Otsailaren 20
data
Otsailaren 20a gregoriotar egutegiaren urteko berrogeita hamaikagarren eguna da. 314 egun falta dira urtea amaitzeko, 315 egun bisurteetan.
.jpg)
_en_1718_-_P208_-_Mus%C3%A9e_Carnavalet_-_2.jpg)
.jpg)
.jpg)
Gertaerak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1972 – Juan José Munduate Zamalkona hil zen Basaurin, hilabete batzuk lehenago Indautxuko komisaldegian pairatutako torturen ondorioz.
- 1980 – ETAk Eugenio Saracibar Gonzalez militarra hil zuen Donostian.
- 1988 – Iparretarrak erakundeko bost kide atxilotu zituzten Bokaleko erorketan, goizaldean. Villa Hélène izeneko etxean bilduta zeuden Filipe Bidart, Ttotte Etxebeste, Filipe Lascaray, Jean-Paul Hiribarren eta Peio Agerre.
- 2003 – Espainiako Auzitegi Nazionalak Euskaldunon Egunkaria ixteko agindua eman zuen, ETAren zati omen zela argudiatuz.
- 2005 – Europako konstituzioa onartzeko bozketa. Baiezkoak irabazi zuen, baina Estatuan baino abstentzio maila altuagoarekin.
- 2021 – Nafarroa Garaiko Bera udalerrian baso-sute bat piztu zen; ondoko herrietara zabaldu eta guztira 1.600 hektareatik gora erre zituen.
Mundua
aldatu- 1472 – Orkadak eta Shetlandak Eskoziako koroaren menpera pasa ziren, Danimarkako Margarita printzesa Eskoziako Jakue III.arekin ezkondu ondoren.
- 1524 –
- Karlos V.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoak Ozeano Barea eta Ozeano Atlantikoa (garaian, Hegoaldeko eta Iparraldeko itsasoak izenarekin ezagunak) Panamako istmoa zeharkatuko zuen kanal baten bidez lotzeko aukera aztertzeko agindu zuen.
- Pedro de Alvaradoren armadak Tecún Umán hil zuen, bere erresuma babesten ari zela.
- Otsailaren 24 – Klemente VII.ak Aragoiko Inkisizioari baimena eman zion sodomia ikertu eta zigortzeko, herexia izan edo ez. 1600ean Inkisizioak eskatu zion bere epaitegiei kasu hauek ikertzeari uzteko.
- 1792 – Amerikako Estatu Batuetako posta zerbitzua abian jarri zen.
- 1935 – Caroline Mikkelsen Antartikara iritsi zen, hori lortu zuen lehen emakumezkoa.
- 2004 – Kontserbadorrek Irango hauteskundeak irabazi zituzten.
- 2005 – Espainian Europar Konstituzioa onartu edo ezeztatzeko erreferenduma egin zen, bozkatutako espainiarren %42tik %76,7ak onartuz.
- 2005 – José Sócrates Portugalgo lehen ministro aukeratu zuten.
- 2010 – Portugalgo Madeira uhartean egondako eurite indartsuetan 42 pertsona hil ziren.
Arte eta kultura
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatu- 1724 – Georg Friedrich Händelen Giulio Cesare opera estreinatu zen Londresen.
- 1816 – Sevillako bizargina (italieraz: Il barbiere di Siviglia), Gioachino Rossiniren musika eta Cesare Sterbiniren libretoa duen opera bufoa estreinatu zen Erromako Argentina Antzokian.
- 1872 – Metropolitan Museum of Art ireki zen New Yorken.
- 1877 – Piotr Ilitx Txaikovskiren Beltxargen aintzira baleta estreinatu zen Moskuko Bolxoi antzokian.
- 1952 – The African Queen ("Afrikar Erregina") filma estreinatu zen, John Hustonek zuzendu eta Humphrey Bogart eta Katherine Hepburn aktoreek antzeztu zutelarik.
- 1986 – 9½ Weeks ("9 aste t'erdi") filma estreinatu zen, Adrian Lynek zuzendu eta Kim Basinger eta Mickey Rourke aktoreek anteztu zutelarik.
- 2008 – Bienvenue chez les Ch'tis ("Ongietorriak Iparraldera") filma estreinatu zen, Dany Boonek zuzendu eta berak, Kad Merad eta Zoé Félix aktoreek antzeztu zutelarik.
Zientzia eta teknologia
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatuKirolak
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatuJaiotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1855 – Victor Pierre Dubarat, lapurtar apaiz eta historialaria (h. 1939).
- 1869 – Fabien Hastoy, zuberoar idazle eta irakaslea (h. 1950).
- 1890 – Felix Arteta, euskal margolari, marrazkilari eta karikaturista (h. 1986).
- 1895 – Diego Mazkiaran, Fortuna, bizkaitar toreatzailea (h. 1940).
- 1905 – Adela Bazo, nafar margolaria (h. 1984).
- 1907 – Eugenio Vegas, gipuzkoar politikari eta legelaria (h. 1985).
- 1910 – Antonio Aranaga, Auntxa, euskal trikilaria (h. 2001).
- 1923 – Juanita Arenaza, gipuzkoar erraketista (h. 2015).
- 1926 – Alfonso Sastre, Euskal Herrian errotutako espainiar idazle eta editorea, Madrilen (h. 2021).
- 1932 – Enrique Múgica, PSOEko gipuzkoar politikaria (h. 2020).
- 1937 – Manuel Ibarburu, gipuzkoar arraunlaria (h. 2021).
- 1951 – Presen Zubillaga Auza, nafar militante feminista (h. 2023).
- 1954 – Jon Paredes, Txiki, ETAkidea, frankismoko azken exekuzioetan fusilatua, Zalamea de la Serenan (h. 1975).
- 1955 – Pilar Idoate, nafar sukaldari eta enpresaburua.
- 1956 – Joseba Aurkenerena, gipuzkoar irakaslea eta euskal idazlea.
- 1958 – Félix Lacuesta, lapurtar futbolari ohia.
- 1961 – Jose Maria Etaio, jauzian trebatutako nafar atleta-ohia.
- 1962 –
- Joseba Gotzon Varela, bizkaitar idazle eta musikaria.
- Jose Maria Zezeaga, gipuzkoar pilotari ohia.
- 1967 –
- Begoña Gil, bizkaitar politikaria, Patxi Lópezen emaztea.
- Eduardo Iturralde, bizkaitar futbol arbitro ohia.
- 1968 –
- Francisco Javier Luke, bizkaitar futbolari ohia.
- Mikel Saez de Urabain, euskal alpinista eta eskalatzailea.
- 1969 – Xabier Barandiaran, gipuzkoar soziologo, unibertsitateko irakasle eta politikaria.
- 1972 – Kamel Ziani, euskal atleta, maratoian aditua, Marokon.
- 1980 – Imanol Hariñordoki, lapurtar errugbi jokalaria.
- 1983 – Maitane Melero, nafar atleta, distantzia luzetan aditua.
- 1987 – Zuriñe Gil, arabar futbolaria.
- 2001 – Luis Jiménez, nafar futbolaria.
- 2002 –
- Kerman Sukia, gipuzkoar futbolaria.
- Unai Vélez, bizkaitar futbolaria.
- 2004 - Aimar Peñalver, nafar futbolaria.
- 2005 - Carlos Lumbreras, nafar futbolaria.
Mundua
aldatu- 1469 – Tomas Kaietano, italiar teologoa, eskola tomistako teologorik handienetakoa (h. 1534).
- 1630 – Josefa Obidos, Portugalgo XVII. Mendearen bigarren erdiko margolaririk aipagarriena (h. 1684).
- 1742 – James Gandon, ingeles arkitektoa (h. 1823).
- 1791 – Émile Deschamps, frantziar poeta (h. 1871).
- 1805 – Angelina Grimké, estatubatuar politikari aktibista, emakumeen eskubideen defendatzailea (h. 1879).
- 1818 – Matilde Díez, espainiar antzerki-aktorea (h. 1883).
- 1844 –
- Ludwig Boltzmann, austriar fisikaria (h. 1906).
- Mihály Munkácsy, hungariar margolaria (h. 1900).
- Joshua Slocum, kanadar itsasgizon eta abenturazalea, munduari itsasoz eta ontzi batean bakarka bira eman zion lehenbiziko gizasemea (h. 1909).
- 1849 – Ivan Evstratiev Gexov, Bulgariako lehen ministroa (h. 1924)
- 1868 – Pompeu Fabra, kataluniar hizkuntzalaria, katalanaren gaur egungo araudia ezarri zuena (h. 1948).
- 1869 – Piotr Nilus, errusiar idazle eta margolari inpresionista (h. 1943).
- 1879 – Pedro Muñoz Seca, Noucentisme edo 14 Belaunaldiaren espainiar idazlea (h. 1936).
- 1882 –
- Pádraic Ó Conaire, irlandar kazetari eta idazlea (h. 1928).
- Elie Nadelman, poloniar-estatubatuar eskultorea (h. 1946).
- 1886 – Bela Kun, hungariar politikaria (h. c. 1939).
- 1888 –
- Georges Bernanos, frantziar idazlea (h. 1948).
- Marie Rambert, poloniar jatorriko ingeles dantzari eta ballet-zuzendaria (h. 1982).
- 1896 – Henri de Lubac, frantziar apaiz katoliko, teologo, jesulagun eta kardinala (h. 1991).
- 1898 – Jessica Daves, estatubatuar idazle eta argitaratzailea (h. 1974).
- 1899 – Fernando Valera Aparicio, espainiar politikari eta idazlea, Errepublikaren Erbesteko azken presidentea (h. 1982).
- 1901 –
- Louis Kahn, estatubatuar arkitektoa (h. 1974).
- Muhammad Naguib, Egiptoko lehenengo presidentea (h. 1984).
- 1902 –
- Ansel Adams, estatubatuar paisaien-argazkilari eta ingurugiroko ekintzailea (h. 1984).
- Katharine Way, estatubatuar fisikaria, Nuclear Data Project-en egindako lanagatik ezaguna (h. 1995).
- 1910 – Esther Szekeres, hungariar-australiar matematikaria (h. 2005).
- 1912 – Pierre Boulle, frantziar idazlea (h. 1994).
- 1914 – Julia de Burgos, Puerto Ricoko idazle eta feminista, uhartearen independentziaren eta giza eskubideen aldekoa (h. 1953).
- 1919 – Matilde Elena López, salvadortar idazlea, poeta, saiokeragilea eta dramagilea (h. 2010).
- 1922 – Jean Diederich, luxenburgotar txirrindularia (h. 2012).
- 1923 –
- Forbes Burnham, Guyanako presidentea (h. 1985).
- Helen Murray Free, estatubatuar emakume kimikari eta hezitzailea (h. 2021).
- 1924 –
- José María García de Paredes, espainiar arkitektoa (h. 1990).
- Evelyn Pielou, britainiar zientzialaria (h. 2016).
- Gloria Vanderbilt, estatubatuar artista, idazle, aktore, moda-diseinatzaile eta socialitea (h. 2019).
- 1925 – Robert Altman, estatubatuar zinema zuzendaria (h. 2006).
- 1926 –
- Richard Matheson, estatubatuar eleberrigile eta zinema gidoilaria (h. 2013).
- Zinaida Portnova, sobietar partisanoa, ehun nazi baino gehiago pozoitu zituelako ezaguna (h. 1944).
- Bob Richards, estatubatuar pertika jauzilaria (h. 2023).
- 1927 – Sidney Poitier, bahamar-estatubatuar aktore eta zinema zuzendaria (h. 2022).
- 1931 –
- John Milnor, estatubatuar matematikaria.
- Walter Kieber, Liechtensteingo lehen ministroa (h. 2014).
- 1932 – Robert Ader, estatubatuar psikologoa, psikoneuroimmunologiaren aitatzat joa (h. 2011).
- 1933 – Jukhim Zviahilski, Ukrainako lehen ministroa (h. 2021).
- 1937 –
- Robert Huber, alemaniar biokimikaria, 1988ko Kimikako Nobel Saria.
- Nancy Wilson, estatubatuar abeslari melodikoa, garaiko bokalistarik dotore eta beroenetakoa (h. 2018).
- 1940 –
- Anke Ehrhardt, sexu eta genero garapeneko alemaniar ikerlaria.
- Jimmy Greaves, ingeles futbolari eta telebista aurkezlea (h. 2021).
- 1942 –
- Mitch McConnell, estatubatuar politikaria.
- Claude Miller, frantziar zinema zuzendari eta gidoigilea (h. 2012).
- 1943 –
- Aleksandr Pavlovitx Aleksandrov, sobietar kosmonauta ohia.
- Antonio Inoki, japoniar borrokalaria eta sustatzailea (h. 2022).
- Mike Leigh, ingeles zinema-, antzerki- eta telebista-zuzendaria.
- 1945 –
- Randa Haines, estatubatuar zinema zuzendari eta gidoigilea.
- George Smoot, estatubatuar astrofisikari eta kosmologoa, 2006ko Fisikako Nobel Saria.
- 1948 –
- Jennifer O'Neill, estatubatuar aktorea.
- Christopher A. Pissarides, zipretar-britainiar ekonomialaria eta irakaslea, 2010eko Ekonomiako Nobel Saria.
- 1949 – Ivana Trump, txeko-estatubatuar modelo, enpresaburu eta idazlea eta Donald Trumpen lehen emaztea (h. 2022).
- 1951 –
- Gordon Brown, Erresuma Batuko lehen ministroa.
- Anthony Davis, estatubatuar pianista eta musikagilea.
- María Jesús Cueto, santandertar artista
- 1952 – Elsa Bornemann, argentinar idazlea.
- 1954 –
- Tamara Adrián, venezuelar politikari, abokatu eta ekintzaile transexuala.
- Anthony Stewart Head, ingeles aktore eta abeslaria.
- Patty Hearst, estatubatuar aktorea.
- 1960 –
- Rosa Fernández Rubio, asturiar alpinista, Zazpi Gailurrak igotzen Espainiako lehen emakumea.
- Cándido Muatetema Rivas, Ekuatore Gineako lehen ministroa (h. 2014).
- Fayez al-Sarraj, Libiako presidentea.
- 1962 –
- Jelizaveta Glinka, errusiar langile humanitarioa eta karitate aktibista (h. 2016).
- Hilario Pino, espainiar kazetari eta telebistako albistegi aurkezlea.
- 1963 – Charles Barkley, NBAko estatubatuar saskibaloi jokalaria, historian hegaleko-pibot onenetakotzat hartua.
- 1965 - Antonia Varela Pérez, kanariar astrofisikaria eta dibulgatzaile zientifikoa.
- 1966 – Cindy Crawford, estatubatuar top-model ohia.
- 1967 –
- Kurt Cobain, Nirvana taldeko abeslaria, musikagilea eta gitarra-jotzailea (h. 1994).
- David Herman, estatubatuar aktorea.
- Nenad Maslovar, montenegroar futbolari ohia.
- Lili Taylor, estatubatuar aktorea.
- 1969 – Siniša Mihajlović, serbiar futbolari eta entrenatzailea (h. 2022).
- 1971 –
- Calpernia Addams, estatubatuar idazle, aktore, musikari eta pertsona transgeneroen eskubideen aldeko bozeramaile eta ekintzailea.
- Jari Litmanen, finlandiar futbolari ohia.
- Joost van der Westhuizen, hegoafrikar errugbilaria (h. 2017).
- Matías Zaldarriaga, argentinar fisikari eta astronomoa.
- 1972 – Cristina Sánchez, espaniar toreatzaile ohia, zezenketa-esatari eta ordezkari artistikoa.
- 1973 – Vladimir Luján, kubatar palaria.
- 1974 – Amanda Elstak, hungariar abeslaria eta pertsona lesbiana, gay, bisexual eta transexualen eta Hungariako ijitoen eskubideen defendatzailea.
- 1977 – Maria Van Kerkhove, estatubatuar epidemiologoa, gaixotasun infekziosoetan aditua.
- 1978 –
- Lauren Ambrose, estatubatuar aktorea.
- Julia Jentsch, alemaniar aktorea.
- 1980 – Artur Boruc, poloniar futbolaria.
- 1982 – Lucía Aldao, galiziar poeta eta artista.
- 1985 – Julia Volkova, errusiar abeslari, musikagile eta pianista, t.A.T.u. bikoteko kidea.
- 1988 – Rihanna, barbadostar abeslaria.
- 1989 – Iga Wyrwał, poloniar modelo eta aktorea.
- 1990 – Ciro Immobile, italiar futbolaria.
- 1991 –
- Hidilyn Diaz, filipinar pisu-jasotzaile eta hegazkinlaria.
- Sally Rooney, irlandar idazlea.
- 2000 – Kristóf Milák, hungariar igerilaria.
- 2003 – Olivia Rodrigo, estatubatuar aktorea, abeslaria eta abestigilea.
- 2005 – Sara Ortega, errioxar futbolaria.
Heriotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1865 – Leonardo Zuloaga, Mexikon lurjabe handia bilakatutako bizkaitarra, Mexikon (j. 1805).
- 1869 – Jose Antonio Uriarte, euskal idazlea eta itzultzailea (j. 1812).
- 1892 – Manuel Juambeltz, euskal apaiz, foruzale eta karlista (j. 1839).
- 1976 – René Cassin, euskal zuzenbide irakaslea, 1968ko Bakearen Nobel Saria, Parisen (j. 1887).
- 2010 – Juan Perurena, nafar bertsolaria (j. 1930).
- 2016 – Nando Josu, euskal herritar futbolari eta entrenatzailea, Santanderren (j. 1939).
- 2019 – Luis García-Ochoa, gipuzkoar margolaria, Madrilen (j. 1920).
- 2020 –
- Jesus Mari Elejalde, arabar apaiza eta euskal idazlea (j. 1935).
- Lukas Larraza, nafar atleta, krosean espezialista (j. 1929).
- 2021 – Bolao, bizkaitar futbolaria, Mallorcan (j. 1935).
Mundua
aldatu- 1054 – Jaroslav I.a Kievekoa, Novgorodeko printzea eta Kieveko lehen-printzea (j. c. 978).
- 1194 – Tankredo Siziliakoa, Siziliako erregea (j. 1138).
- 1431 – Martin V.a, Aita santua (j. 1369).
- 1513 – Joan I.a Danimarkakoa, Danimarka, Norvegia eta Suediako erregea (j. 1455).
- 1600 – Innico d'Avalos d'Aragona, italiar kardinala.
- 1626 – John Dowland, ingeles musikagilea, Laut-jotzailea.
- 1685 – Sofia Amalia Brunswick-Lüneburgekoa, Brunswick-Lüneburgeko dukesa eta Danimarka eta Norvegiako erregina ezkontidea (j. 1628).
- 1773 – Karlos Emanuel III.a Sardiniakoa, Sardiniako erregea eta Savoiako dukea (j. 1701).
- 1778 – Laura Bassi, italiar filosofa, irakaslea eta zientzialaria (j. 1711).
- 1790 – Josef II.a, Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadorea (j. 1741).
- 1795 – Esteban Antonio Aguado, gaztelar elizgizona, Iruñeko apezpikua (j. 1729).
- 1810 – Andreas Hofer, Tirolgo abertzalea (j. 1767).
- 1853 – José Ramón Rodil, espainiar militarra (j. 1789).
- 1861 – Eugène Scribe, frantziar dramagilea (j. 1791).
- 1871 – Paul Kane, kanadar margolaria (j. 1810).
- 1874 –
- Joséphine Marchais, frantziar jornalaria, Parisko Komunan parte hartu zuena (j. 1837).
- Holger Roed, daniar margolaria (j. 1846).
- 1893 – P. G. T. Beauregard, militar konfederatua (j. 1818).
- 1895 – Frederick Douglass, estatubatuar idazlea (j. c. 1818).
- 1907 – Henri Moissan, frantziar kimikaria, 1906ko Kimikako Nobel Saria (j. 1852).
- 1916 – Klas Pontus Arnoldson, suediar egile, kazetari, politikari eta bakezalea, 1908ko Bakearen Nobel Saria (j. 1844).
- 1920 –
- Jacinta Marto, portugaldar haur artzaina. Fatiman Ama Birjina ikusi omen zuen (j. 1910).
- Robert Peary, Ipar Polora iristen lehena izan zela adierazi zuen esploratzailea (gaur egun zalantzan jarria) (j. 1856).
- 1923 – Damdin Sükhbaatar, mongoliar buruzagi iraultzaile eta Mongoliako Herriaren Alderdiaren sortzailea (j. 1893).
- 1929 – Edward L. Atkinson, britainiar itsas zirujaua eta Antartikako esploratzailea (j. 1881).
- 1933 – Takiji Kobayashi, literatura proletarioaren japoniar idazlea (j. 1903).
- 1942 – Annie Vivanti, britainiar italiar idazlea (j. 1866).
- 1951 - Sarah Jane Baines, britainiar-australiar feminista, sufragista eta erreformatzaile soziala, epaimahai batek epaitu zuen lehen sufragista (j. 1866).
- 1953 – Francesco Saverio Nitti, Italiako lehen ministroa (j. 1868).
- 1960 – Adone Zoli, Italiako lehen ministroa (j. 1887).
- 1961 – Percy Grainger, estatubatuar musikagilea (j. 1882).
- 1966 – Chester Nimitz, estatubatuar almirantea (j. 1885).
- 1972 – Maria Goeppert-Mayer, poloniar fisikaria, 1963ko Fisikako Nobel Saria (j. 1906).
- 1974 – Matilde Hidalgo, ekuadortar mediku, poeta, sufragista eta aktibista (j. 1899).
- 1987 – Edgar P. Jacobs, belgikar komikigilea (j. 1904).
- 1989 – Erika Köth, alemaniar sopranoa (j. 1925).
- 1992 –
- Roberto D'Aubuisson, salvadortar militarra eta politikaria (j. 1943).
- Pierre Dervaux, frantziar orkestra-zuzendaria (j. 1917).
- Dick York, estatubatuar aktorea (j. 1928).
- 1993 – Ferruccio Lamborghini, italiar industria gizona, Lamborghini automobil-enpresaren sortzailea (j. 1916).
- 1996 – Toru Takemitsu, japoniar musikagilea (j. 1930).
- 1999 – Sarah Kane, britainiar antzerkigilea (j. 1971).
- 2000 – Jean Dotto, frantziar txirrindularia (j. 1928).
- 2001 – Donella Meadows, estatubatuar ingurumen-zientzialari, hezitzaile eta idazlea (j. 1941).
- 2003 – Maurice Blanchot, frantziar idazle, filosofo eta literatura-teorikoa (j. 1907).
- 2005 –
- Sandra Dee, estatubatuar aktorea (j. 1944).
- Hunter S. Thompson, estatubatuar idazle eta kazetaria (j. 1937).
- 2010 – Alexander Haig, Ameriketako Estatu Batuetako Armadako jenerala eta NATOko buruzagi nagusia (j. 1924).
- 2012 – Lv Zijian, arte martzialetan aditua eta aldi batez Txinako Herri Errepublikako gizonik zaharrena (118 urte) (j. 1893).
- 2013 – Irina Vladislavovna Bussen, mineralogista, geologoa, petrologoa eta mendigune alkalinoetako espezialista nabarmena (j. 1915).
- 2014 - Antoinette Fouque, frantziar psikoanalista, idazle, kazetari eta feminista (j. 1936).
- 2017 – Mildred Dresselhaus, "Karbonoaren zientziaren erregina" (j. 1930).
- 2022 – Oleksandr Sydorenko, ukrainar igerilaria (j. 1960).
- 2024 –
- Andreas Brehme, alemaniar futbolari eta entrenatzailea (j. 1960).
- Vasile Dîba, errumaniar kanoalaria (j. 1954).
Jaiak eta urteurrenak
aldatu- Sehaska egutegiko izendegia: Maite/Maitetxu/Maitena/Maitane eta Gamiz/Gamio/Gamiza.
- Justizia Sozialaren Mundu Eguna.
Kanpo estekak
aldatu