İçeriğe atla

Totenkopf

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Feldmareşal August von Mackensen, 1914'ten önce hafif süvari elbisesi ve üzerinde Totenkopf olan kürk başlığı ile

Totenkopf (Almanca kafatası, kelimenin tam anlamıyla "ölü kişinin kafası"), kafatası ve kemikler sembolünün Almancasıdır. "Kafatası ve çapraz kemikler" sembolü, ölüm ve ölüme, tehlikeye veya ölüye meydan okumanın yanı sıra korsanlık veya toksikliğin eski bir uluslararası semboldür. Totenkopf genellikle çeneli veya çenesiz insan kafatasından oluşur ve genellikle iki çapraz uzun kemiği (femur) içerir, çoğunlukla çapraz kemikler kafatasının bir kısmının arkasında olacak şekilde tasvir edilir.

İngilizcede Totenkopf terimi genellikle 19. ve 20. yüzyılda Almanlar tarafından askeri kullanımıyla, özellikle de Nazi Almanyası'yla ilişkilendirilir.

Denizcilikte kullanımı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Erken modern deniz savaşında, korsanlar totenkopf'u korsan bayrağı olarak kullandılar: bir kafatası veya diğer iskelet parçaları ölüm tehdidi olarak ve bir gemiyi teslim etme talebi olarak kabul edilirdi. Bu sembol, modern donanmalar tarafından halen kullanılmaya devam ediyor.

1744'te Husaren-Regiment Nr.5'ten (von Ruesch) hafif süvari, üzerinde Totenkopf olan bir mirliton (Alm. Flügelmütze) ile

Totenkopf'un askeri bir amblem olarak kullanılması, Prusya ordusunda II. Friedrich tarafından Albay von Ruesch komutasında bir hafif süvari alayı olan Husaren-Regiment Nr. 5 (von Ruesch)'in kurulmasıyla başlar. Birlik mirlitonlarının önüne bir Totenkopf işlenmiş, siyah bir üniforma benimsedi ve bunu Avusturya Veraset Savaşı ve Yedi Yıl Savaşı'nda sahada kullandı.[2] Totenkopf, alay 1808'de 1. ve 2. Leib-Husaren Alayları olarak yeniden düzenlendikten sonra da üniformanın bir parçası olarak kaldı.[3]

Brunschweig'lı Leibbataillon ("Can Muhafızları Taburu") tarafından 1815'te Waterloo Muharebesi'nde takılan Totenkopf rozeti.

1809'da Beşinci Koalisyon Savaşı sırasında, Braunschweig-Wolfenbüttel Dükü Friedrich Wilhelm, topraklarını fetheden Napolyon Bonapart ile savaşmak için bir gönüllüler kuvveti topladı. Bu birliklere siyah üniformalar verildi ve böylece takma adları olan Black Brunswickers ortaya çıktı. Kuvvetteki hem hafif süvariler hem de piyadeler, ya 1806'da Jena-Auerstedt Muharebesi'nde öldürülen dükün babası Brunswick-Wolfenbüttel Dükü Charles William Ferdinand için yas tutarken ya da bazı kaynaklara göre Fransızlara karşı bir intikam işareti olarak bir Totenkopf rozeti taktılar. Black Brunswickers, Almanya'da savaştıktan sonra İngiliz hizmetine girdi ve onlarla birlikte Yarımada Savaşı'nda ve Waterloo Muharebesi'nde savaştı. Braunschweig kolordusu nihayetinde 1866'da Prusya Ordusu'na dahil edildi.

Alman İmparatorluğu

[değiştir | kaynağı değiştir]
Alman İmparatorluğu dönemi Totenkopf

Totenkopf, 1918'e kadar Prusya ve Braunschweig silahlı kuvvetleri tarafından kullanılmaya devam etti ve 1918'de Batı Cephesi'nde son Alman saldırılarına liderlik eden Stoßtruppen'in bir kısmı kafatası rozetleri kullandı.[4] Luftstreitkräfte savaş pilotları Georg von Hantelmann[5] ve Kurt Adolf Monnington[6] Totenkopf'u kişisel uçak amblemi olarak kullanan İttifak Devletleri askeri pilotlarından sadece ikisidir.

Weimar Cumhuriyeti

[değiştir | kaynağı değiştir]
1919'da Freikorps tarafından kullanılan, yan tarafında bir Totenkopf bulunan bir Garford-Putilov zırhlı aracı.

Totenkopf, savaşlar arası dönemde Almanya'da, en başta Freikorps tarafından kullanıldı. 1933'te Totenkopf İmparatorluk döneminden kalma bir geleneğin devamı olarak Reichswehr'in 5. Süvari Alayı'nın personeli ve 1., 5. ve 11. bölükleri tarafından kullanılıyordu.[kaynak belirtilmeli]

Nazi Almanyası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Nazi Partisi'nin ilk günlerinde, Stabswache'nin (Adolf Hitler'in koruma birimi) lideri Julius Schreck, birimin amblemi olarak Totenkopf'un kullanımını yeniden başlattı. Bu birim, tarihi boyunca Totenkopf'u işareti olarak kullanmaya devam eden Schutzstaffel'e (SS) dönüştü. Reichsführer-SS Heinrich Himmler'in bir yazısına göre Totenkopf şu anlama geliyordu:

Kafatası, tüm topluluğun hayatı için kendinizi tehlikeye atmaya her zaman istekli olacağınızın hatırlatıcısıdır.[7]

Totenkopf ayrıca Heer'in (Ordu) Panzer kuvvetlerinin birim amblemi olarak ve ayrıca seçkin Fallschirm-Panzer Division 1 Hermann Göring de dahil olmak üzere Luftwaffe'nin Panzer birimleri tarafından kullanıldı.[8] Hem Waffen-SS'in 3. Panzer Tümeni hem de Luftwaffe'nin 54. Bombardıman Uçağı Kanadı Kampfgeschwader 54'e Totenkopf adı verildi ve KG 54, aynı adı taşıyan SS birimleriyle çarpıcı derecede benzer görünümlü bir grafik kurukafa-kemik amblemi kullandı. 3. SS Panzer Tümeni'nin üniforma yakalarında SS sig rünü yerine kafatası yamaları da vardı.

Almanya dışı askeri kullanım

[değiştir | kaynağı değiştir]
İspanya 8. Hafif Zırhlı Süvari Alayı "Lusitania" üniformasını giyen Infante Fernando, 1915
Yeni Gine'de Avustralya komandoları, 1945
  • Özellikle Jolly Roger biçiminde bir kafatası ve çapraz kemikler, genellikle korsanların bir sembolü olmuştur, ancak korsan Samuel Bellamy tarafından bir örnekte kullanıldığı gibi, genellikle kafatasının alt çenesinin (varsa) arkasında değil, altında çapraz kemiklere sahiptir.
  • İspanyol Ordusu'nun Lusitania Ağır Süvari Alayı'nın 18. yüzyılın bir bölümündeki üniforması, manşetlerde üç kurukafa ve çapraz kemik içeriyordu,[9] ve 1902'de yakanın yan taraflarındaki alay numarasının yerine için kurukafa ve kemiklerin kullanılmasına yeniden yetki verildi.
  • 1821 Eflak İsyanı sırasında Aleksandro İpsilanti'nin Kutsal Birliği'ndeki Yunan isyancıların üniformalarında amblem olarak kullanıldı.
  • I. Dünya Savaşı sırasında Ermeni çeteleri, bayraklarında "intikam intikam" yazısının altında bir kafatası ve iki sürgülü tüfek sembolü kullandılar.
  • İngiliz Ordusu'nun Kraliyet Mızraklı Süvarileri, General Wolfe'un Quebec'te ölümünün ardından 1759'da kurulan bir birlik olan 17. Mızraklı Süvariler tarafından kullanımından miras kalan amblemlerinde kurukafa ve çapraz kemikleri kullanmaya devam ediyor. Amblem, bir kurukafayı ve Wolfe'un anısına seçilen 'Or Glory' kelimesini içerir.
  • 1792'de, Fransız Devrimi sırasında Fransız Ulusal Meclisi tarafından, Kellermann tarafından düzenlenen ve adlandırılan bir Hussards de la Mort (Ölüm Süvarileri) alayı kuruldu. 200 kişilik gönüllü grup, varlıklı ailelerdendi ve atları kraliyet ahırlarından temin ediliyordu. Devrimin ardından diğer çeşitli Avrupa devletlerine karşı savunma yapmak için kurulmuşlardı. Valmy Muharebesi'ne katıldılar ve üyeleri ayrıca Fleurus Muharebesi'nde (1794) bulundu. Sloganları şunlar idi: Vaincre ou mourir, La liberté ou la mort ve Vivre libre ou mourir - Zafer ya da ölüm; Özgürlük ya da ölüm; ve özgür yaşa ya da öl.[10][11]
  • Tam olarak bir Totenkopf olmasa da, Şilili gerilla lideri Manuel Rodríguez, seçkin kuvvetleri olan Husares de la muerte ("Ölüm Süvarileri") üzerinde sembolü kullandı. Sembol, halen Şili Ordusu'nun 3. Süvari Alayı tarafından kullanılmaktadır.
  • Çoğunlukla Prusyalılardan oluşan 41. New York Gönüllü Piyade Alayı (6 Haziran 1861'de toplandı; 9 Aralık 1865'te dağıtıldı) bir kafatası amblemi kullandı.[12]
  • Vengeurs de la Mort ("ölüm intikamcıları"), Paris Komünü'nün düzensiz bir birimi, 1871'de amblemi kullandı.[13]
  • Portekiz Ordu Polisi 2. Mızraklı Süvari Alayı, amblemlerinde Kraliçe'nin Kraliyet Mızraklı Süvarileri tarafından kullanılana benzer bir kurukafa ve çapraz kemik resmi kullanır.
  • İsveç Krallığı'nın hafif süvari alayları, mirlitonun ön tarafında Prusya tarzında bir kurukafa amblemi kullanıyordu.
  • Ramón Cabrera'nın alayı, 1838'de İspanyol Karlist Savaşları sırasında siyah bayrak üzerinde bir zeytin dalı ve bir kılıçla çevrili çapraz kemikli bir kafatası amblemi benimsedi.
  • Sırp Çetnikler çeşitli çatışmalarda (Osmanlı'ya karşı çatışmalar, I. ve II. Balkan Savaşları, I. Dünya Savaşı (hem savunma hem de direniş) ve II. Dünya Savaşı) bir kurukafa amblemi kullandılar.
  • İç Makedon Devrimci Örgütü üyesi olan bazı Makedon-Bulgar komitacılar, örgütün birkaç çatışmada (Makedonya Mücadelesi (İlinden İsyanı, Balkan Savaşları), I. Dünya Savaşı, iki savaş arası dönemde Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı'nda Makedonya'daki direniş ve II. Dünya Savaşı) varlığı boyunca genellikle bir kafatasının altında çapraz tabanca ve kama ve çapraz kemikler (Çetniklerinkilere benzer) olan bir kurukafa amblemi kullandılar. Bu amblemin en belirgin örneği, bilinen tek fotoğrafında bir tane giyen Pitu Guli ve oğlu Steryu Gulev tarafından kullanılmasıdır.
  • Seçkin İtalyan hücum kıtaları olan Arditi, I. Dünya Savaşı sırasında dişlerinin arasında bir hançer olan bir kafatasını sembol olarak kullandılar. Daha sonra İtalyan faşistleri tarafından kafatasının çeşitli versiyonları da kullanıldı.[kaynak belirtilmeli]
  • Rusya'da Kornilov'un Şok Müfrezesi (8. Ordu) 1917'de bir kurukafa amblemi benimsedi. I. Dünya Savaşı'ndan sonra birim, Rus İç Savaşı sırasında Beyaz Rus Gönüllü Ordusu'nun bir parçası olarak Kornilov'un Şok Alayı oldu.
  • Estonya'da Kuperjanov'un partizan taburu, amblemleri olarak kurukafa ve çapraz kemikleri kullandı (1918'den beri); Kuperjanov Piyade Taburu, bugün kafatası ve çapraz kemikleri halen amblem olarak kullanmaya devam ediyor.
  • İki küçük Polonyalı süvari birimi, Polonya-Ukrayna Savaşı ve Polonya-Sovyet Savaşı sırasında kurukafa amblemini kullandı - Dywizjon Jazdy Ochotniczej (Huzarzy Śmierci, yani Ölüm Süvarileri olarak da bilinir) ve Poznański Ochotniczy Batalion Śmierci.
  • 1943-1945 yılları arasında İtalyan Kara Tugayları ve İtalyan Sosyal Cumhuriyeti için savaşan diğer birçok kuvvet, üniformalarında, berelerinde ve keplerinde çeşitli kafatasları kullanıyordu.
  • Amerika Birleşik Devletleri Deniz Piyadeleri Keşif Taburları, amblemlerinde kurukafa ve çapraz kemik sembolünü kullanır.[14]
  • Kraliyet Hava Kuvvetleri'nin 100. Filo'su, sözde 1918'de bir Fransız genelevinden çalınan bir bayrağa atıfta bulunarak bir kafatası ve çapraz kemikleri tasvir eden bir bayrak kullanmaya devam ediyor.[15][kaynak belirtilmeli]
  • Brezilya'nın Rio de Janeiro eyaletinin askeri polisine bağlı özel bir birim olan Batalhão de Operações Policiais Especiais, ekiplerini normal birimlerden ayırmak için kafatası amblemini kullanıyor.
  • Güney Kore'nin 3. Piyade Tümeni'nin (백골부대) ambleminde kurukafa ve kemikler bulunur.[14]
  • Birçok ABD Süvari keşif birliği veya bölüğü, resmi olmayan bir birim logosu olarak genellikle geleneksel Stetson şapkası takan ve çapraz süvari kılıçları, çapraz tüfekler veya başka bir varyasyonla desteklenen bir kafatası amblemi kullanır. Bu logolar birlik tişörtlerine, birlik madalyonlarına veya moral ve birlik ruhu geliştirmek için tasarlanmış diğer öğelere dahil edilmiştir.
  • Ukrayna Ordusu'nun Azak Taburu totenkopf'u kullanır.[16][17][17]
  • Bir Fransız hussard de la mort (1792)
    Bir Fransız hussard de la mort (1792)
  • Kutsal Birlik'in kurucusu Aleksandro İpsilanti, birliğin çenesiz totenkopf'lu üniforması ile
    Kutsal Birlik'in kurucusu Aleksandro İpsilanti, birliğin çenesiz totenkopf'lu üniforması ile
  • Ramón Cabrera'nın bayrağı (1838)
    Ramón Cabrera'nın bayrağı (1838)
  • 17. Mızraklı Süvariler'in şapka rozeti
    17. Mızraklı Süvariler'in şapka rozeti
  • İsveçli süvariler (1761)
    İsveçli süvariler (1761)
  • Kornilov'un Şok Müfrezesi bayrak taşıyıcısı ve şeref kıtası (1917)
    Kornilov'un Şok Müfrezesi bayrak taşıyıcısı ve şeref kıtası (1917)
  • Lwów Savaşı gazileri tarafından takılan rozet. G.S., Góra Stracenia (İnfaz Dağı) anlamına gelir. (1918)
    Lwów Savaşı gazileri tarafından takılan rozet. G.S., Góra Stracenia (İnfaz Dağı) anlamına gelir. (1918)
  • II. Szwadron Śmierci (Ölüm Bölüğü), Lviv, 1920.
    II. Szwadron Śmierci (Ölüm Bölüğü), Lviv, 1920.
  • Sovyet-Polonya Savaşı sırasında Polonyalı Ölüm Süvarileri'nin amblemi, 1920
    Sovyet-Polonya Savaşı sırasında Polonyalı Ölüm Süvarileri'nin amblemi, 1920
  • II. Dünya Savaşı sırasında Finlandiya'nın 4. Hafif Bölüğü'nden iskelet desenli bir miğfer
    II. Dünya Savaşı sırasında Finlandiya'nın 4. Hafif Bölüğü'nden iskelet desenli bir miğfer
  • Kuperjanov Piyade Taburu amblemi
  • Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri 400. Füze Filosu üniformasının omuz kol ambleminde bir Totenkopf, 1995-2005 arası.
    Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri 400. Füze Filosu üniformasının omuz kol ambleminde bir Totenkopf, 1995-2005 arası.
  • ABD Ordusu'nun 24. Piyade Alayı'nın Irak Savaşı'nın (2004) bir parçası olarak Irak'ta düşman savaşçılarının öldürüldüğü binaları işaretlemek için kullanılan "Deuce four Skull" sembolü
    ABD Ordusu'nun 24. Piyade Alayı'nın Irak Savaşı'nın (2004) bir parçası olarak Irak'ta düşman savaşçılarının öldürüldüğü binaları işaretlemek için kullanılan "Deuce four Skull" sembolü
  • Punisher'ın (Marvel karakteri) kafatası sembolünü gösteren, isteğe bağlı bacak kemikleri olmayan, Navy SEALs tarafından giyilen ve Totenkopf'tan ilham alan yama (2012)
    Punisher'ın (Marvel karakteri) kafatası sembolünü gösteren, isteğe bağlı bacak kemikleri olmayan, Navy SEALs tarafından giyilen ve Totenkopf'tan ilham alan yama (2012)
  • Suriye Cumhuriyet Muhafızları amblemi (2021)

Polis tarafından kullanımı

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Ordnungspolizei üniforması—Nazi Almanyası'nın üniformalı polisi totenkopf'u kullanabiliyordu. Sicherheitsdienst'in (SD) siperlikli kepinde totenkopf bulunurdu.
  • Totenkopf'un "Punisher" varyasyonları polis araçlarında görülebilir.[18]
  • Calgary, Kanada'da polis kuvvetlerinin Ateşli Silahlar Eğitim Takımı tarafından kullanılan madalyonlarda totenkopf bulunur.[19]
  • Totenkopf amblemli siperlikli Sicherheitsdienst kepi. (1936)
    Totenkopf amblemli siperlikli Sicherheitsdienst kepi. (1936)
  • Batalhão de Operações Policiais Especiais (BOPE) tarafından kullanılan zırhlı personel taşıyıcı. Resmi BOPE web sitesine göre, logo ölüme karşı zaferi temsil ediyor. (2018)
    Batalhão de Operações Policiais Especiais (BOPE) tarafından kullanılan zırhlı personel taşıyıcı. Resmi BOPE web sitesine göre, logo ölüme karşı zaferi temsil ediyor. (2018)

Ticari kullanım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Diğer kullanımlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerika Birleşik Devletleri'nde, kurukafa ve çapraz kemikler sembolü genellikle zehirli bir maddeyi belirtmek için kullanılır.

Toten-Kopf, tam anlamıyla "ölü kişinin kafası" veya "Ölünün Kafası" anlamına gelir. Anlamsal olarak, bir kafatasına, yani Schädel'e atıfta bulunur. Bir terim olarak Totenkopf, insan kafatasını, tipik olarak bir gruplamanın parçası olarak çapraz uyluk kemikleri olan bir sembol olarak ifade eder.

"Totenkopf"un ölümün başı olan yaygın çevirisi yanlıştır; eğer çeviri doğru olsaydı Almanca kelime Todeskopf olurdu, ancak böyle bir kelime kullanımda değildir - Türkçe ölüm mangası terimi Almancada Todesschwadron'dur,[20] Totenschwadron değil. Kullanımın yalnızca, Almanca'da kafatası şahin güvesi (Totenkopfschwärmer)[21] olarak adlandırılan ölümün başı şahin güvesinin Almanca ismi nedeniyle değiştiği sonucuna varmak, aynı şekilde şu sonuca varmak da bir mantık hatası olacaktır: gece mumu için Almanca kelime (yani Nachtkerze) söğüt otu anlamına gelir, çünkü söğüt otu şahin güvesi (Proserpinus proserpina) Almanca'da gece mumu şahin güvesi (Nachtkerzenschwärmer, Proserpinus proserpina[22][23]) olarak adlandırılır.

Totenkopf kelimesinin çağdaş Almanca anlamı en az iki yüzyıldır değişmemiştir. Örneğin, Alman şair Clemens Brentano (1778–1842) "Baron Hüpfenstich" öyküsünde şöyle yazmıştır:"Lauter Totenbeine und Totenköpfe, die standen oben herum ..."[24] (yani "Bir sürü kemik ve kafatasları, yukarıya yerleştirilmişlerdi..." ).

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Ed Foxe (17 Ocak 2005). "Pirate Flags". 15 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2007. 
  2. ^ Frederick the Great's Allies 1756–63. Osprey Publishing. 2010. ISBN 978-1849081771.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  3. ^ The Prussian Army, 1808-1815. Almark Publishing. 1972. s. 54. ISBN 978-0855240752.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  4. ^ First World War - Willmott, H. P.; Dorling Kindersley, 2003, Page 252
  5. ^ "Georg von Hantelmann & Kurt Wüsthoff's Fokker D.VII, Jasta 15". 28 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023. 
  6. ^ Osprey Elite Aviation Units #40: Jasta 18 - The Red Noses. Oxford UK: Osprey Publishing. 2011. ss. 85-86, 97. ISBN 978-1-84908-335-5.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  7. ^ Heinrich Himmler: "Der Totenkopf ist die Mahnung, jederzeit bereit zu sein, das Leben unseres Ichs einzusetzen für das Leben der Gesamtheit."
  8. ^ Angolia, John R., and Adolf Schlicht, Uniforms and Traditions of the Luftwaffe Volume 2, R. James Bender Publishing, San Jose, CA, 1997. 0-912138-71-8.
  9. ^ Historia orgánica de las armas de Infantería y Caballería españolas (İspanyolca). 16. 1856. s. 10.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  10. ^ La Cavalerie pendant la Révolution. Desbrières et Sautai. 1907. 
  11. ^ Les Hussards français, Tome 1, De l'Ancien régime à l'Empire édition Histoire et collection. 
  12. ^ "New York State Military Museum and Veterans Research Center – Welcome". 1 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  13. ^ "1870–1871. Guerre et Commune. Gardes nationaux volontaires, gardes mobiles..." BNF Gallica (Fransızca). s. 20. 5 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ a b Mark Felton Productions (10 Mart 2021). History of Nazi Symbols – Death's Head. youtube. 10 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023. 
  15. ^ Boş kaynak (yardım) 
  16. ^ "The reality of neo-Nazis in Ukraine is far from Kremlin propaganda". The Hill. 27 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023. 
  17. ^ a b "Nationalists not extremists: Pravy Sektor deny radicalism claims and say they want to 'serve' Ukraine". The Independent. 20 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023. 
  18. ^ "Solvay police: Punisher decals stay; they show 'we will stand between good and evil'". syracuse.com. 13 Nisan 2017. 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ "'Unbelievably inappropriate': Calgary police prohibit distribution of 'offensive' coin". 17 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  20. ^ Sonia Brough: Langenscheidts Großes Schulwörterbuch Deutsch-Englisch, revised by the Langenscheidt editorial staff, Langenscheidt KG, Berlin & Munich. 3-468-07129-9. P. 1047.
  21. ^ Prof. Dr. Axel Karenberg: Amor, Äskulap & Co: klassische Mythologie in der Sprache der modernen Medizin. Schattauer, 2005. P. 21 (named for the skull-like spot)
  22. ^ Brockhaus' Konversations-Lexikon. 14th completely revised edition. 12th Vol., Brockhaus, Leipzig, Berlin, Vienna, 1895. P. 142.
  23. ^ Burkhard Bohne: Nachhaltig gärtnern: Biologisch, ressourcenschonend und klimafreundlich, Gräfe und Unzer Publishing House, 2 ed., 2019, 978-3833871283. P. 133.
  24. ^ Clemens Brentano: Baron Hüpfenstich - Chapter 2 1 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Projekt Gutenberg-DE)