Голодомор

Голодомор (Инглизча Ҳолодомор, Украин тилида Голодомо́р) Совет иттифоқи томонидан сунъий равишда олиб борилган очарчилик сиёсати. Ҳозирги Қирим, Россия ва Украинага қарашли Кубан ўлкасида амалга оширилган бу сиёсат натижасида 8 миллионга яқин инсон очарчиликдан ҳалок бўлади. Совет даврига оид ҳужжатларнинг архивдан очилмаслиги сабабли бу борадаги аниқ сонларни билишнинг имкони йўқ. Шунга қарамай мутахассислар ўша даврдаги Украина аҳолисининг 4/1 қисми очарчиликдан ҳалок бўлганини тахмин қилишади.^[1]

Голодоморнинг келиб чиқишига сабаб Совет иттифоқи томонидан амалга оширилган иқтисодий ва сиёсий хатолар ҳисобланади.^[2] Коператив (умумий мулк)тарздаги қишлоқ хўжалигига ўтишдан бош тортган украиналик деҳқонлар ерга ишлов беришдан бош тортишади. Бу „Анти-Колхоз“ жароёнининг йириклашиб кетиши яхши оқибатларга олиб бормаслигини тушуниб турган Совет раҳбарлари ўзига хос янги йўл ишлаб чиқишади. Унга кўра бу „ечим“ бошқа ҳудудларга ҳам ибрат бўлиши керак эди. Очликнинг энг юқори палласига чиққан вақтида ҳам Совет иттифоқи 1932-йилда 1,7 миллион тонна, 1933-йилда эса 1,84 миллион тонна ғалла экспорт қилади.^[3] Мамлакатда вужудга келган очларчиликдан одамларнинг қочишига қаршилик кўрсатилиб, уларнинг очликдан ўлишларига қўйиб берилади. Совет давлати сензурани қўллаш орқали бу ҳолатни дунёдан яширишга ҳаракат қилади.

Этималогияси[edit | edit source]

Голодомор Украинча (морити голодом) „Очдан ўлдириш“ деган маънони билдиради.

Воқеалар ривожи[edit | edit source]

Совет давлатининг раҳбари Иосиф Сталин қишлоқ хўжалигининг колхоз ва совхозлаштирилишига қарши мухолифлик қилиб келган ва хусусий ишлаб чиқаришдан фойдаланишда давом этган Украина ва Дон ҳавзасида яшовчи деҳқонларга коллективлаштиришни амалга оширишдаги асосий тўсиқ сифатида қарай бошлайди. Аввалига хўжаликдаги асосий фойдани бериб келаётган хусусий ишлаб чиқаришга рухсат бериб келган Болшевиклар кейинчалик бунга марказий ҳокимятнинг режалаштирилган сиёсатига қарши улкан хавф сифатида қарай бошлашайди. Совет раҳбарияти Октабр инқилоби ва ундан кейинги фуқаролар уриши даврида Болшевикларни қўллаб-қувватламаган шаҳар ва қишлоқларни шу йўл билан назоратга олишни режа қилишади. 1929—1930-йилларда ҳукумат коллективлаштиришни кенг миқёсда амалга ошириш учун минглаб кадрларни ҳудудларга сафарбар қилади. 1932-йилги ҳосилнинг яхши бўлмаслигини олдиндан тушуниб етган Совет раҳбарияти бунинг учун коллективлаштиришга олинмаган хусусий мулк эгаларини айблаб чиқишади. Ва планлаштилган ҳосилдаги камчиликларни уларга солиқ солиш орқали қопламоқчи бўлади. Куч ишлатиш орқали кейинги йил учун уруғлик сифатида ишлатилиши керак бўлган дон маҳсулотлари деҳқонларнинг қўлидан тортиб олинади. Хўжалик эгалари совхозга мажбуран олиб кетилаётган қорамолларни бериб қўймаслик учун оммавий сўйиб юборишади. Бунинг натижасида қишлоқ хўжалигида фойдаланилиши керак бўлган қорамоллар сони ҳаддан ортиқ камайиб кетади. Кейинги йил фалокат юз беради. Украинанинг энг унумдор ҳудудларида ҳам очарчилик юз бера бошлайди. Очарчилик ҳақидаги хабарлардан сўнг у ерга боришни хоҳлаган мухбирларга тўсқинлик қилинади. Маҳаллий раҳбарлар ҳукуматдан шошилинч чора-тадбирлар кўрилиши кераклигини айцалар ҳам етарлича ҳаракат қилинмайди. Украинадаги инсонлар очликдан ўлсалар ҳам, Совет давлати четга ғалла экспортини йилдан-йилга ошириб бораверади. Гувоҳларнинг маълум қилишича, очлик ҳудудларидан қочмоқчи бўлган болалар етимхоналарга, оилалар эса яшаётган ҳудудларига мажбуран қайтариб юборилади. Шу тариқа кўплаб инсонлар очликдан ҳалок бўлишади. Хабар ва маълумотлар оқимини олдини олиш мақсадида шахсан Сталин ва Молотов томонидан имзоланган қарор билан бу ҳудудларга саёҳат қилиш ва бориш учун махсус рухсатнома олиш шарт қилиб қўйилади. Очарчилик юз берган ҳудудлардан қочмоқчи бўлган аҳоли Советларга қарши бош кўтарган душман эканлиги ва уларни жазолаш кераклиги кенг ташвиқ қилинади. Совет ҳукуматининг бу ердаги сиёсатини амалга ошириш учун Павел Постишев Украинанинг иккинчи секретари этиб тайинланади. У билан бирга минглаб совет кадрлари „коллективлаштириш“ни жадал суратда олиб бориш учун Украинага келади. Натижада Сталин Украинанининг назоратини тўлиқ ўз қўлида тўплайди. 1933—1934-йилларда деҳқонлар сонининг камайганига қарамасдан ҳосил аввалги йилга нисбатан яхши бўлади. Қишлоқ деҳқонларининг сони камайиши мухолиф бўлишни бефойда қилиб қўйганди. Совет давлати ўз режими учун керакли деб ҳисоблаган ғалла экспортини кейинги йилларда ҳам давом эттиради.

Сабаб ва натижалари.[edit | edit source]

Советлар ишлаб чиқаришда хусусий мулкка асосланган қишлоқ хўжалигига қаршилик қилиб, қишлоқда яшовчиларни колхоз ва совхозларга тўплашга уриниши йирик ер эгалари ва уларнинг қўл остида ишловчи баъзи деҳқонларни норозилигига сабаб бўлади. Чунки коллективлаштириш иши муваффақиятли амалга оширилса, йирик ер эгалари бутунлай ерсиз қоларди. Шунинг учун йирик ер эгалари норозилик белгиси сифатида ерга экин экишдан бош тортишади. Бунинг натижасида Украинада очарчилик ва юқумли касалликлар сабабли ўлимлар юз бера бошлайди. Ўлим миқдорини камайтириш учун Совет ҳукумати тўпланадиган дон миқдоридаги давлат улушини камайтиради. 1940-йилда Пенициллиннинг яратилишидан сўнг юқумли касалликларнинг олди олинишига эришилади. 1930-йилларда эса бунинг умуман имкони йўқ эди. Пенициллин кашф қилингунига қадар Европа ва АҚШда ҳам миллионлаб инсонлар юқумли касалликлар сабаб ҳаётдан кўз юмиб келган.

Очлик қурбонлари[edit | edit source]

1933-йилда Россия ва Украинада 5-10 миллион инсон ўлганлиги тахмин қилинади. Қурбонларнинг 81,3 % украин, 1,4 % яҳудий ва 1,1 % поляк ҳисобланади. Бутун қишлоқ деҳқонларининг 25-50 % ҳалок бўлади. Украина халқининг у даврларда кўрган азоб-уқубатларининг асорати бугунги кунда ҳам унутилгани йўқ

Винербергернинг суратлари[edit | edit source]

Австриялик муҳандис Александр Винербергер Биринчи жаҳон урушида русларга асир бўлиб тушади. Советлар даврида эса Украинанинг у даврдаги пойтахти Харковда яшай бошлайди. Винерберг бу ерда очарчиликка гувоҳ бўлгач, НКВДнинг ҳибсга олиш хавфига қарамасдан буларни суратга олади. Виннерберг шаҳарда яшаб юрган вақтида 100 га яқин ҳолатни суратларга муҳрлайди. Уларда инсонларнинг дўконлардаги навбатда туриши, оч болалар, Харков кўчаларида ўлган инсонлар ва очарчиликдан ҳалок бўлган одамларнинг умумий қабрлари, тўпланган мурдаларни ўзида акс эттиради. Виннерберга фотоаппаратни хориждаги дўстлари етказиб беришган эди. Унинг маркаси машҳур Леиcа фотоаппарати эканлиги тахмин қилинади.

Голодоморнинг Геноцид сифатида тан олиниши[edit | edit source]

Голодоморнинг геноцид сифатида тан олинишига Россия қаттиқ қаршилик қилиб келади. Ҳозиргача 26 давлат ва Европа иттифоқи буни геноцид сифатида тан олган.^[4]

Манбалар[edit | edit source]

Бу мақола бирорта туркумга қўшилмаган. Илти��ос, мақолага алоқадор туркумлар қўшиб ёрдам қилинг. (Апрел 2024)

1. ↑ ^ Фамине оф 1932-33
2. ↑ ^ „Фамине оф 1932-33“. 13 Касıм 2013 тариҳинде кайнаğıндан арşивленди. Эриşим тариҳи: 24 Оcак 2012.
3. ↑ ^ а б Эллман, Мичаэл (2007). „Сталин анд тҳе Совиэт Фамине оф 1932-33 Ревиситед“ (ПДФ). Эуропе-Асиа Студиэс. сс. 663-693. дои:10.1080/09668130701291899. 15 Нисан 2015 тариҳинде кайнаğıндан (ПДФ) арşивленди. Эриşим тариҳи: 28 Касıм 2015
4. ↑ http://www.consellgeneral.ad/micg/webconsell.nsf/0/85CFA1066515E305C1257671002BACE9^{[сайт ишламайди]}