O'zbek qizlari endi qahramon ona bo'lmoqchi emas: Yoshlar orzusi nima?

O'zbeklar bolajon xalq sifatida ham tanilgan va yaqingacha ham aksar oilalar ko'p bolali edi. Ammo ayrim yosh ayollar va qizlar bilan gaplashganda, jamiyatda qarashlar o'zgarayotganini sezish mumkin. Bugun o'zbekistonlik yosh qizlar nechta farzand ko'rishni istashmoqda va bu istaklari jamiyatdagi qarashlar bial zid tushmaydimi?

O'zbekistonlik yosh ayollar nega ko'p farzandli bo'lishni istamayapti? Bu savol qanchalik ahamiyatli va uning javobi ortida qanday sabablay turadi? Mavzuni o'rganishga intildik.

Aloqador mavzular:

Oldinroq, Statistika agentligi O'zbekistonda yanvar va fevral oylarida qayd etilgan tug'ilishlar soni bo'yicha dastlabki ma'lumotlarni e'lon qilgandi.

Unga ko'ra, 2024-yilning yanvar-fevral oylarida O'zbekistonda FHDYo organlari tomonidan 137 456 ta tirik tug'ilish holatlari qayd etilgan.

Bu o'tgan yilning mos davriga nisbatan 3 634 taga kam.

Iqtisodchi Otabek Bakirov tug'ilishlar kamayishi yomon ishora ekanini yozib, vaziyat bo'yicha fikr bildirdi. Unga ko'ra, tug'ilish dinamikasi uzoq muddatli trendi urbanizatsiya, gender chaqiriqlari, migratsiya, ertangi kunga ishonch kabi ko'plab omillar taʼsiri ostida shakllanadi.

"O'zbekistonda yillik tug'ilish soni 2018-yildan buyon uzluksiz o'sib kelayotgan edi. Teskari tendensiya muvaqqat chetlanishmi yoki yangi tendensiyaning boshlanishimi, xulosa chiqarishga ancha erta? Lekin ayrim trendlar bu holat davom etishi mumkinligini ko'rsatadi:

•Birinchidan, qayd etilgan nikohlar soni ikkinchi yil ketma-ket qisqarmoqda va 2023-yilda yangi davrdagi eng kam nikoh ro'yxatga olingan (283,8 ming). Bundan kamroq ko'rsatkich 2016-yilda qayd etilgan (275,0 ming).

•Ikkinchidan, ajralishlar soni sunʼiy byurokratik to'siqlarga qaramay, 2023-yilda barcha davrlardagi maksimumga - 49,2 mingga yetgan. Bu raqam mavjud reallikni ifodalamasligi va avvalgi yillardagi to'siqlarning yumshatilish effekti bo'lishi ham mumkin.

•Uchinchidan va bu eng asosiysi, daromadlarning o'sishi keskin sekinlashgani. 2023-yilda jon boshiga real daromadlar o'sishi pandemiya yilini hisobga olmasa, oxirgi 7 yildagi eng past ko'rsatkichgacha sekinlashgan (2,4 foiz). 5 ta hududda esa real daromadlar qisqargan", - deya ko'rsatkichlarni tahlil qilgan Bakirov.

Iqtisodchining qo'shimcha qilishicha, yangi davrda tug'ilishning keskin ortishi daromadlarning o'sishi bilan yuqori korrelyatsiya (ikki va undan ortiq omillarning bir-biriga chambarchas bog'liqligi)da bo'lgan.

"Tug'ilishning qisqarishi agar chuqur omillar taʼsirida shakllanishni boshlagan bo'lsa, uni to'xtatish qiyin bo'ladi", - deydi u X'dagi sahifasida.

Biz nega tug'ilishlar kamayotgani, ayollarning ko'p farzandli bo'lishni istamayotganining sabalari va tug'ilish kamayotgani bilan bog'liq omillarni bilish maqsadida bir qancha yosh ayollar bilan suhbatlashdik.

Ularning ayrimlari bir nafar farzand bilan cheklanishga rozi bo'lsa, ayrimlari urf-odatdan kelib chiqqan holda ko'p farzandli bo'lishni istashadi. Ayniqsa, o'zbek oilalarida o'g'il farzand katta ahmiyatga egaligi ta'kidlandi.

"Oʻzbekistonda shu kunga qadar tugʻishni istamayman degan ayolni uchratmadim. Bizda farzandsiz yashash mazmunsiz yashash hisoblanadi. Farzandsiz bizdagi oilalar oʻzini baxtli his qilmaydi. Agar 2-3 nafar qiz tugʻsa ham kam. Toki oʻgʻil tugʻilishi kerak. Na er, na xotin va na qaynona ayolni sogʻligʻini oʻylaydi. Avval ham hozir ham shunday", deydi Sarvigul.

Suhbatdoshimizning ikki nafar qizi bor, ammo u o'g'il dunyoga kelmaguncha tug'averishini bildirdi. Sarvigulning qayd etishicha, eri ham qaynonasi ham o'g'il farzandi bo'lishini juda istaydi.

"Yoshim 26 da. 2 nafar qizim bor, kattasi 2 yosh, kichigi 4 oylik boʻldi. Toksikoz davrim juda qiyin, ketma-ket tugʻish oqibatida organizm toliqishi, farzandlar parvarishi qanchalik ogʻir oʻtishiga qaramasdan koʻp farzandim boʻlishini istayman. Ayniqsa, koʻpchilik oʻzbek oilalari singari katta farzandlarim qiz boʻlgani uchun oʻgʻil dunyoga kelguncha toʻxtamaslik kerak degan streotip bizda ham mavjud. Qaynonam ham turmush oʻrtogʻim ham farzandlarimiz koʻp boʻlishini, oʻgʻillar tugʻilishini istashadi. Qaynonam garchand hazil tariqasida "boʻldi, toʻxta" demagunimcha tugʻaverasan deydi", ta'kidladi Sarvigul.

Bitta bola ham yetadimi?

O'z ismini oshkor etishni istamagan boshqa suhbatdoshimizning bu boradagi fikrlari boshqacha. U bir nafar farzand bilan yashab dunyodan o'tishga ham rozi. Chunki u ayollar salomatligi muhim deb hisoblaydi.

"Hozir koʻp farzandli boʻlish ayol uchun bosim deb oʻylayman. Chunki atmosfera yomon, bola juda koʻp kasal boʻladi, tabiiy narsa kam, kimyoviy vositalar aralashgan. Chaqaloqlar injiq, kasallika moyil tugʻilmoqda. Qolaversa, ketma-ket tugʻish oqibatida ayol organizmi ham charchaydi", deydi R.

Uning ta'kidlashicha, 5-6 nafar farzandi bor ayolning umri ularni uyli-joyli qilish bilan oʻtadi. Oʻzi uchun yashashga ulgurmay qolishi mumkin.

"Oʻzbekistonda oʻzini sevadigan ayollar barmoq bilan sanarli, xolos. Ular koʻproq er koʻnglini olish, qaynona-qaynotaga xizmat qilish, farzand oʻstirish bilan mashgʻul boʻlib oʻziga eʼtibor bermay qoʻyadi" - deydi u - "Oʻylashimcha rivojlangan va Osiyo davlatlarining koʻpchiligida ayollar qadri va salomatligini oʻylaydi".

"Men ham sogʻligʻini xavf ostiga qoʻyib, hadeb tugʻaverishni afzal bilmayman. Birinchi farzandimni "abort" qildirganman. Keyingisi tugʻilganidan 14 kun oʻtib turmush oʻrtogʻim xorijga ketgan. Stress sabab koʻp asabiylashganman, yigʻlaganman. Farzandim betob boʻlganda doktorga ham oʻzim yugurdim, orada kuyib qoldi unda ham oʻzim edim. Shifokorlar oʻlib qoladi deyishdi, qoʻrqib, ne azoblarda qoldim. Hozir yana farzandli boʻlishni oʻylashga ham qoʻrqyapmanֲ", - deya fikrlari bilan bo'lishdi bu suhbatdoshimiz.

Oila, farzand va reja

"Parda podcast" boshlovchisi Sarvinoz esa reja asosida farzandli bo'lish tarafdori ekanini aytdi.

"Qariganimda qaraydi, meni boqadi deb tug'ishlariga qarshiman. Man o'ylayman mas'uliyatli odamlar reja qilib farzand ko'radi yoki umuman bola tug'maydi. Odamlar iqtisodiy holatidan kelib chiqib farzandli bo'lishsa ancha yaxshi bo'lardi" - deydi suhbatdoshim - "Shaxsan men o'zimni moliyaviy mustaqilligimni ta'minlaganimdan keyin farzand ko'rishni reja qilsam kerak".

"Men farzandlarimga muhtoj bo'lmasligim lozim. Ular shaxsiy hayotini qurayotgan bir paytda men uchun yoshligini qurbon qilishini talab qilishim xudbinlik" - davom etadi u - "Chunki ko'p narsalar iqtisodiyotga borib taqaladi. Bizda odamlar aslida farzand ko'rishni istaydimi yoqmi bilmasa kerak".

"O'zi uchun maksimal yashab, orzulariga erishib o'zi uchun nimadir qilib, shaxsiy hayotidan qoniqib oila qursa nisbatan vaziyat yaxshilansa kerak" - deydi Sarvinoz.

"Uch farzand istayman..."

O'z ismi sir qolishini istagan boshqa suhbatdoshimizning bir nafar o'g'li bor. U ham ko'p farzand dunyoga keltirish tarafdori emasligini aytdi.

"O'zbeklarda farzand oilani mustahkamlaydi degan tushuncha bor, shuning uchun ayollar oilamiz mustahkamlansin, deb tug'averishadi. Xotinlar bolalarimiz ko'p bo'lsa erim meni tashlab ketolmaydi deb o'ylashadi. Avvalo Alloh bergunicha tuqqan yaxshi, ammo sifatga ham e'tibor berish kerak. Har bir farzandga e'tibor berib, qarab to'g'ri tarbiyalab katta qilgan baribir boshqacha. Chunki hamma bolaga ham e'tibor kerak. Ko'p bo'lsa, bittasiga qarasangiz bittasi qolib ketadi. Onaga qiyin bo'ladi baribir. O'zimga keladigan bo'lsam, uch nafar farzandim bo'lishini istayman. Ikki o'g'lim bir qizim bo'lsa. Uyimdagilar ham bola bolaligini qilib ulg'aysin, keyin bemalol tug'averasiz deyishadi" - ta'kidladi u.

Ayol qadri

Madina ismli yosh ona bilan suhbatimizda esa "Gender tenglik", ayollarning ham karyera qilishi kabi omillar ustida ham to'xtaldik.

"Mening qiz farzandim bor va unga shaxs sifatida qarayman. U kundan-kunga ulg'ayib borarkan, men uy ishlariga o'ralashib qolgan "xizmatkor" ayolni emas, rivojlanayotgan, muvaffaqiyatga erishayotgan onani ko'rishini istayman" - deydi suhbatdoshimiz.

"Tug'ilishlar kamayotganining sababi ham oddiy, chunki endi ayollar o'zining qadrini bila boshladi, salomatligi kerak ekanligini his qilyapti".

"Qolaversa, avvallari farzand ko'p bo'lsa, bir-birini suyab katta qiladi, deb hisoblashgan, hozir unaqa emas. Bolalar nimjon tug'ilyapti, har biriga e'tibor kerak. Ayrim hollarda 5-6 nafar farzandi borlar na ularga energiya bera oladi va na o'ziga" - xulosa qiladi u.

Bugun dunyoning nafaqa rivojlangan, hatto qator rivojlanayotgan mamlakatlarida ham aholi soni kamaymoqda.

O'zbekiston ushbu masalada hamon aholisi o'sib borayotgan davlatlardan sanaladi.

Shunga qaramay, yoshlar bilan gaplashganda oila qanday bo'lishi kerak, ayolning jamiyatdagi o'rni hamda nechta farzand ko'rish borasida yosh o'zbekistonliklar qarashlari oldingi avlodlarnikidan farq qilishini kuzatasiz.

Deylik, o'tgan asr oxirida O'zbekistonda qahramon onalar oz uchramasdi.

Hozir qizlar bilan suhbatlashganda, o'n nafar farzand ko'rishni yo qahramon ona bo'lishni istagan biron qizni yo yosh ayolni topish qariyb imkonsiz.

https://t.me/bbcuzbek

BBC.COM/UZBEK

Telegramda bog'lanish raqami +44 7858860002