Przejdź do zawartości

Zabala

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zabala/Zabalam
Ilustracja
Mapa z zaznaczonym położeniem najważniejszych miast Sumeru (w tym miasta Zabala) w okresie wczesnodynastycznym (ok. 2900-2350 p.n.e.)
Państwo

 Irak

Położenie na mapie Iraku
Mapa konturowa Iraku, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Zabala/Zabalam”
Ziemia31°44′11,3999″N 45°52′16,6800″E/31,736500 45,871300
Kamienne naczynie z inskrypcją dedykującą ten przedmiot Inanie z Zabalam; czasy Rim-Sina I (1822-1763 p.n.e.), króla Larsy.

Zabala, Zabalam (sum. zabala/zabalam(ZA.MÚŠ.UNUG)ki, też zábala/zábalam(ZA.MÙŠ.UNUG)ki)[1] – starożytne miasto w południowej Mezopotamii, w III tys. p.n.e. należące do sumeryjskiego miasta-państwa Umma[2][3]. Obecnie identyfikowane ze stanowiskiem archeologicznym Tell Ibzêh (też Tell Ibzaykh) leżącym w prowincji Zi Kar w Iraku[3][4].

Stanowisko

[edytuj | edytuj kod]

Stanowisko Tell Ibzêh leży ok. 18 km na północ od starożytnej Ummy[4]. Najbardziej charakterystycznym jego elementem jest wzgórze (kryjące najprawdopodobniej pozostałości ziguratu), które wznosi się na wysokość ok. 30-40 metrów ponad otaczającą je równinę[4]. Na stanowisku tym nigdy nie były prowadzone poważniejsze prace archeologiczne, a współcześnie mocno ucierpiało ono w wyniku zakrojonych na szeroką skalę nielegalnych wykopalisk[4]. Najwięcej zniszczeń poczyniono w rejonie na północ od wzgórza, gdzie odkopane zostały pozostałości trzech dużych budowli[4].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

W III tys. p.n.e. miasto Zabala uzależnione było politycznie od sąsiadującej z nim Ummy[3]. Akadyjski król Rimusz (ok. 2278-2270 p.n.e.) wspomina w swej inskrypcji o wielkiej bitwie z wojskami miast Zabala i Adab, w której miał on zabić 15718 wrogów i wziąć do niewoli 14576 jeńców[2]. Oba miasta miały zostać przez niego zdobyte, a ich mury obronne zburzone[2]. Kolejni królowie z dynastii akadyjskiej, Naram-Sin (ok. 2254-2218) i Szar-kali-szarri (ok. 2217-2193 p.n.e.), prowadzili prace budowlane w Zabalam, odbudowując m.in. świątynię Inany (późniejsza Isztar), bogini opiekuńczej tego miasta[2]. Naram-Sin wzniósł też świątynie poświęcone Inanie z Zabalam w innych miastach: Niniwie i Babilonie[2]. Enheduana, siostra Rimusza, poświęciła z kolei świątyni Inany w Zabalam jeden ze swych hymnów świątynnych[5]. Po upadku imperium akadyjskiego Zabalam znalazło się pod kontrolą królów Isin, o czym świadczą zachowane nazwy roczne takich królów jak Ur-Ninurta[6] (ok. 1923-1896 p.n.e.) czy Iter-pisza[7] (ok. 1833-1831 p.n.e.). Następnie miasto to znaleźć się musiało w rękach królów Larsy, gdyż jeden z nich, Warad-Sin (1834-1823 p.n.e.), wspomina w swej inskrypcji o odbudowie Giguna (sum. gi.gun4.na) – świątyni Inany w Zabalam[8]. O istnieniu świątyni o tej nazwie w Zabalam wzmiankują też teksty literackie i religijne, takie jak np. Zejście Inany do świata podziemnego czy Lament nad upadkiem Sumeru i Ur[8]. W pierwszym z nich Giguna w Zabalam jest jedną z siedmiu świątyń, które odwiedza bogini Inana przed zejściem do świata podziemnego[9]. W drugim Giguna w Zabalam wymieniana jest wśród świątyń opuszczonych przez swych bogów[10]. Za panowania Hammurabiego z Babilonu (1792-1750 p.n.e.) miasto Zabalam weszło w skład stworzonego przez niego państwa babilońskiego. Dowód na to znaleźć można w prologu Kodeksu Hammurabiego, gdzie król ten nazywany jest tym, „który przyjmuje do serca polecenia z Zabalam, który cieszy serce Isztar”[11]. Zachowała się też inskrypcja Hammurabiego, w której mówi on o budowie E-zikalama (sum. é.zi.kalam.ma, tłum. „Dom życia kraju”)[12] – świątyni Isztar w Zabalam:

„Po tym jak bogini Inana obdarzyła go pomyślną wróżbą aby rządził Sumerem i Akadem, i umieściła swe wodze w jego rękach, Hammurabi wzniósł świątynię E-zikalama, jej umiłowany dom, dla swej ukochanej Inany w Zabalam, mieście którego ona jest panią”[13]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Borger R., Assyrisch-babylonische Zeichenliste, Neukirchen-Vluyn 1978, s. 202.
  2. a b c d e hasło Zabala(m), w: Bryce T., The Routledge..., s. 783.
  3. a b c Stępień M. (tłum.), Kodeks Hammurabiego, Wydawnictwo ALFA, Warszawa 2000, s. 164.
  4. a b c d e informacje o stanowisku na stronie Cultural Property Training Resource. cemml.colostate.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-24)]. (strona Departamentu Obrony Stanów Zjednoczonych dla personelu wojskowego służącego w Iraku)
  5. The temple hymns (Hymny świątynne Enheduany) na stronie Electronic Text Corpus of Sumerian Literature< - angielskie tłumaczenie (wersy 321-327)
  6. Year names of Ur-Ninurta na stronie Cuneiform Digital Library Initiative (nazwa roczna k)
  7. Year names of Iter-piša na stronie Cuneiform Digital Library Initiative (nazwa roczna a)
  8. a b George A.R., House Most High. The Temples of Ancient Mesopotamia, Eisenbrauns, Winona Lake 1993, s. 92.
  9. Szarzyńska K., Mity sumeryjskie, Wydawnictwo AGADE, Warszawa 2000, s. 83.
  10. The lament for Sumer and Urim (Lament nad upadkiem Sumeru i Ur) na stronie Electronic Text Corpus of Sumerian Literature - transliteracja i angielskie tłumaczenie (wers 149)
  11. Stępień M. (tłum.), Kodeks Hammurabiego, Wydawnictwo ALFA, Warszawa 2000, s. 78.
  12. George A.R., House Most High. The Temples of Ancient Mesopotamia, Eisenbrauns, Winona Lake 1993, s. 160.
  13. Van De Mieroop M., King Hammurabi of Babylon: A Biography, John Wiley & Sons, 2008, s. 13.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • hasło Zabala(m), w: Bryce T., The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia, Routledge 2013, s. 783.
  • George A.R., House Most High. The Temples of Ancient Mesopotamia, Eisenbrauns, Winona Lake 1993.
  • Stępień M. (tłum.), Kodeks Hammurabiego, Wydawnictwo ALFA, Warszawa 2000.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]