Przejdź do zawartości

Wikipedystka:Tagend/brudnopis

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Hypatia z Aleksandrii
Ὑπατία
Ilustracja
Rysunek Juleas Maurica Gasparda, 1908
Data urodzenia

ok. 355 lub 370

Data i miejsce śmierci

415
Aleksandria

Przyczyna śmierci

zabójstwo

Zawód, zajęcie

matematyczka i filozofka

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Hypatia z Aleksandrii, gr. Ὑπατία (ur. ok. 355 lub 370[1], zm. w marcu 415 w Aleksandrii) – aleksandryjska filozofka, uczona zajmująca się matematyką, filozofią neoplatońską i astronomią. Była wybitną myślicielką w Aleksandrii, gdzie uczyła filozofii i astronomii[2].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo

[edytuj | edytuj kod]

Hypatia była córką matematyka, astronoma i filozofa Teona z Aleksandrii (ok. 335 - ok. 405)[3][4][5], wykształcenie matematyczne odebrała najpewniej pod jego kierunkiem. Według historyka Edwarda J. Wattsa Teon był głową wysoce prestiżowej, ekskluzywnej i konserwatywnej szkoły „Muzejon”, nazwanej tak po Muzeum Aleksandryjskim[4]. Teon odrzucał nauki Jamblicha, ucząc w swojej szkole czystego Plotyńskiego Neoplatonizmu[4]. Jego głównym osiągnięciem było wyprodukowanie nowej edycji „Elementów” Euklidesa, w której poprawił pomyłki kopistów, powstałych na przestrzeni prawie 700 lat kopiowania[6][7][8]. Nowe wydanie Teona stało się najczęściej używaną wersją „Elementów” przez kolejne stulecia[7][9], prawie całkowicie wypierając inne wydania[9].

Nic nie wiadomo o matce Hypatii, która nie jest wymieniona w żadnych istniejących źródłach[10][11][12].

Kariera

[edytuj | edytuj kod]

Hypatia została określona jako uniwersalna geniuszka[13], chociaż prawdopodobnie była bardziej nauczycielką i komentatorką, niż innowatorką[14][15][16][17]. Nie ma żadnych dowodów na to, że opublikowała samodzielne prace filozoficzne[18] i najprawdopodobniej nie dokonała żadnych przełomowych odkryć matematycznych[14][15][16][17]. W czasach Hypatii uczeni utrwalali klasyczne dzieła matematyczne i komentowali je, aby rozwinąć swoje dyskusje, raczej niż publikowali własne prace[14][19][20]. Zostało też zasugerowane, że zamknięcie Muzejonu i zniszczenie Sarapeum mogły sprawić, że Hypatia i jej ojciec skupili swoje wysiłki na przechowywaniu przełomowych ksiąg matematycznych i zwiększaniu ich dostępności dla swoich uczniów[18]. Księga Suda mylnie stwierdza, że nie zachowały się, żadne prace Hypatii[21], współcześni historycy odkryli kilka jej istniejących prac[21]. Tego rodzaju niepewność autorska jest typowa dla filozofek z Antyku[22].

Wielu współczesnych historyków twierdzi, że można jej przypisać współpracę z ojcem przy redakcji pism Ptolemeusza i Euklidesa. Wiadomo, że pracowała nad komentarzami i wydaniem traktatów „Arytmetyka” Diofantosa i „Stożkowe” Apoloniusza z Pergi. Nie można wykluczyć, że ostateczny kształt tych dzieł, jaki dotarł do naszych czasów, jak również „Almagestu” i „Tablic podręcznych” Ptolemeusza, jest dziełem Hypatii[23][24].

Nieco więcej wiadomo o jej działalności na polu filozofii, szczególnie dzięki listom jej ucznia Synezjusza z Cyreny, biskupa Ptolemaidy. Utworzyła wokół siebie krąg oddanych uczniów, wspólnotę dążącą do wiedzy i poznania natury rzeczywistości, opierając się na filozofii pitagorejsko-platońskiej. Hypatia wymagała od siebie i swych uczniów wysiłku umysłu, woli i wyrzeczeń. Jednocześnie jej postawa była tolerancyjna i odznaczała się otwartym spojrzeniem na problemy filozoficzne. Wśród jej uczniów byli chrześcijanie i poganie, pochodzący nie tylko z Aleksandrii i Egiptu, ale z Syrii, Cylicji i Konstantynopola. Jej uczniowie odpłacali jej przywiązaniem i miłością długo po osiągnięciu samodzielności, a nawet wysokich godności kościelnych.

Choć filozoficzny krąg jej uczniów miał charakter elitarny, Hypatia wykładała również publicznie matematykę i astronomię[25]. Wykłady prowadziła w swym domu, przed którym zbierały się tłumy entuzjastów, i w miejskich salach wykładowych. Często jeździła powozem, zatrzymywała się po drodze w instytucjach publicznych, rozmawiała z urzędnikami i dostojnikami. Była niezwykle szanowana wśród swoich zwolenników i uchodziła za autorytet moralny. Ceniono jej wiedzę, logikę i inne zalety intelektualne oraz cechy jej charakteru: umiar, dystynkcję w obejściu, prostotę ubioru, wstrzemięźliwość seksualną (do końca życia pozostała dziewicą), miłość do Aleksandrii, w której sprawy się angażowała.

Wiadomo też, że budowała astrolabia i areometry, ale nie wynalazła ich, gdyż były używane na długo przed jej narodzeniem.

Współczesny Hypatii historyk Sokrates Scholastyk pisze o niej w swojej „Historii Kościoła”[26]:

„Udało jej się osiągnąć tak wysoki stopień wykształcenia, że przewyższała współczesnych sobie filozofów, stała się kontynuatorką wznowionej przez Plotyna szkoły platońskiej i potrafiła wykładać na prośbę zainteresowanych wszelkie, jakiekolwiek by były, doktryny filozoficzne”

Hypatia a chrześcijaństwo

[edytuj | edytuj kod]

Hypatia nie była praktykującą poganką. Nie chcąc dostarczać pretekstu chrześcijańskiej administracji miasta do ataku na siebie i swoich uczniów[27], respektowała prawodawstwo antypogańskie, nie uczęszczała do świątyń, nie uczestniczyła w protestach przeciwko burzeniu świątyń pogańskich lub zamienianiu ich na chrześcijańskie kościoły. Nic nie wiadomo na temat jej postawy podczas burzenia Serapejonu w 391 roku. Nie czyniła różnicy między swymi pogańskimi i chrześcijańskimi uczniami. Opiekowała się wszystkimi studentami, niezależnie od ich światopoglądu. Utrzymywała kontakty z urzędnikami cesarskimi i miejskimi, z których większość była chrześcijanami. Był nim również Orestes, prefekt cesarski. Dzięki temu cieszyła się powszechnym szacunkiem. Za czasów biskupa Teofila, odpowiedzialnego za zniszczenie Serapejonu, nie spotykały jej żadne szykany.

Śmierć

[edytuj | edytuj kod]
Ikona przedstawiająca Cyryla z Aleksandrii

Kontekst

[edytuj | edytuj kod]

Sytuacja zmieniła się po śmierci Teofila w 412 roku[28]. Mimo że trenował swojego siostrzeńca Cyryla, nie mianował go oficjalnie swoim następcą[29]. Z tego powodu rozpętała się brutalna walka o diecezję pomiędzy Cyrylem i jego rywalem Tymoteuszem. Wygrał ją Cyryl i natychmiast zaczął karać wszystkich, którzy popierali Tymoteusza (m.in. zamknął kościoły Nowacjanistów i skonfiskował ich własności)[30]. Spotkało się to z dużą nieufnością ze strony szkoły Hypatii[31].

Według Sokratesa Scholastyka, w 414 roku, po masakrze dokonanej przez Żydów, Cyryl zamknął wszystkie synagogi w Aleksandrii, skonfiskował ich majątek oraz wygnał znaczną część z miasta [32][30]. Głęboko oburzyło to Orestesa, rzymskiego prefekta Aleksandrii, bliskiego przyjaciela Hypatii[10] oraz świeżo nawróconego chrześcijanina[10][33][34], który wysłał zjadliwy raport do cesarza[10][30][35]. Konflikt eskalował, aż wybuchł bunt, w wyniku którego Orestes prawie stracił życie przez parabolanów (chrześcijańskich kleryków Cyryla)[30]. W ramach kary Ammonius (mnich, który rozpoczął bunt) został publicznie torturowany na śmierci [30][36][37]. Cyryl chciał ogłosić Ammonuisa męczennikiem[30][36][38], ale chrześcijanie w Aleksandrii byli tym głęboko oburzeni[36][39], ponieważ Ammonius został zabity za rozpoczęcie buntu i próbę zabójstwa gubernatora (Orestesa), a nie za jego wiarę[36]. Wybitni chrześcijanie aleksandryjscy interweniowali i zmusili Cyryla do porzucenia tej sprawy[30][36][39]. Jednak konflikt Cyryla z Orestem trwał dalej[40]. Podczas jego trwania Orestes często radził się Hypatii[41][42], jako że była po równo ceniona przez pogan i chrześcijan, nie była zaangażowana we wcześniejsze stadia konfliktu oraz miała nieskazitelną reputację mądrego doradcy[43].

Pomimo popularności i dobrego wizerunku publicznego Hypatii, Cyryl i inni księża zaczęli atakować aleksandryjską filozofkę i matematyczkę, oskarżając ją z ambon aleksandryjskich kościołów o czary i uprawianie satanizmu. Jednak przyczyny religijno-polityczne były tylko jednym z powodów ataku Cyryla na Hypatię. Cyryl zazdrościł aleksandryjskiej matematyczce popularności wśród mieszkańców Aleksandrii. Według najnowszych badań profesor Marii Dzielskiej, żywił do niej głęboką, patologiczną nienawiść:

...zarzuty stawiane Cyrylowi dotyczą ponadto głębszego aspektu sprawy niż tylko udziału w zewnętrznych manifestacjach wrogości i kłamstwa. Dotykają sfery jego psychologii i moralności. Cyryl uczynił coś, co można by określić naruszeniem zasad chrześcijańskiego porządku moralnego, któremu miał służyć. Stało się tak dlatego, że nie umiał pogodzić się z przegraną. Chciał być liderem społeczności aleksandryjskiej, a tymczasem to miejsce w kręgach elity zajmowała Hypatia... Pobudzało to jego ambicje, prowadziło do frustracji i patologicznej zawiści. Cyryl stawał się niebezpieczny. Aż trzy źródła mówią nam o zawiści Cyryla jako przyczynie śmierci Hypatii. Chodzi tutaj o Sokratesa, Hezychiusza i Damascjusza. Najcięższe, bezpośrednie, imienne oskarżenia o kierowanie się prymitywną, mroczną zawiścią wobec Hypatii spadają na Cyryla ze strony Damascjusza...[44]

Morderstwo

[edytuj | edytuj kod]
Ilustracja Louisa Figuiera w „Vies des savants illustres, depuis l'antiquité jusqu'au dix-neuvième siècle” z 1866, przedstawiająca wyobrażenie autora, o tym jak mogła wyglądać napaść na Hypatię

W wyniku dyskredytacji i podważania jej reputacji[45][46][47], Hypatia w 415 roku (według niektórych osoba w starszym wieku[48], według innych opracowań (Ch. Kingsley) miała wówczas tylko 25 lat[49], choć najczęściej w piśmiennictwie podawany jest wiek 45 lat) została zamordowana. Grupa chrześcijan, której przewodniczył lektor Piotr (tzw. Piotr Lektor), wywlekła ją z powozu, którym wracała do domu[50][51][52] i zaciągnęła do Caseareum, dawnej świątyni pogańskiej i centrum rzymskiego kultu cesarskiego, przekształconego w chrześcijański kościół[43][50][52]. Tam rozebrali Hypatię do naga i zamordowali ostrakonami[50][53][54][55]. Damascjusz dodaje, że wycięli jej gałki oczne[56]. Rozerwali też jej ciało na kawałki i przeciągnęli jej członki przez miasto do Cinarionu, gdzie je podpalili[50][55][56]. Watts twierdzi, że było to tradycyjne postępowanie Aleksandryjczyków w stosunku do ciał najpodlejszych przestępców, które wywlekano poza miasto i tam spalano, jako symbol oczyszczenie miasta[56][57].

Ponieważ przywódcą tego mordu był chrześcijanin, Piotr Lektor, rzuciło to – jak podaje Sokrates Scholastyk[58] – cień na Kościół aleksandryjski i na jego biskupa. Zwykle wyważony w swoich ocenach Sokrates był pełen oburzenia na Cyryla[59]. Oskarża go również późniejszy neoplatoński filozof Damascjusz (462–544). Sokrates pisze też, że Hypatia, będąc w przyjaźni z Orestesem, w opinii ludzi ze sfer kościelnych rzekomo przeszkadzała w pojednaniu między nim a biskupem miasta[48]. Orestes, pozbawiony cennego sprzymierzeńca, w wyniku zabiegów Cyryla stracił swe stanowisko.

Jak twierdzi Maria Dzielska, trudno jest udowodnić bezpośrednie wydanie rozkazu, nakazującego zamordować Hypatię w określonym miejscu czy w określony sposób przez biskupa Cyryla, ale jednoznacznie ponosi on odpowiedzialność za to morderstwo[60]. Profesor Tadeusz Zieliński ze śmiercią Hypatii wiąże udział mnichów nitryjskich, których nazywa „czarną gwardią” takich biskupów jak Teofil czy Cyryl. Obciąża ich odpowiedzialnością nie tylko za śmierć Hypatii, ale także za zburzenie Serapejonu[61]. O udziale mnichów nitryjskich w wydarzeniach w Aleksandrii wspomina również Maria Dzielska[62].

Bestialski mord dokonany na aleksandryjskiej uczonej był czymś niespotykanym nawet na ówczesne czasy. Przez stulecia filozofowie byli nietykalni (szczególnie podczas przejawów publicznej przemocy, które czasami występowały w rzymskich miastach). Dlatego barbarzyńskie zabójstwo filozofki z rąk motłochu było widziane, jako „głęboko niebezpieczne i destabilizujące”[63]. Oburzenie obecne również wśród wielu chrześcijan odbiło się głośnym echem w starożytnym świecie. Śledztwo w sprawie śmierci aleksandryjskiej matematyczki oparło się nawet o dwór cesarski, jednak dzięki potędze i wpływom Cyryla nikogo nie ukarano[64][65].

Późniejsze interpretacje śmierci Hypatii

[edytuj | edytuj kod]
Hypatia, obraz Charlesa Williama Mitchella z 1885 roku

Okoliczności śmierci Hypatii znamy przede wszystkim z relacji historyka chrześcijańskiego, Sokratesa Scholastyka (ok. 380−450)[66], mieszkającego w Konstantynopolu.

Późniejsi autorzy wczesnego średniowiecza pozostawili sporo wzmianek o Hypatii, a hagiografia chrześcijańska niektóre elementy jej życia powiązała ze św. Katarzyną[67][68][69]. Jan z Nikiu (VII w.) w swojej Kronice świata krytykuje aleksandryjską matematyczkę:

Kobieta filozof, poganka imieniem Hypatia, cały czas poświęcała się magii, astrolabiom i instrumentom muzycznym, swymi satanicznymi sztuczkami zwiodła wielu ludzi. Gubernator miasta świadczył jej niezwykłe honory, gdyż go zaczarowała. W wyniku tego przestał chodzić do kościoła, jak miał w zwyczaju[70].

Księga Suda, leksykon bizantyjski z X w., cytuje dzieło Żywot Izydora filozofa, którego autorem jest neoplatończyk Damaskios (462−544) z Aten. Filozof następująco opisał przyczyny i okoliczności śmierci Hypatii:

...Cyryl, powodowany zazdrością, spowodował, że pocięto ją (ceadem ei protinus machinatus est), i to /w sposób/ najbardziej ze wszystkich zbrodniczy[71].

Zainteresowanie osobą Hypatii przeżyło renesans w okresie oświecenia, kiedy irlandzki filozof i wolnomyśliciel z nurtu racjonalistycznego, John Toland (1670−1762), w swym traktacie Hypatia zinterpretował jej śmierć w duchu antykatolickim, czyniąc z niej symbol konfliktu rozumu i religii, wolności i fanatyzmu, nauki i ciemnoty[72]. Podchwycił to Wolter. Odtąd legenda żyła już własnym życiem, obrastając w coraz to nowe, coraz mniej prawdopodobne znaczenia. Czyniono z Hypatii symbol swobody seksualnej, młodzieńczą i piękną ofiarę sadystycznych, ogarniętych nieczystymi żądzami mnichów. Bez wątpienia aparycja aleksandryjskiej filozofki robiła wrażenie. Damascjusz opisuje ją jako kobietę piękną i powabną[73]. Jej śmierć miała zapoczątkować upadek intelektualny Aleksandrii, koniec nauki i filozofii. Próbowano również czynić z niej chrześcijankę, która porzuciła pogaństwo tuż przed swoją śmiercią[74].

Według Marii Dzielskiej i Pierre’a Chuvina Hypatia stała się ofiarą konfliktu politycznego pomiędzy chrześcijanami, z których jedna strona była przedstawicielem władzy świeckiej, druga kościelnej, choć Dzielska dostrzega tu również istotne relacje interpersonalne[44].

Biskupi aleksandryjscy zatrudniali i utrzymywali ze swoich dochodów grupy zbrojnych parabolanów, służących do siłowego rozstrzygania doraźnych gier politycznych i sporów religijnych, wzniecania zamieszek, samosądów i likwidacji niewygodnych osób[75], co zostało wykorzystane do zabicia Hypatii[76]. W kolejnych latach, aż do podboju muzułmańskiego, Aleksandria była nadal żywym ośrodkiem życia umysłowego, choć jego poziom ulegał ciągłemu obniżeniu[77][78].

Morderstwo Hypatii a stanowisko historyków

[edytuj | edytuj kod]

Profesorka Maria Dzielska uważa, że morderstwo Hypatii miało głównie podłoże polityczne, choć równie ważnym czynnikiem była osobista zawiść i niechęć, jaką biskup Cyryl żywił do aleksandryjskiej matematyczki[44]. Profesor Aleksander Krawczuk jest zdania, iż Hypatię zamordowano z dwóch przyczyn: jako polityczną zwolenniczkę Orestesa oraz niewygodną z punktu widzenia ówczesnej filozofii chrześcijańskiej pogańską, uczoną kobietę[79]. Podobne stanowisko prezentuje dr Andrzej Ćwiek, egiptolog z Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. Według niego mord na Hypatii wynika bezpośrednio z atmosfery panującej w tamtym czasie w Aleksandrii, nakazującej prześladować pogan i likwidować ich kulturę w imię chrześcijaństwa[80].

Pochodzący z Konstantynopola i żyjący w tym samym okresie co Cyryl i Hypatia Sokrates Scholastyk (380-ok. 450) twierdził, że Hypatię zamordowali chrześcijanie, którym przewodził lektor Piotr, z uwagi na jej osobiste przymioty i działalność, zaś znajomość z Orestesem była tylko pretekstem do zabicia niewygodnej osoby[66]. W swoim dziele „Historia Kościoła” tak pisze o Hypatii:

Żyła w Aleksandrii pewna niewiasta imieniem Hypatia, była ona córką filozofa Teona. Udało jej się osiągnąć tak wysoki stopień wykształcenia, że przewyższała współczesnych sobie filozofów, stała się kontynuatorką wznowionej przez Plotyna filozofii platońskiej i potrafiła wykładać na prośbę zainteresowanych wszelkie, jakie by nie były, doktryny filozoficzne. Dlatego też garnęli się do niej zewsząd ci, którzy chcieli się poświęcić nauce filozofii. Ze względu na zmuszającą do szacunku szczerość i swobodę wypowiedzi, którą zapewniło jej posiadane wykształcenie, umiała mądrze występować także i wobec przedstawicieli władzy; i nie potrzebowała się wstydzić, kiedy się pojawiła wśród mężów: wszyscy nie tylko szanowali ją dla nieprzeciętnej roztropności, ale nawet czuli się onieśmieleni. Otóż tym razem przeciwko niej uzbroiła się zawiść. Ponieważ bowiem dość często spotykała się z Orestesem, fakt ten skłonił ludzi ze sfer kościelnych do wysunięcia oszczerczego oskarżenia, że to właśnie ona stoi na zawadzie i sprzeciwia się nawiązaniu przyjaznych stosunków pomiędzy Orestesem a biskupem Cyrylem. Tak więc ludzie porywczego usposobienia, którym przewodził lektor Piotr, umówiwszy się między sobą upatrzyli moment, kiedy owa niewiasta wracała skądś do domu, i wyrzuciwszy ją z lektyki zawlekli pod kościół zwany Cezarejon; tu zdarłszy z niej szaty zabili ją odłamkami skorup. Następnie rozszarpawszy ciało na sztuki poznosili poszczególne części na miejsce zwane Kinaron i spalili w ogniu. Zbrodnia ta ściągnęła na Cyryla i na Kościół w Aleksandrii niemało hańbiących zarzutów. Bo ci, co żyją według religii Chrystusowej, nie mają absolutnie nic wspólnego z morderstwami, bitwami i podobnymi do tych sprawami[81].

Niektórzy historycy katoliccy oraz teologowie i patrolodzy kościoła katolickiego mają inne zdanie o roli Cyryla w publicznym mordzie Hypatii. J.Daniélou i I. Marrou (1963) przedstawiają zabójstwo Hypatii jako samosąd tłumu, będący przejawem bezprawia[82]. Katolicy patrolodzy B. Altaner i A. Stuiber uważają (1978 r.), że nie można biskupa Aleksandrii obarczać winą za śmierć Hypatii[83]. Autorzy tomu pierwszego dzieła pt. Świat Bizancjum pod redakcją C. Morrisson (2004 r.), będący badaczami francuskiego CNRS, Sorbony i Uniwersytetu we Fryburgu i in., stwierdzają, że za mord dokonany na Hypatii winić należy zaostrzanie się namiętności religijnych w społeczeństwie Aleksandrii, którym sprzyjała nietolerancyjna postawa Cyryla. Podobnie działo się w Konstantynopolu i innych ośrodkach Bizancjum:

Świadczą o tym wydarzenia w Aleksandrii, którym sprzyjała nietolerancyjna postawa patriarchy Cyryla (412-444): była to masakra chrześcijan zgromadzonych przed jednym z kościołów spalonych przez Żydów, a następnie zabójstwo filozofki Hypatii przez fanatycznych chrześcijan (415), którzy ukamienowali ją i spalili jej zwłoki po ich uprzednim poćwiartowaniu (Sokrates, Hist. eccl. VII,15). Akty przemocy powtarzają się także w innych miastach, a zwłaszcza w Konstantynopolu, gdyż kontrowersje natury doktrynalnej i kościelnej wywołują namiętności, jakie nawet dziś trudno sobie wyobrazić. Nie są one jedynie przejawem konfliktów frakcji, gry interesów czy rywalizacji osób albo miast (jak w przypadku rywalizacji szkół antiocheńskiej i aleksandryjskiej)[84].

O niepokojach religijnych na terenie Egiptu i Aleksandrii wspomina również praca zbiorowa Religie starożytne Bliskiego Wschodu pod red. prof. dr hab. Krzysztofa Pilarczyka:

Wielokrotnie w pierwszych wiekach naszej ery miało miejsce prześladowanie egipskich chrześcijan; po zwycięstwie chrześcijaństwa nastąpiło nie mniej zajadłe prześladowanie „pogan”. Spalenie Biblioteki Aleksandryjskiej, zburzenie Serapeum i zamordowanie Hypatii, to kolejne odsłony tego dramatu. Świątynie dawnych bóstw były zamieniane na kościoły[85].

Pamięć o Hypatii

[edytuj | edytuj kod]

W wierszu „Traktat moralny” napisanym w 1947 polski poeta Czesław Miłosz wspomina o Hypatii:

Biedna Hypatia, z której zdarli
Suknie na placu Aleksandrii

Powyższy cytat stanowi również motto książki Marii Dzielskiej Hypatia z Aleksandrii[86].

Na cześć Hypatii została nazwana planetoida (238) Hypatia, krater[87] i grupa rowów na Księżycu, planeta krążąca wokół gwiazdy jota Draconis oraz rodzaj ciem z rodziny niedźwiedziówkowatych[88].

Hypatia w kulturze

[edytuj | edytuj kod]
Fotografia z 1867 roku autorstwa Cameron pt. Hypatia

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Hypatia z Aleksandrii, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2010-03-20].
  2. ↑ Krebs, Groundbreaking Scientific Experiments, Inventions, and Discoveries; The Cambridge Dictionary of Philosophy, druga edycja, Cambridge University Press, 1999: "Greek Neoplatonist philosopher who lived and taught in Alexandria."
  3. ↑ Hypatia of Alexandria [online], ABC listen, 2 sierpnia 1997 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
  4. ↑ a b c Edward J. Watts, City and School in Late Antique Athens and Alexandria, University of California Press, 10 września 2008, ISBN 978-0-520-25816-7 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
  5. ↑ Maria Dzielska, Hypatia of Alexandria, Harvard University Press, 1995, ISBN 978-0-674-43776-0 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
  6. ↑ Michael Deakin, Hypatia of Alexandria: Mathematician and Martyr, Prometheus Books, 30 września 2010, ISBN 978-1-61592-129-4 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
  7. ↑ a b Michael J. Bradley, The Birth of Mathematics: Ancient Times To 1300, Infobase Publishing, 2006, ISBN 978-0-7910-9723-6 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
  8. ↑ Charlotte Booth, Hypatia: Mathematician, Philosopher, Myth, Fonthill Media, 15 maja 2017 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
  9. ↑ a b Alan Cameron i inni, Barbarians and Politics at the Court of Arcadius, University of California Press, 1993, ISBN 978-0-520-06550-5 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
  10. ↑ a b c d Charlotte Booth, Hypatia: Mathematician, Philosopher, Myth, Fonthill Media, 15 maja 2017 [dostęp 2023-10-24] (ang.).
  11. ↑ Edward J. Watts, Hypatia: The Life and Legend of an Ancient Philosopher, Oxford University Press, 1 lutego 2017, ISBN 978-0-19-021004-5 [dostęp 2023-10-24] (ang.).
  12. ↑ Michael Deakin, Hypatia of Alexandria: Mathematician and Martyr, Prometheus Books, 30 września 2010, ISBN 978-1-61592-129-4 [dostęp 2023-10-24] (ang.).
  13. ↑ G. Jäschke, Niyazi Berkes (Ed.): Turkish Nationalism and Western Civilization. Selected Essays of Ziya Gökalp, London: George Allen and Unwin 1959. 336 S. 35 s, „Die Welt des Islams”, 6 (1), 1959, s. 172–173, DOI: 10.1163/157006059x00449, ISSN 0043-2539 [dostęp 2023-10-26].
  14. ↑ a b c Michael Gagarin, The Oxford encyclopedia of ancient Greece and Rome. - Vol. 1 - 7, Oxford University Press, 2010, s. 49-51, ISBN 978-0-19-517072-6 [dostęp 2023-10-26] (ang.).
  15. ↑ a b Michael Deakin, Hypatia of Alexandria: Mathematician and Martyr, Prometheus Books, 30 września 2010, s. 111, ISBN 978-1-61592-129-4 [dostęp 2023-10-26] (ang.).
  16. ↑ a b Charlotte Booth, Hypatia: Mathematician, Philosopher, Myth, Fonthill Media, 15 maja 2017 [dostęp 2023-10-26] (ang.).
  17. ↑ a b Alan Cameron, Wandering Poets and Other Essays on Late Greek Literature and Philosophy, Oxford University Press, 2016, s. 194-195, ISBN 978-0-19-026894-7 [dostęp 2023-10-26] (ang.).
  18. ↑ a b Mostafa el- Abbadi, Omnia Mounir Fathallah, What Happened to the Ancient Library of Alexandria?, BRILL, 2008, s. 132, ISBN 978-90-04-16545-8 [dostęp 2023-10-26] (ang.).
  19. ↑ Michael J. Bradley, The Birth of Mathematics: Ancient Times To 1300, Infobase Publishing, 2006, s. 59-60, ISBN 978-0-7910-9723-6 [dostęp 2023-10-26] (ang.).
  20. ↑ Charlotte Booth, Hypatia: Mathematician, Philosopher, Myth, Fonthill Media, 15 maja 2017, s. 106 [dostęp 2023-10-26] (ang.).
  21. ↑ a b M.E. Waithe, Ancient Women Philosophers: 600 B.C.-500 A. D., Springer Science & Business Media, 30 kwietnia 1987, s. 174-175, ISBN 978-90-247-3368-2 [dostęp 2023-10-26] (ang.).
  22. ↑ Dominik Groß (red.), Gender schafft Wissen - Wissenschaft Gender: geschlechtsspezifische Unterscheidungen und Rollenzuschreibungen im Wandel der Zeit ; [beruht in wesentlichen Teilen auf den Referaten und Diskussionsbeiträgen des Aachener "Tags der Wissenschaftsgeschichte", ... Juni 2008], Studien des Aachener Kompetenzzentrums für Wissenschaftsgeschichte, Kassel: Kassel Univ. Press, 2009, s. 97-124, ISBN 978-3-89958-449-3 [dostęp 2023-10-26].
  23. ↑ Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 12. Cytat: Ten, kto pragnie dowiedzieć się czegoś więcej ... musi sięgnąć oczywiście do poświęconych jej naukowych prac monograficznych. Większość opracowań tego typu pochodzi z drugiej połowy XIX wieku i pomimo że można w nich znaleźć i ciekawe analizy i interesujące argumenty, są to prace już przestarzałe... Na specjalną uwagę zasługują badania W.R. Knorra i A. Camerona, kt��rzy dodają nowe, oryginalne spostrzeżenia, do dotychczasowych ustaleń, na temat komentarzy Hypatii (i jej ojca Teona) do Almagestu Ptolemeusza i prac innych matematyków aleksandryjskich. Wiele nowych poglądów i refleksji nad życiem i myślą Hypatii wprowadza Cameron (współautorka J. Long) również do swojej najnowszej książki poświęconej Synezjuszowi z Cyreny pt. „Barbarians and Politics at the Court of Arcadius”.
  24. ↑ Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 175, 176. Cytat: Gdy ojciec pisał komentarze do Euklidesa i Ptolemeusza, Hypatia pracowała nad dziełami Apolloniusza z Perge, Diofantosa i również Ptolemeusza. Wiemy o tym dzięki wiadomościom przechowanym przez Hezychiusza z Miletu.
  25. ↑ Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2006, wydanie drugie, poprawione, s. 78.
  26. ↑ Sokrates Scholastyk i inni, Historia Kościoła, Wyd. 2, Warszawa: "Pax", 1986, ISBN 978-83-211-0519-2 [dostęp 2023-10-24].
  27. ↑ Dzielska 2010 ↓, s. 179.
  28. ↑ Edward J. Watts, City and School in Late Antique Athens and Alexandria, University of California Press, 10 września 2008, ISBN 978-0-520-25816-7 [dostęp 2023-10-24] (ang.).
  29. ↑ Edward J. Watts, City and School in Late Antique Athens and Alexandria, University of California Press, 10 września 2008, ISBN 978-0-520-25816-7 [dostęp 2023-10-24] (ang.).
  30. ↑ a b c d e f g Edward J. Watts, City and School in Late Antique Athens and Alexandria, University of California Press, 10 września 2008, ISBN 978-0-520-25816-7 [dostęp 2023-10-24] (ang.).
  31. ↑ Maria Dzielska, Hypatia of Alexandria, Harvard University Press, 1995, ISBN 978-0-674-43776-0 [dostęp 2023-10-24] (ang.).
  32. ↑ James Everett Seaver, Persecution of the Jews in the Roman Empire (300-438), Lawrence, University of Kansas Publications, 1952., 1952 [dostęp 2023-10-24] (ang.).
  33. ↑ Susan Wessel, Cyril of Alexandria and the Nestorian Controversy: The Making of a Saint and of a Heretic, OUP Oxford, 28 października 2004, ISBN 978-0-19-926846-7 [dostęp 2023-10-24] (ang.).
  34. ↑ Christopher Haas, Alexandria in Late Antiquity: Topography and Social Conflict, JHU Press, 1997, ISBN 978-0-8018-5377-7 [dostęp 2023-10-24] (ang.).
  35. ↑ Susan Wessel, Cyril of Alexandria and the Nestorian Controversy: The Making of a Saint and of a Heretic, OUP Oxford, 28 października 2004, ISBN 978-0-19-926846-7 [dostęp 2023-10-24] (ang.).
  36. ↑ a b c d e Susan Wessel, Cyril of Alexandria and the Nestorian Controversy: The Making of a Saint and of a Heretic, OUP Oxford, 28 października 2004, ISBN 978-0-19-926846-7 [dostęp 2023-10-24] (ang.).
  37. ↑ Christopher Haas, Alexandria in Late Antiquity: Topography and Social Conflict, JHU Press, 1997, ISBN 978-0-8018-5377-7 [dostęp 2023-10-24] (ang.).
  38. ↑ Christopher Haas, Alexandria in Late Antiquity: Topography and Social Conflict, JHU Press, 1997, ISBN 978-0-8018-5377-7 [dostęp 2023-10-25] (ang.).
  39. ↑ a b Christopher Haas, Alexandria in Late Antiquity: Topography and Social Conflict, JHU Press, 1997, s. 307, 313, ISBN 978-0-8018-5377-7 [dostęp 2023-10-25] (ang.).
  40. ↑ Christopher Haas, Alexandria in Late Antiquity: Topography and Social Conflict, JHU Press, 1997, s. 307, ISBN 978-0-8018-5377-7 [dostęp 2023-10-25] (ang.).
  41. ↑ Edward J. Watts, City and School in Late Antique Athens and Alexandria, University of California Press, 10 września 2008, s. 197-198, ISBN 978-0-520-25816-7 [dostęp 2023-10-25] (ang.).
  42. ↑ Ralph Martin Novak, Christianity and the Roman Empire: Background Texts, Bloomsbury Publishing USA, 1 lutego 2001, s. 239-240, ISBN 978-0-567-01840-3 [dostęp 2023-10-25] (ang.).
  43. ↑ a b Edward J. Watts, City and School in Late Antique Athens and Alexandria, University of California Press, 10 września 2008, s. 198, ISBN 978-0-520-25816-7 [dostęp 2023-10-25] (ang.).
  44. ↑ a b c Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 169.
  45. ↑ Dzielska 2010 ↓, s. 159, 168, 169, 178.
  46. ↑ Edward J. Watts, City and School in Late Antique Athens and Alexandria, University of California Press, 10 września 2008, s. 199-200, ISBN 978-0-520-25816-7 [dostęp 2023-10-25] (ang.).
  47. ↑ Christopher Haas, Alexandria in Late Antiquity: Topography and Social Conflict, JHU Press, 1997, s. 312-313, ISBN 978-0-8018-5377-7 [dostęp 2023-10-25] (ang.).
  48. ↑ a b Por. J. Chapman, St. Cyril of Alexandria w: Catholic Encyclopedia (1913 (ang.) – wraz z bibliografią.
  49. ↑ Dzielska 2010 ↓, s. 130.
  50. ↑ a b c d Ralph Martin Novak, Christianity and the Roman Empire: Background Texts, Bloomsbury Publishing USA, 1 lutego 2001, s. 240, ISBN 978-0-567-01840-3 [dostęp 2023-10-25] (ang.).
  51. ↑ Edward J. Watts, Hypatia: The Life and Legend of an Ancient Philosopher, Oxford University Press, 1 lutego 2017, s. 114-115, ISBN 978-0-19-021004-5 [dostęp 2023-10-25] (ang.).
  52. ↑ a b Christopher Haas, Alexandria in Late Antiquity: Topography and Social Conflict, JHU Press, 1997, s. 313, ISBN 978-0-8018-5377-7 [dostęp 2023-10-25] (ang.).
  53. ↑ Maria Dzielska, Hypatia of Alexandria, Harvard University Press, 1995, s. 93, ISBN 978-0-674-43776-0 [dostęp 2023-10-25] (ang.).
  54. ↑ Edward J. Watts, Hypatia: The Life and Legend of an Ancient Philosopher, Oxford University Press, 1 lutego 2017, s. 115-116, ISBN 978-0-19-021004-5 [dostęp 2023-10-25] (ang.).
  55. ↑ a b Edward J. Watts, City and School in Late Antique Athens and Alexandria, University of California Press, 10 września 2008, s. 198-199, ISBN 978-0-520-25816-7 [dostęp 2023-10-25] (ang.).
  56. ↑ a b c Edward J. Watts, Hypatia: The Life and Legend of an Ancient Philosopher, Oxford University Press, 1 lutego 2017, s. 116, ISBN 978-0-19-021004-5 [dostęp 2023-10-25] (ang.).
  57. ↑ Edward J. Watts, City and School in Late Antique Athens and Alexandria, University of California Press, 10 września 2008, s. 199, ISBN 978-0-520-25816-7 [dostęp 2023-10-25] (ang.).
  58. ↑ Por. Historia Kościoła, V,22; przekład polski: Historia Kościoła. S. J. Kazikowski (przekład), E. Wipszycka (wstęp), A. Ziółkowski (komentarz). Warszawa: IW PAX, 1986, s. 612. ISBN 83-211-0519-X.
  59. ↑ Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 170. Cytat: Ostrożny w swych sądach i oskarżeniach Sokrates nie może jednak, w konkluzji swego opowiadania o tych tragicznych wydarzeniach, oprzeć się uczuciu oburzenia na Cyryla i jego Kościół i pisze: „Zbrodnia ta ściągnęła na Cyryla i na Kościół w Aleksandrii niemało hańbiących zarzutów”.
  60. ↑ Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 168, 169.
  61. ↑ Chrześcijaństwo antyczne, Tadeusz Zieliński, Toruń 1999, s. 303.
  62. ↑ Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 154.
  63. ↑ Edward J. Watts, Hypatia: The Life and Legend of an Ancient Philosopher, Oxford University Press, 1 lutego 2017, s. 121, ISBN 978-0-19-021004-5 [dostęp 2023-10-25] (ang.).
  64. ↑ Dzielska 2010 ↓, s. 164–165.
  65. ↑ Krawczuk 1988 ↓, s. 92.
  66. ↑ a b Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 14. Cytat: Wielką zaletą jego sprawozdania jest to, że umieszcza morderstwo Hypatii w szerokim kontekście wydarzeń aleksandryjskich lat 412–415, umożliwiając dociekania nad przyczynami jej śmierci.
  67. ↑ Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 26. Cytat: Pewne powiązania z ... Hypatią ma natomiast najbardziej chyba lubiana i znana święta i męczennica aleksandryjska – Katarzyna. Jak twierdzą badacze legendy Katarzyny, w jej hagiograficznym wizerunku, kształtowanym od ok. VIII wieku, znajdują się motywy zaczerpnięte z biografii Hypatii. W nieznanej na Zachodzie książce poświęconej Hypatii B.A. Myrsilidesa znajdujemy niezwykle ciekawą wiadomość potwierdzającą... poglądy uczonych na temat związku legendy św. Katarzyny z historycznymi losami Hypatii. Pisze on, że w Azji Mniejszej, koło miasta Laodycea, w dolinie rzeki Pyramos, niedaleko dzisiejszego Denizli znajdował się kościół ku czci filozofki Hypatii alias św. Katarzyny. Myrsilides wspomina o tym, że znalazłszy się w Denizli został zaproszony przez starszyznę gminy do ruin kościoła na obrządek religijny poświęcony „św. Hypatii-Katarzynie”. W ruinach kościoła widział też zatartą w wielu miejscach inskrypcję wspominającą fundację kościoła ku czci i pamięci Hypatii (alias Katarzyny lub noszącej drugie imię „Katarzyna”!). ... Możemy wiec zapytać, czy legenda św. Katarzyny nie stanowi czegoś w rodzaju chrześcijańskiej ekspiacji za niezasłużoną śmierć Hypatii oddając pod imieniem i doświadczeniami losu uczonej Katarzyny hołd jej duchowym zaletom, wiedzy i moralnej godności?.
  68. ↑ G.B. Bronzini, La leggenda di Sa Caterina d’Alessandria. Passioni greche e latine, „Attidelia Accademia Nazionale dei Linzei”, anno CCCLVII, 1960, ser. Ottava, Memorie, Classe di scienze morali, storiche e filologiche IX (Roma 1960), s. 255–413.
  69. ↑ [Oxford Dictionary of Byzantium], ed. A. P. Kazhdan, Oxford University Press 1991, s.v. Catherine of Alexandria.
  70. ↑ Jan z Nikiu, Historia świata, 84.87-103.
  71. ↑ Zob. Przypis 8. łacińskiego tłumacza Historii Kościelnej, H. Valesius’a, który przytacza po łacinie cały fragment Żywota Izydora zamieszczony w Księdze Suda dotyczący Hypatii, PG 67, 769.
  72. ↑ M. B. Ogilvie: Women in science: Antiquity through the 19th century. Cambridge MA: The MIT Press, 1986. (ang.).
  73. ↑ Dzielska 2010 ↓, s. 104.
  74. ↑ Dzielska 2010 ↓, s. 174.
  75. ↑ Władysław Dziewulski, Zwycięstwo chrześcijaństwa w świecie starożytnym, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1969, s. 164.
  76. ↑ Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 168.
  77. ↑ Krawczuk 1988 ↓, s. 90.
  78. ↑ Adam Łukaszewicz, Egipt Greków i Rzymian, KiW, Warszawa 2006, s. 378.
  79. ↑ Aleksander Krawczuk, Ostatnia Olimpiada, Ossolineum, Wrocław 1988, s. 91.
  80. ↑ Religie starożytne Bliskiego Wschodu, praca zbiorowa pod red. Krzysztofa Pilarczyka, WAM, Kraków 2008, s. 59.
  81. ↑ Sokrates Scholastyk, Historia Kościoła, Ks. VII,15, Pax, Warszawa 1986, s. 514–515; PG 67, 767-769.
  82. ↑ Por. Cesarstwo bizantyjskie jako cesarstwo chrześcijańskie. W: J.Daniélou, I. Marrou: Historia Kościoła. M. Tarnowska (przekład), R. Aubert (wprowadzenie). T. 1: Od początku do roku 600. Warszawa: IW PAX, 1986, s. 286. ISBN 83-211-0577-7. Cytat: Z tą samą polityką /przeciw pogaństwu/ wiąże się zamknięcie w roku 529 neoplatońskiej szkoły ateńskiej, która jak wiemy, stała się wówczas fanatycznym centrum pogaństwa i okultyzmu. (...) Pomimo paru epizodów będących przejawem bezprawia, jak samosąd wobec Hypatii, pogańskiej kobiety-filozofa, w roku 415 czy wobec chrześcijańskiego studenta około roku 485 lub 487, będące tam /w Aleksandrii/ w rozkwicie studia filozoficzne rozwijają się w atmosferze religijnej neutralności. Wprawdzie aż do początków VI wieku wykładowcy w szkole są poganami, jednakże ich nauczanie już od zarania wieku V ma taki charakter, że mogą w nim uczestniczyć także uczniowie chrześcijańscy.
  83. ↑ Patrologia. Warszawa 1990. s. 388. Cytat: Jego gwałtowne i bezwzględne występowanie przeciw nowacjanom i Żydom z Aleksandrii doprowadziło do konfliktu z namiestnikiem Orestesem. Nie można pomawiać go o winę za zamordowanie w 415 r. słynnej neoplatonki Hypatii.
  84. ↑ Praca zbiorowa: Świat Bizancjum. C. Morrisson (red.), A. Graboń (przekład), dr. hab D. Brodka (konsultacja naukowa). T. 1: Cesarstwo wschodniorzymskie 330-641. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007, s. 29. ISBN 978-83-7318-746-7.
  85. ↑ Religie starożytne Bliskiego Wschodu, praca zbiorowa pod red. Krzysztofa Pilarczyka, WAM, Kraków 2008, s. 59.
  86. ↑ Dzielska 2010 ↓, s. 11.
  87. ↑ Lunar Topographic Orthophotomap (LTO) Series – LTO-78B4 Hypatia. Lunar and Planetary Institute, 2010. [dostęp 2010-06-11].
  88. ↑ Hypatia – Butterflies and Moths of the World. The Natural History Museum, 2007. [dostęp 2010-06-11]. (ang.).
  89. ↑ Brooklyn Museum: Elizabeth A. Sackler Center for Feminist Art: The Dinner Party: Place Setting: Hypatia. .brooklynmuseum.org, 2007-03-21. [dostęp 2011-01-14]. (ang.).
  90. ↑ Hypatia, Ancient Alexandria’s Great Female Scholar. .smithsonianmag.com, 2010-03-15. [dostęp 2011-01-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-04)]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Margaret Alic, Hypatia’s Heritage, Beacon Press, 1986 (ang.).
  • Khan Amore, Hypatia, Authorhouse, 2001 (ang.).
  • Pierre Chuvin, Ostatni poganie, Warszawa: Czytelnik, 2008.
  • Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, wyd. 3, Kraków: Universitas, 2010.; wyd. angielskie (Revealing Antiquity, No. 8). Harvard University Press; Reprint edition, Cambridge Mass. 1996), wyd. greckie (Ateny 1997); wyd. tureckie (Stambuł 1999); wyd. koreańskie (Seul 2002), wyd. hiszpańskie (Madryt 2004, wyd. II Madryt 2009); wyd. tajskie (Bangkok 2005); wyd. francuskie (Paryż 2009); wyd. portugalskie (Relógio D'Água 2009).
  • Charles Kingsley, Hypatia. New Foes with an Old Face, Kessinger Publishing, 1997 (ang.).
  • Aleksander Krawczuk, Ostatnia Olimpiada, Wrocław: Ossolineum, 1988.
  • Sokrates Scholastyk, Historia Kościoła, S.J. Kazikowski (tłum.), Ewa Wipszycka, Adam Ziółkowski (oprac.), Warszawa: IW PAX, 1986.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedystka:Tagend/brudnopis&oldid=71804593”