Дрон урушлари: Байрактар нега Россия билан олди-берди қилмайди?

Украинадаги уруш бошланганда Байрактар TB2 ҳарбий дронлари Россиянинг олға силжишини тўхтатишда катта роль ўйнади.

Алоқадор мавзулар:

Украина Россия дрон уруши: Байрактар кучлими ё Шаҳид?

Усмонли дипломатияси. Украинадаги уруш Эрдўғонни қандай кучайтирди ва бу нега унга ёрдам бермайди? Россия уруши ва дунё

Украина сохта HIMARSлар билан Россия силласини қуритаяптими? - Янгиликлар

Аммо ҳозир Россия Эроннинг Шаҳед-136 дронларидан фойдаланиб, «камикадзе» зарбалари орқали ҳужум қилмоқда.

Дрон эксперти Сара Крепснинг айтишича, буларнинг барчаси эволюцион жараён сифатида урушнинг бир қисмидир.

"Илгари дронлар ҳал қилувчи омил бўлади деган фикр бор эди. Бу янги нарсага бўлган табиий иштиёқ эди. Улар энг кўзга кўрланарли қуроллар эди ва бу уруш йўналишини ўзгартириши мумкин деб ишониларди", дейди Корнел университети профессори бўлмиш Крепс.

"Уруш йўналишини ўзгартирувчи" сўзи биринчи марта Байрактар TB2 дронига нисбатан ишлатилган.

Унинг нархи тахминан 2 миллион долларни ташкил этади ва ўлчами лазер билан бошқариладиган зирҳ тешувчи ракеталарга эга кичик учоқникига тенг.

Лекин уни ишлаб чиқарувчи турк ака ука Салжуқ ва Холук Байрактар урушнинг бефойдалигини таъкидлайди:

"Албатта, уруш жуда аччиқ нарса, жуда аччиқ", дейди ўз офисида ўтирган катта ака Холук, унинг ёнида Украина герби тасвирланган юмшоқ ўйинчоқ TB2 дрон турарди.

"Одамлар ўлмоқда ва мен қуролли дронларни ишлаб чиқаришга зарурат бўлмаслигини истардим.

Бундай ҳужум остида бўлганингизда, ўзингизни ҳимоя қилишингиз керак ва буни фақат шунга ўхшаш технология билан эплаш мумкин."

"Мамлакат чемпиони"

Четдан қараганда, Истанбул чеккасида жойлашган оилавий ширкат университет кампуси ёки технология компаниясига ўхшайди.

20 ёшлар чамаси бўлган ходимлар астойдил парваришланган майсазор кенг очиқ майдонда жинси шимларда юришибди.

Қабулхонадаги стол устига Усмонли империяси тарихи, шунингдек, Исломда қандай тўғри ибодат қилиш ҳақида китоблар уюб қўйилган.

Baykar Technology Туркиядаги энг йирик мудофаа компанияси эмас, балки энг машҳурларидан биридир.

Дронлар Озарбайжонга 2020 йилда Арманистон зирҳли кучларини мағлуб этиш ва Тоғли Қорабоғдаги катта ҳудудни қайтариб олишда ёрдам берди.

Айнан ўша пайтда бу дронлар Туркиядан ташқарида ҳам кенгроқ эътироф этила бошлади.

"Бу Қорабоғда, Туркиянинг терроризмга қарши курашида, Суриядаги операцияларда, хавфсизлик коридорини яратишда ва Ливиянинг парчаланиб кетиши олдини олишда қўл келди", дейди Холук.

Компания ўзининг биринчи харидори бўлган турк ҳарбийлари билан яқин алоқага эга. Армия ички ва хориждаги курд жангариларига ҳужум қилиш учун дронлардан фойдаланган.

Ака ука 24 та давлатга технология етказиб бераётганликларини айтишади.

Бу Президент Эрдўғаннинг Туркияни Яқин Шарқ ва Африка, шунингдек, Марказий Осиёда дронларнинг асосий етказиб берувчисига айлантириш ҳақидаги интилишлари билан боғлиқ.

Мен Холукдан унинг компанияси дронлардан фойдаланиш масаласида, масалан, тинч аҳолига қарши ишлатишда бирор шарт қўядими, деб сўрайман.

Унинг сўзларига кўра, Туркия ҳукумати экспорт лицензиясини беради ва қоидаларни белгилайди, жумладан, технологиядан инсон ҳуқуқларини бузган ҳолда фойдаланишни тақиқлайди.

"Ҳар қандай ҳолатда, Baykar фақат давлатлар билан ҳамкорлик қилади, - дея қўшимча қилади у. - Бу технологиялар давлат идораларига сотилади, хусусий муассасаларга сотилмайди".

Компания Украина билан узоқ йиллик алоқаларга эга.

Холукнинг айтишича, шартнома 2018 йилда имзоланган ва 2019 йилда дрон етказиб бериш бошланган.

Киев кўплаб мамлакатларга дронлар сўраб мурожаат қилган, бироқ уларни етказиб беришга фақат Туркия рози бўлган, дея қўшимча қилади у.

Мен ундан Россия қандай муносабатда бўлганини сўрайман, чунки Москва Туркия учун ҳам асосий стратегик ҳамкор саналади.

Холук улар технология компанияси эканликлари ва дронлардан қандай фойдаланишни айнан Украина ҳал қилишини айтди.

"Бизнинг технологиямиз уларнинг ҳаво мудофааси ва зирҳли техникаларини йўқ қилаётгани сабабли Россия оммавий ахборот воситаларида биз ҳақимизда кўплаб туҳматлар айтилмоқда", дейди у.

"Агар Москва сизга катта пул таклиф қилса чи? Сиз ҳам уларга дрон сота оласизми?» деб сўрайман ундан.

"Пул энг муҳим нарса эмас. Пул ва моддий бойликлар ҳеч қачон бизнинг бизнесимизнинг мақсади бўлмаган», дейди Холук.

"Бизга қанча пул таклиф қилишмасин, бу ҳамда гап бўлиши мумкин эмас. Бизнинг барча қўллаб-қувватлашимиз бутунлай Украина фойдасига".

Путиннинг босими остидами?

Айтилишича, Туркия президенти Эрдўғон партия йиғилишида президент Путин дронлардан фойдаланишни хоҳлаётганини айтган.

Унинг матбуот хизмати Холукга интервьюда «Путин» исмини ишлатмасликни, фақат «Россия» ҳақида гапиришни маслаҳат берган.

Бош техник директор бўлмиш унинг кичик укаси Салжуқ бу борада изоҳ беришни истамади.

Холукнинг сўзларидан маълум бўлишича, Россия билан дронлар бўйича ҳамкорлик бўлмайди, ҳеч бўлмаганда уларнинг Украинага босқини тўхтугунгача.

Аммо кўплаб Ғарб шарҳловчилари Туркияни Россия масаласида икки томонлама ўйин қилаётганликда айблайди.

Бир томондан, Украинага ҳарбий дронларни сотади, иккинчи томондан эса Ғарбнинг Россияга қарши санкцияларини қабул қилишдан бош тортади.

Бу ерда бизнесдан кўра кўпроқ нарса турибди.

Суҳбат давомида Холук ўтган йили вафот этган отасини тез-тез эслайди.

Ўздемир Байрактар 1980 йилларда автомобиллар учун эҳтиёт қисмлар ишлаб чиқарувчи фирмага асос солган муҳандис эди.

Лекин у Истанбулнинг бўлажак мэри Ражаб Тоййиб Эрдўғон билан бирга исломий сиёсат билан ҳам шуғулланган.

Иккаласи ҳам турк давлатининг анъанавий дунёвийлигига барҳам беришни қўллаб-қувватлайди, унга кўра, ислом шахсий соҳадан ижтимоий соҳага ўтказилади.

2016 йилда ўртанча ўғил Салжуқ президент Эрдўғоннинг қизи Сумайяга уйланганида, бу икки одам янада яқинлашди.

Кўпчилик танқидчилар компаниянинг муваффақияти уларнинг яқинлигига боғлиқ, дейишади. Салжуқ бу даъвони рад этади.

"Байрактар TB2 биринчи марта ўқ узганда, у барча турк газеталарининг биринчи саҳифаларига чиқди. Бу ажойиб янгилик эди», дейди дрон дастурининг «меъмори» сифатида танилган Салжуқ.

"Бу мамлакатимиз мустақиллиги учун жуда муҳим эди. Ўша пайтда мен уйланмаган эдим. Уйланганимдан кейин айрим оммавий ахборот воситаларида салбий хабарлар чиқа бошлади".

Суҳбатни дронларга қайтарар эканман, мен ундан Эрон дронларини муҳандислик нуқтаи назаридан қандай баҳолайсиз деб сўрадим.

"Албатта, Байрактар TB2 ўз синфида дунёдаги энг яхшисидир", дейди у.

"Мен сиз айтиб ўтган дроннинг техник хусусиятларини ўрганмадим, аммо дунёда турли жанг майдонларида ў��ини бунчалик яхши кўрсатаган бошқа учувчисиз учиш аппарати йўқ."

Польша TB2 дронини сотиб олган ва бу масалада биринчи НАТО аъзоси бўлганлиги сабабли, бу даъвога ишонадиганлар бор кўринади.

BBCUZBEK.COM билан Telegram орқали +44 7858860002 номери билан боғланинг.

Telegram каналимиз: https://t.me/bbcuzbek