Ulica Oleandry w Krakowie
| Krowodrza | |||||||||||||||||||||||||
 Widok z południa (z Błoń). Po lewej Dom im. Józefa Piłsudskiego, za nim schronisko młodzieżowe. Po prawej CK Rotunda i Hotel Studencki Żaczek. Perspektywę zamyka nowy budynek Biblioteki Jagiellońskiej. | |||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||
| Długość |
ok. 430 m | ||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Krakowa  | |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||||||||||||||||||||||
 50°03′38,0″N 19°55′16,3″E/50,060556 19,921194
| |||||||||||||||||||||||||
Oleandry – ulica w Krakowie, w dzielnicy V, pomiędzy al. 3 Maja i ul. W. Reymonta, na Czarnej Wsi. Ma długość ok. 430 m[1].
Nazwa ulicy[edytuj | edytuj kod]
Geneza słowa „Oleandry” nie jest jasna. Jedna z hipotez wiąże nazwę z krzewami oleandrów, które rosły w szpalerze podczas wystawy w 1912 roku[2], inna wywodzi Oleandry od słowa „olędry”, którym określano zarośla nadrzeczne w pobliżu kościoła Norbertanek[2]. To jednak przypuszczenie nie ma potwierdzenia w źródłach[3]. Kolejna wiąże słowo z żartobliwym określeniem „oleandry”, którego używano wobec porastających okolicę dzisiejszej ulicy krzewów wikliny[3].
Ulica swoją nazwę, na cześć teatrzyku i toczących się tutaj wydarzeń, otrzymała w 1932 a powstała kilka lat wcześniej.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Na terenie pomiędzy dzisiejszą ulicą a aleją Adama Mickiewicza znajdował się, zbudowany ok. 1866 Bastion I ½ „Na Piasku”, obiekt austriackiej Twierdzy Kraków. Wyburzony został w początkach XX wieku, po opuszczeniu przez austriacką armię i wykupieniu dawnych umocnień przez Miasto.
W 1912 zorganizowano na tym terenie Wystawę Architektury i Wnętrz w Otoczeniu Ogrodowym. Wówczas został wzniesiony teatr ogródkowy „Oleandry” (albo „Pod oleandry”), nazwany tak prawdopodobnie przez Leona Wyrwicza[1]. Później, pod sam koniec swojego istnienia, zyskał nazwę „Bagatela”, przejętą potem przez teatr na rogu ulic Karmelickiej i Krupniczej[2].
Na Oleandrach, z młodzieży-członków polskich towarzystw kulturalnych i sportowych, Józef Piłsudski uformował w sierpniu 1914 r. I Kompanię Kadrową, która miała swoją kwaterę w budynku dawnego teatru i stąd wymaszerowała 4 sierpnia w stronę Kielc, obalając po drodze słupy graniczne w Michałowicach. Liczyła nieco ponad 140 żołnierzy i stanowiła zalążek późniejszego Wojska Polskiego, pierwszy regularny oddział polskiego wojska od czasu zakończenia powstania styczniowego[4][5][6].
Dla upamiętnienia tych wydarzeń imieniem Oleandrów nazwano jedną z warszawskich ulic[7].
Zabudowa[edytuj | edytuj kod]
Ulica zabudowana jest wyłącznie gmachami użyteczności publicznej z których kilka wzniesiono już okresie międzywojennym.
- ul. Oleandry 1 (al. 3 Maja 5) - Dom studencki im. Prezydenta Mościckiego, proj. Wacław Krzyżanowski (1924), obecnie Hotel Studencki „Żaczek” oraz SCK Rotunda
- ul. Oleandry 2 (al. 3 Maja 7) - Dom im. Józefa Piłsudskiego, proj. Adolf Szyszko-Bohusz i Stefan Strojek (1928), na którym w 1988 odsłonięto kompozycję rzeźbiarską autorstwa Antoniego Kostrzewy, przedstawiającą Piłsudskiego, buławę marszałkowską, orła legionowego i dwa karabiny z datą 6 sierpnia 1914.
- ul. Oleandry 2a - dawne Collegium Geologicum UJ, w latach 1962-2017 było siedzibą Instytut Nauk Geologicznych UJ[8]; od 2019 budynek ten zajmuje Instytutu Bliskiego i Dalekiego Wschodu UJ.
- ul. Oleandry 3 (al. Mickiewicza 22) - Biblioteka Jagiellońska nowy budynek.
- ul. Oleandry 4 - Miejski Dom Wycieczkowy, proj. Edward Kreisler (1922), od 1959 schronisko Polskiego Towarzystwa Schronisk Młodzieżowych.
Przy ulicy znajdują się także budynki Uniwersytetu Rolniczego i Uniwersytetu Pedagogicznego.
-
ul. Oleandry 1
DS Żaczek i Rotunda -
ul. Oleandry 2
Dom im. Józefa Piłsudskiego -
ul. Oleandry 4
Dom Wycieczkowy
.jpg)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków: PWN, 2000, s. 697.
- ↑ a b c Jan Adamczewski, Mała encyklopedia Krakowa, Kraków: Hurnex, 1996, s. 358.
- ↑ a b Elżbieta Supranowicz, Nazwy ulic Krakowa, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1995, ISBN 83-85579-48-6, s. 115.
- ↑ 106. rocznica wymarszu 1. Kompanii Kadrowej z krakowskich Oleandrów [online], wojsko-polskie.pl [dostęp 2023-11-06].
- ↑ Telewizja Polska S.A, 109. rocznica wymarszu Pierwszej Kompanii Kadrowej Legionów [online], gdansk.tvp.pl [dostęp 2023-11-06] (pol.).
- ↑ 108. rocznica utworzenia Pierwszej Kompanii Kadrowej [online], dzieje.pl [dostęp 2023-11-06] (pol.).
- ↑ Ulica Oleandrów [online], Urząd Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy.
- ↑ Mariusz Kędzięrski, Michał Skiba: Historia rozwoju nauk geologicznych na Uniwersytecie Jagiellońskim. Uniwersytet Jagielloński. [dostęp 2023-11-06].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jan Adamczewski, Mała encyklopedia Krakowa, Kraków: Hurnex, 1996.
- Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków: PWN, 2000.
- Praca zbiorowa Encyklopedia Krakowa, wydawca Biblioteka Kraków i Muzeum Krakowa, Kraków 2023, ISBN 978-83-66253-46-9 t. II, s. 101-102
- Elżbieta Supranowicz Nazwy ulic Krakowa, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, Kraków 1995, ISBN 83-85579-48-6 s. 115