 31,470 31,375 31,370 30,480 cm
1 kvart 112 14 12 1 6 72 864 11,850 13,825 15,815 15,735 15,688 15,685 15,240 cm
1 tomme II 172 124 112 16 1 12 144 2,633 2,633 2,636 2,623 2,615 2,614 2,540 cm
1 linje III 1864 1288 1144 172 112 1 12 2,194 2,194 2,197 2,185 2,179 2,178 2,117 mm
1 skruppel IV 110368 13456 11728 1864 1144 112 1 0,183 0,183 0,183 0,182 0,182 0,182 0,176 mm
AGrøn bakgrunnsfarge viser eksakte verdiar. BSkrive: 5I 11II 7III 10IV uttalt: fem fot, elleve tommar, sju linjer og ti skruplar = 181,998 cm (int. tomme)
CMagnus Lagabøtes landslov definerte ei Ckort alen og ei Dlang alen. Avsette ein den kortasteC tommelalna (=18II) på ei stikke, trengte stikka eit handtak, som naturleg vart ein handsbreidd (= 3II). Den lengsteD stikka vart då 21II. ESjællandsk alen vart tatt i bruk. FSystemet til Ole Rømer innført ved lov. GI samband med lausrivinga frå Danmark held ein på Ole Rømer-systemet, men måleiningane vart reviderte i lov av 28. juli 1824. HNoreg innførte SI-systemet. Loven innførte omrekningsreglar til det gamle systemet. JInternasjonal tomme definert etter SI-systemet. I Noreg vart einingane alen, kvart, tomme og famn brukt. Fot, linje og skruppel vart nesten ikkje brukt.