Przejdź do zawartości

Rutelowate

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rutelowate
Rutelinae
MacLeay, 1819
Ilustracja
Chrysina aurigans
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

chrząszcze

Podrząd

chrząszcze wielożerne

Infrarząd

Scarabaeiformia

Nadrodzina

Scarabaeoidea

Rodzina

poświętnikowate

Podrodzina

rutelowate

Anoplognathus prasinus
Rutela lineola

Rutelowate, zmianowcowate (Rutelinae) – podrodzina lub rodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych. Należy tu ponad 4 000 gatunków. Ciepłolubne, rozprzestrzenione kosmopolitycznie. Polifagiczne. Larwy żerują na podziemnych częściach roślin, rozkładającej się materii roślinnej lub kompoście. Dorosłe odżywiają się liśćmi i kwiatami. Niektóre gatunki uznawane za szkodniki.

Taksonomia i nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Nazwę Rutelidae wprowadził w 1819 roku W.S. Macleay[1]. Od pracy Blancharda z 1851 takson ten traktowany był jako podrodzina Scarabaeidae[2]. Pod koniec XX wieku głównie wśród entomologów francuskich i włoskich pojawiać się zaczął trend do wynoszenia poszczególnych podrodzin Scarabaeidae, w tym rutelowatych, do rangi rodzin. Takie podejście zwykle jest krytykowane przez entomologów środkowoeuropejskich[3] i rzadko jest logicznie uargumentowane[4]. Prace systematyzujące podział chrząszczy, zarówno Lawrence'a i Newtona z 1995 roku[5], jak i autorstwa 11 koleopterologów z 2011 roku[1], traktują rutelowate jako podrodzinę poświętnikowatych (Scarabaeidae)[5][1]. Według stanu 2016 rok taka systematyka przyjęta jest na stronach Biodiversity Map[6] i BioLib.cz[7]. Rutelowate w randze rodziny występują natomiast w Fauna Europaea[8] oraz Scarabs: World Scarabaeidae Database P. Schoolmeestersa[9]. Trzecią opcją jest stosowane przez niektórych badaczy traktowanie Rutelinae jako podrodziny Melolonthidae[10].

Podział rutelowatych na plemiona jest stabilny, ale niektóre z nich mogą być parafiletyczne[2]. Wyróżnia się 7 plemion[1][2][7]:

Niekiedy do podrodziny tej włącza się również Hopliini[2], które w systematyce Boucharda i innych są zaliczane do Melolonthinae[1]. W przypadku wyniesienia rutelowatych do rangi rodziny Hopliinae bywają doń włączane jako podrodzina[8].

Według stanu na 1972 rok do rutelowatych zalicza się ponad 4100 gatunków, należących do około 200 rodzajów[2].

Polską nazwę zwyczajową rutelowate zaproponował w 1996 roku Marek Bunalski[3]. Wykorzystana została m.in. w Entomologii Stosowanej[11]. Ponadto dla grupy tej spotykana jest polska nazwa zmianowcowate[12].

Chrząszcze małe do średnich[13], o ciele podłużno-owalnym[2], różnorodnie ubarwionym[13]. Dziewięcio- lub dziesięcioczłonowe czułki zwieńczone są trójczłonową buławką. Warga górna, z wyjątkiem Anomalacra, wystaje nieco za wierzchołek nadustka. Odnóża przednie o poprzecznych biodrach[2] i dwuzębnych goleniach[13]. Odnóża środkowej pary mają po dwie przylegające ostrogi na goleniach. Na wszystkich parach nóg pazurki niezależnie ruchome, nierównej długości (na każdej z nóg jeden zredukowany, niekiedy całkiem zanikły), często lekko podzielone na wierzchołkach. Tarczka oraz pygidium za wierzchołkami pokryw widoczne[2].

Ekologia i występowanie

[edytuj | edytuj kod]

Owady ciepłolubne, polifagiczne[13]. Larwy żerują na rozkładającej się materii roślinnej, kompoście lub organach podziemnych roślin. Dorosłefitofagami, odżywiającymi się liśćmi i kwiatami roślin. Imagines mogą uczestniczyć w zapylaniu[2].

Takson kosmopolityczny[2]. W Polsce występują 4 gatunki: nałanek krzyżowiec (A. agricola), nałanek kłosiec (C. segetum), listnik zmiennobarwny (A. dubia) i ogrodnica niszczylistka (P. horticola)[6].

Znaczenie gospodarcze

[edytuj | edytuj kod]

Niektóre gatunki wymienia się jako szkodniki upraw polowych, sadów, winnic i drzew liściastych[13]. Należą tu m.in. Popillia japonica i gatunki z rodzaju listnik (Anomala)[2].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e Patrice Bouchard i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI10.3897/zookeys.88.807.
  2. a b c d e f g h i j k Mary Liz Jameson: Rutelinae. [w:] Generic Guide to New World Scarab Beetles [on-line]. UNL State Museum - Division of Entomology. [dostęp 2016-04-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-15)].
  3. a b Marek Bunalski. Nowe trendy w systematyce rodzinowej żuków (Coleoptera, Scarabaeoidea) a nazewnictwo wernakularne. „Biuletyn Entomologiczny”. 4 (16), s. 8-9, Czerwiec-Lipiec 1996. 
  4. Paweł Jałoszyński: Co się porobiło w Scarabaeoidea, czyli ile jest teraz rodzin żukowatych. maj 2007. [dostęp 2014-01-18].
  5. a b J.F. Lawrence, A.F. Newton Jr.: Families and subfamilies of Coleoptera (with selected genera, notes, references and data on family-group names). W: J. Pakaluk, S. A. Slipinski (Eds.): Biology, Phylogeny, and Classification of Coleoptera: Papers Celebrating the 80th Birthday of Roy A. Crowson. Warszawa: Museum i Instytut Zoologii PAN, 1995, s. 779-1006.
  6. a b Rutelinae. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2016-04-23].
  7. a b Rutelinae. [w:] BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2016-04-23].
  8. a b Rutelidae. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2016-04-23].
  9. P. Schoolmeesters: Scarabs: World Scarabaeidae Database (version Jan 2016). [w:] Species 2000 & ITIS Catalogue of Life [on-line]. [dostęp 2016-04-23].
  10. Andrés Ramírez-Ponce, Alberto Bitar, Daniel Curoe, Two new species of Paranomala (Coleoptera: Melolonthidae: Rutelinae: Anomalini) from Mexico and Costa Rica with remarkable modifications on the pronotum, „Revista Mexicana de Biodiversidad”, 85 (4), 2014, s. 1054–1060, DOI10.7550/rmb.45731.
  11. Barbara Wilkaniec, Stanisław Burdajewicz, Wojciech Kubasik, Wanda Nowacka, Janusz Nowacki, Hanna Piekarska-Boniecka, Paweł Trzciński: Entomologia Stosowana. Barbary Wilkaniec (red.). Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, 2006. ISBN 83-7160-412-2.
  12. Przemysław Wylegała, Andrzej Batycki, Krzysztof Zając, Radosław Jaros: Plan Ochrony Przemęckiego Parku Krajobrazowego. Operat ochrony zwierząt. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008. [dostęp 2016-04-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-13)].
  13. a b c d e Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28b Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae pleurosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1978, s. 16.