Przejdź do zawartości

Jerzy Nowosielski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jerzy Nowosielski
Ilustracja
Jerzy Nowosielski
Data i miejsce urodzenia

7 stycznia 1923
Kraków

Data i miejsce śmierci

21 lutego 2011
Kraków

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

malarstwo

Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogarodzicy w Białym Borze
Miasto u stóp gór (pejzaż)
Jerzy Nowosielski, Kolejka wąskotorowa (W górach)
Sala Jerzego Nowosielskiego w Pałacu Prezydenckim w Warszawie, w której w latach 2012–2015 prezentowano 10 prac artysty[1]
Malowidła w kościele Opatrzności Bożej w Warszawie
Freski w kaplicy (dolnej cerkwi) św. Eliasza i św. Hieronima ze Strydonu w cerkwi św. Jana Klimaka w Warszawie
Krucyfiks w kościele św. Dominika na warszawskim Służewie
Malowidła w prezbiterium kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego w Warszawie
Grób ks. Jerzego Klingera na cmentarzu prawosławnym w Warszawie
Grób Jerzego Nowosielskiego na cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Jerzy Nowosielski (ur. 7 stycznia 1923 w Krakowie, zm. 21 lutego 2011 tamże[2]) – polski malarz, rysownik, scenograf, filozof i teolog prawosławny. Uważany za jednego z najwybitniejszych współczesnych ikonopisarzy.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Krakowie. Jego ojciec był Łemkiem obrządku greckokatolickiego i pochodził z Odrzechowej w powiecie sanockim, matka Anna Harnlender była Polką mającą niemieckie korzenie[3][4]. Jej przodkowie przybyli do Polski w okresie tzw. kolonizacji józefińskiej.

W 1940 rozpoczął naukę w Staatliche Kunstgewerbeschule Krakau u profesora Stanisława Kamockiego. W latach 1942–1943 podczas nowicjatu studiował ikonopisarstwo w unickiej Ławrze Uniowskiej św. Jana Chrzciciela w Uniowie pod Lwowem. Po powrocie do Krakowa związany był z kręgiem przyszłej Grupy Krakowskiej. W latach 1945–1947 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie u profesora Eugeniusza Eibischa. Na I Wystawie Sztuki Nowoczesnej w Krakowie (1948) wystawił obrazy w stylu abstrakcji geometrycznej[5].

Na początku swej drogi artystycznej był asystentem Tadeusza Kantora i pozostawał pod wpływem Tadeusza Brzozowskiego. W okresie socrealizmu zajmował się sztuką sakralną oraz scenografią. W 1950 zamieszkał, wraz z żoną Zofią, w Łodzi przy ul. Narutowicza 113. Jego żona pracowała jako scenograf w Teatrze Lalek Arlekin, on natomiast jako kierownik artystyczny Państwowej Dyrekcji Teatrów Lalek. Był m.in. twórcą lalek i scenografii do spektaklu Miś Łazęga dla Teatru Pinokio w 1952. Tutaj również nawiązał bliski kontakt z Teresą Tyszkiewicz oraz Stanisławem Fijałkowskim. W 1957 został wykładowcą w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych, gdzie początkowo uczył studentów w pracowni projektowania tkanin dekoracyjnych, a następnie w pracowni malarstwa. W tym samym czasie związał się z łódzką grupą artystyczną „Piąte Koło”. Okres łódzki widoczny jest na obrazach artysty, m.in. na serii obrazów zatytułowanych Pejzaż łódzki. Sam o starych łódzkich fabrykach mówił „łódzki gotyk”[6].

Swoją pierwszą wystawę miał w 1955, zaraz potem reprezentował Polskę na biennale w Wenecji (1956) i w São Paulo (1959). Łódź opuścił z żoną we wrześniu 1962, aby wrócić do Krakowa[6].

Od 1976 był profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie oraz członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, Grupy Młodych Plastyków oraz Grupy Krakowskiej.

W 1996 wspólnie z żoną Zofią założył Fundację Nowosielskich, której celem jest wspieranie wybitnych osiągnięć kultury polskiej poprzez przyznawanie stypendiów i dorocznych nagród.

Po nabożeństwie w cerkwi Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny[7] 26 lutego 2011 został pochowany w obrządku prawosławnym[7] w alei zasłużonych na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera: LXIXPASB, rząd: 1, miejsce: 12)[8]. Jego nagrobek ma formę stylizowanego drewnianego krzyża prawosławnego[7].

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Od najmłodszych lat był zafascynowany liturgią wschodnią, w której został wychowany (najpierw jako grekokatolik, później prawosławny).

Pisał ikony głównie przedstawione w metafizycznych kompozycjach figuralnych i pejzażach; płasko malowane formy obwodził konturem. Tworzył monumentalne dekoracje ścienne, m.in. w kościele w Lourdes, kościele Ducha Świętego w Tychach, kościele Niepokalanego Poczęcia NMP na Azorach w Krakowie, dolnej cerkwi św. Jana Klimaka w Warszawie[9], cerkwi Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gródku[10], cerkwi Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kętrzynie, kościele Opatrzności Bożej w Warszawie (Wesołej)[11], kościele Podwyższenia Krzyża Świętego na warszawskich Jelonkach[12] oraz w cerkwi w Hajnówce. Za swoje prace w cerkwiach i kościołach często nie przyjmował wynagrodzenia tłumacząc, że otrzymuje przecież wynagrodzenie profesora ASP[13].

Ikonostasy oraz malowidła Jerzego Nowosielskiego zdobią m.in.: greckokatolicką katedrę św. Wincentego i św. Jakuba we Wrocławiu, cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego w Górowie Iławeckim, kaplicę w Domu Rekolekcyjnym w Warszawie (Wesołej)[14], kaplicę w Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Lublinie, w której modlą się alumni greckokatoliccy, oraz kaplicę klasztorną oo. Bazylianów w Węgorzewie. W Krakowie zaprojektował on i zrealizował kaplicę greckokatolicką świętych Borysa i Gleba w budynku Kapituły Metropolitalnej przy ul. Kanoniczej[15]. Jest autorem malowideł na nagrobku ks. Jerzego Klingera na cmentarzu prawosławnym w Warszawie[16].

W Białym Borze stworzył niewielką cerkiew greckokatolicką, w której zaprojektował architekturę, wyposażenie wnętrza i wystrój malarski.

Ostatnią, nieukończoną pracą Jerzego Nowosielskiego jest krucyfiks w kościele św. Dominika na warszawskim Służewie[17].

Autor prac teoretycznych o ikonie i malarstwie, m.in.

  • Wokół ikony. Rozmowy z Jerzym Nowosielskim (1985)
  • Inność prawosławia (1991)

Odznaczenia, tytuły, wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

W maju 2012 w Pałacu Prezydenckim w Warszawie otwarto Salę Jerzego Nowosielskiego, w której można było obejrzeć 10 dzieł artysty[25].

Uchwałą Sejmu RP IX kadencji z 22 lipca 2022 zdecydowano o ustanowieniu roku 2023 Rokiem Jerzego Nowosielskiego[26]. Patronowi roku 2023 poświęcono wydanie specjalne „Kroniki Sejmowej[27].

Włamanie i kradzież zbiorów

[edytuj | edytuj kod]

Dwa dni po śmierci artysty policja ustaliła, że najprawdopodobniej między godzinami popołudniowymi 22 lutego 2011 a rannymi 23 lutego 2011 włamano się do mieszkania Nowosielskiego i skradziono dzieła malarskie[28][29]. Skradzionych zostało 10 obrazów i ikon malarza, dwie ikony nieznanego autora, dwie reprodukcje nieznanego autora, dwa zegary, szereg pamiątek i 230 zł[30]. Rzecznik małopolskiej policji 5 marca 2011 r. ogłosił, iż odzyskano skradzione obrazy. W dniu 8 marca 2011 dzieła i przedmioty odzyskane po włamaniu zostały przekazane Fundacji Nowosielskich, której prezesem jest będący niegdyś wieloletnim przyjacielem i opiekunem malarza Andrzej Starmach[31].

Zniszczenie polichromii w Olszynach

[edytuj | edytuj kod]

W Olszynach pod Wojniczem doszło w sierpniu–wrześniu 2015 do zniszczenia polichromii Nowosielskiego z lat 1956–1957 na ścianie ołtarzowej i sklepieniu kaplicy kościoła parafialnego. Na zlecenie proboszcza ks. Jakuba Rozuma polichromię całkowicie przemalował malarz amator z Żegociny. Dodano złocenia, a twarze postaci upodobniono do malarstwa jarmarcznego. Polichromia nie była wpisana do rejestru zabytków[32].

Stan pierwotny polichromii został przywrócony w 2017 po nakazie konserwatorskim[33].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Olga Szpunar, Grzegorz Nurek. Wymiana obrazów u prezydenta. „Gazeta Wyborcza”, s. 6, 7 grudnia 2015. 
  2. wp.pl: Jerzy Nowosielski nie żyje. 2011-02-21.
  3. Babcia Jerzego Nowosielskiego pochodziła z Tarnawca
  4. Między Krakowem a Poczajowem
  5. Galeria Agraart. Jerzy Nowosielski. [dostęp 2018-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-25)].
  6. a b Marzena Bomanowska, Jerzy Nowosielski – lata na Narutowicza i Zachodniej [online], Wyborcza.pl, 22 lutego 2011 [dostęp 2018-01-31] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-31].
  7. a b c Maria Pilich, Przemysław Pilich. Bizantyjski świat Jerzego Nowosielskiego w Warszawie. „Skarpa Warszawska”, s. 65, styczeń 2024. 
  8. Lokalizator Grobów. Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Krakowie. [dostęp 2021-03-11].
  9. Paweł Przeciszewski: Warszawa. Prawosławie i rosyjskie dziedzictwo. Warszawa: Agencja Wydawnicza Egros, 2011, s. 57. ISBN 978-83-89986-73-3.
  10. Anna Radziukiewicz: Gródek nad Supraślą. Z dziejów prawosławnej parafii. Gródek: Parafia prawosławna Narodzenia Bogaradzicy w Gródku, 2011, s. 93. ISBN 978-83-933473-0-8.
  11. Zofia Łukomska-Chojecka: Jerzy Nowosielski w Wesołej. Przewodnik po kościele i kaplicy parafii pw. Opatrzności Bożej w Warszawie-Wesołej. Warszawa: Biblioteka Publiczna w Dzielnicy Wesoła m.st. Warszawy, 2019, s. 7. ISBN 978-83-953741-0-4.
  12. Grzegorz Kalwarczyk: Przewodnik po parafiach i kościołach Archidiecezji Warszawskiej. Tom 2. Parafie warszawskie. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 2015, s. 479. ISBN 978-83-7821-118-1.
  13. Maria Pilich, Przemysław Pilich. Bizantyjski świat Jerzego Nowosielskiego w Warszawie. „Skarpa Warszawska”, s. 67, styczeń 2024. 
  14. Zofia Łukomska-Chojecka: Jerzy Nowosielski w Wesołej. Przewodnik po kościele i kaplicy parafii pw. Opatrzności Bożej w Warszawie-Wesołej. Warszawa: Biblioteka Publiczna w Dzielnicy Wesoła m.st. Warszawy, 2019, s. 26. ISBN 978-83-953741-0-4.
  15. Kaplica z dziełami Nowosielskiego nie zniknie z ul. Kanoniczej [online], Onet.pl, 15 marca 2015 [zarchiwizowane z adresu 2015-03-16].
  16. Maria Pilich, Przemysław Pilich. Bizantyjski świat Jerzego Nowosielskiego w Warszawie. „Skarpa Warszawska”, s. 71, styczeń 2024. 
  17. Maciej Staniecki. Odsiecz wenecka. „Rzeczpospolita”, s. P13, 29-30 grudnia 2012. 
  18. M.P. z 1998 r. nr 7, poz. 154
  19. M.P. z 1993 r. nr 66, poz. 585
  20. Medal Gloria Artis dla Jerzego Nowosielskiego [online], rp.pl, 16 stycznia 2008 [dostęp 2013-01-05] [zarchiwizowane z adresu 2015-04-28].
  21. Nagroda Polskiej Akademii Umiejętności im. Erazma i Anny Jerzmanowskich. [dostęp 2024-06-02].
  22. Encyklopedia Krakowa, s. 675, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa - Kraków 2000
  23. Dziennik Polski, rok XXIX, nr 172 (9145), s. 2.
  24. "Polska. Ikona architektury" [online], Culture.pl [dostęp 2024-06-05] (pol.).
  25. Uroczyste otwarcie Sali Jerzego Nowosielskiego [online], prezydent.pl, 18 maja 2012 [dostęp 2012-12-01] [zarchiwizowane z adresu 2014-08-26].
  26. M.P. z 2022 r. poz. 735.
  27. Kronika Sejmowa 49 (954) [online].
  28. Pomóżmy odzyskać obrazy Nowosielskiego [online], tvp.info, 24 lutego 2011 [zarchiwizowane z adresu 2011-03-01].
  29. naszemiasto.pl: Kraków: włamanie do domu Jerzego Nowosielskiego. 2011-02-23.
  30. Marian Satała w: Gazeta Krakowska: Policja zaprezentowała odzyskane obrazy Nowosielskiego [VIDEO]. 2011-03-08.
  31. Policja przekazała Fundacji Nowosielskich odzyskane obrazy [online], Dzieje.pl, 8 marca 2011 [dostęp 2021-06-16].
  32. Gazeta Wyborcza 5 września 2015
  33. Polichromia Jerzego Nowosielskiego w kościele w Olszynach uratowana. [w:] Radio Kraków [on-line]. radiokrakow.pl, 10 czerwca 2017. [dostęp 2018-03-04].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]