Przejdź do zawartości

Terencjusz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Terencjusz
Ilustracja
Data urodzenia

ok. 195 p.n.e.

Data śmierci

ok. 159 p.n.e.

Zawód, zajęcie

komediopisarz rzymski

Publius Terentius Afer (ur. ok. 195 p.n.e., zm. nie wcześniej niż 159 p.n.e.) – komediopisarz rzymski, jeden z dwóch (obok Plauta), którego komedie zachowały się do naszych czasów.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Terencjusz był pochodzenia afrykańskiego (zapewne fenickiego – miejscem jego urodzenia było miasto Kartagina). Początkowo niewolnik Publiusza Terencjusza Lukana (Publius Terentius Lucanus). W domu pana, gdzie mieszkał od dziecka, uzyskał staranne wykształcenie i wykazał się talentem literackim, dzięki któremu został wyzwolony w młodym wieku (zapewne z chwilą osiągnięcia pełnoletniości).

W Rzymie należał do literackiego koła Scypiona. W latach 166–160 p.n.e. wystawił sześć komedii, które zachowały się pod jego nazwiskiem do naszych czasów.

W roku 160 p.n.e. wyjechał w podróż do Azji Mniejszej, z której już nigdy nie powrócił. Co się z nim stało, nie było dokładnie wiadomo już w starożytności – według części przekazów Terencjusz zginął w katastrofie morskiej podczas powrotu z Grecji w roku 159 p.n.e., według innych katastrofie uległ statek, którym Terencjusz wysłał do Italii swoje bagaże, w tym sto osiem (!) nowych komedii. Na wieść o tym, że przepadły, miał rozchorować się i umrzeć.

Jego słynne zdanie „Człowiekiem jestem; nic, co ludzkie, nie jest mi obce” legło u podstaw renesansu.

Dzieła

[edytuj | edytuj kod]

Jego sztuki zaliczane są do typu fabula palliata i zostały podzielone na dwie grupy w zależności od pierwowzoru greckiego:

Komedie wzorowane na utworach Menandra:

  • Dziewczyna z Andros (Andria), napisana jako pierwsza i wystawiona w r. 166 p.n.e.
  • Eunuch (Eunuchus), napisana jako druga i wystawiona w 161 p.n.e.
  • Sam siebie karzący (Heauton timorumenos), napisana jako trzecia i wystawiona w 163 p.n.e. – to z niej pochodzi słynne hasło humanistów renesansowych Homo sum: humani nil a me alienum puto (jest to wers 77 tej komedii, często cytowany w błędnej postaci, np. Homo sum et nihil humanum a me alienum esse puto)
  • Bracia (Adelphoe), napisana jako szósta, wystawiona w 160 p.n.e.

Komedie wzorowane na sztukach Apollodora z Karystos:

  • Formion (Phormio), napisana jako czwarta i wystawiona w 161 p.n.e.
  • Teściowa (Hecyra), napisana jako piąta, wystawiona w 165 p.n.e. i dwukrotnie w 160 p.n.e.

Największy sukces odniosła komedia Eunuch, najgorzej natomiast przyjęta przez publiczność była Hecyra, którą zdołano odegrać do końca dopiero za trzecim razem.

Tematykę utworów Terencjusza zdominowały miłosne przeżycia i uniesienia młodzieńców ateńskich, zakochanych w heterach, a stałymi motywami akcji były rozłąka, odnalezienie i rozpoznanie.

Terencjusz był w starożytności dość często oskarżany o to, że nie jest autorem sztuk wystawianych pod swoim nazwiskiem – prawdziwymi autorami mieli być Scypion Afrykański Młodszy, Gajusz Leliusz, Gajusz Sulpicjusz Galba (konsul roku 166 p.n.e. i poeta), Kwintus Fabiusz Labeo (konsul roku 183 p.n.e. i poeta) lub Marek Popiliusz Lenas (konsul z roku 173 p.n.e. i poeta). Według przekazów starożytnych Terencjusz w zasadzie sam wzmacniał te plotki, broniąc się w sposób niejednoznaczny i niezbyt energiczny. Jak się sprawa miała naprawdę, jest obecnie niemożliwe do ustalenia.

Terencjusz był o pokolenie młodszy od Plauta i nigdy nie zdołał przyćmić go sławą i popularnością. O ile jednak sztuki Plauta chętnie grywano w teatrach, o tyle sztuki Terencjusza dość wcześnie zostały w rzymskim szkolnictwie wciągnięte na listę lektur szkolnych i utrzymały się w tej roli aż do końca starożytności. Zapewniło im to cyrkulację w liczbie kopii wystarczającej do tego, żeby mogły zachować się do naszych czasów.

Zainteresowanie Terencjuszem wzrosło w epoce renesansu, a pod koniec XVIII wieku ukształtowała się tak zwana komedia płaczliwa (comédie larmoyante) wzorowana na jego utworach.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Julian Maślanka: Słownik pisarzy świata. Zielona Sowa, 2004. ISBN 83-7389-209-5.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]