O’zbekiston: Putin haqida komment yozganlar IIVga chaqirtirildi – “Putinga tosh o’tib qo’ysangiz-chi?!”
Сурат манбаси, G'ayrat
BBC suhbatlashgan kamida uch kishi oxirgi kunlarda Ichki ishlarning anti-terror bo'linmalariga chaqirtirilganliklarini ma'lum qilishdi. Ular - Rossiya Prezidenti Vladimir Putinning O'zbekistonda davlat tashrifi arafasida unga qarshi ijtimoy tarmoqlarda salbiy ruhda sharhlar yozganlar.
BBC IIV matbuot xizmatiga murojaat qilib, chaqiruvlarni tasdiqlashni va "Putin haqidagi tanqidiy fikrga qarshi kurashish terrorismga qarshi kurashga kiradimi", deb so'radi. "Savolingiz bo'yicha bizda ma'lumot yo'q" deya javob berdi IIV.
Aloqador mavzular:
Quyida chaqirilganlardan biri, toshkentlik G'ayratning o'z boshidan o'tganlari haqidagi hikoyasini taqdim etamiz:
O'zbekistonda Putinni tanqid qilish va u haqida negativ materiallar tarqatish taqiqlanibdi. Shanba kuni uyimizga 3-4ta milisiya xodimi kelib mani soat 20:00ga Shayxontohur ROVDga borishim kerakligini aytib ketishibdi. Borsam, "Nega Putin to'g'risida yomon kommentlar yozasan", deb boshqa Putin to'g'risida negativ materiallar va yomon kommentlar yozmaslik to'g'risida tushuntirish xati yozdirib olishdi. O'zbekiston tolaligicha Putinning nazoratiga o'tibti…
Men Facebookda shunchaki boshqa odamning posti ostiga komment yozgandim. Post hozir o'chirilgan, mazmuni quyidagicha edi: "Eshitdingizlarmi, O'zbekistonga putler kelyaptimi?"
Mening kommentim esa quyidagicha: "Ha kelyapti, yana qayergayam borardi. Boshqa joyga borsa bir joyiga tepib haydashadi. Shunga o'ziga oxshagan 3-4 diktatorlarning oldiga boradi. Fyurer, Shimoliy O'zbekistonga, iy Yangi O'zbekistonga xush kelmabsan."
Shanba kuni soat 18:30 -19:00 atrofida uydan telefon bo'ldi. Telefonni olsam, oyim qayoqda yuribsan, nima ish qilib qo'yding, sani milisiyadan so'rab kelishdi 3-4ta odam, sani olib ketishga kelishibdi, dedilar.
Man hech narsa qimadim, bilmadim nega kelishibdi desam, oyim shaxsan polkovnik kelibdi - agar qanaqadir mayda ish bo'lganda, polkovnik kelmasdi-ku, dedilar. Sening nomeringni so'rashyapti, nima qilay degandilar, men ular o'z nomerini berib ketsin, bo'shab qilaman, dedim.
3-4 daqiqadan keyin oyim yana telefon qilib, sanga povestka tashlab ketishdi, soat 20:00 ga zudlik bilan Shayxontohur ROVDga borsin deyishdi, dedilar.
Soat 20:15 larda Shayxontohur IIBga borib navbatchiga "meni Nigmanov Jamshid degan odam chaqiribdi" desam, unaqa familiyalik odam yo'q bizda, dedi. Ishi tushganlar biladi - anti-terrorizmdagilar o'zining asl familiyasini aytmaydi va har doim "jinoiy qidiruvdanman" deydi. Menga qoldirilgan telefon nomerini navbatchiga berdim, u sim qoqqanida Jamshid "men chaqirtirganman, men jinoiy qidiruvdanman" dedi, va kelganimga hayron bo'ldi. Kelmaydi deb o'ylagan, shekilli.
Soat 21 larda bir yigit kelib "hozir yana bir odamni chaqirtirganmiz, kelsin kiramiz" dedi va shu bilan yarim soatlarda bir yigit keldi va ikkalamizni terrorizm bolimiga olib kirdi.
Ichkarida suhbat men bilan taxminan quyidagicha bo'ldi:
-Sizni nega chaqirtirganimizni bilasizmi?
-Yo'q bilmayman, lekin Facebookda yozgan qaysidir narsa bo'yicha bo'lsa kerak?
-Tog'r'i topdingiz - Putin haqida 2-3kun oldin yozgan kommentingiz bo'yicha chaqirtirdik.
-Qaysi kommentim ekan?
-Ko'p komment yozasizmi? O'zi internetda faol ekansiz, shekili?
-Ha, ko'p yozaman komment, buyam endi jinoyatmi?
-Yo'q, faqat nima yozishingizga bog'liq. O'zi O'zbekiston hukumatini, xalqini yomon ko'rasizmi?
-Man oddiy xalqni emas, rahbariyatimizni yoqtirmayman.
-Putinni nega yoqtirmaysiz?
-Butun dunyo kimligini bilib bo'ldi-ku? Hatto Xalqaro jinoyat sudi uni qidiruvga bergan. Undan tashqari, yaqinda Rossiya kannalari orqali bittasi chiqib O'zbekistonni yana bosib olishimiz kerak dedi, yana bittasi "o'zbeklar - sun'iy yaratilgan xalq" (узбеки - искусственно созданный народ) deb turidi.
-U propaganda-ku.
-Bilaman propagandaligini, lekin bunaqa gaplarni Putinning shaxsan o'zi ruxsat bermaganida, gapirolmasdi hech kim.
-Xo'p, shu yozganingizdan keyin nimadir ozgaradimi?
-Yo'q o'zgarmasligini bilaman, lekin bizning Tashqi Ishlar Vazirligi protest notasini kirgizishi va ularni persona non grata deb e'lon qilishi kerak edi. Yoki hech bo'lmasa O'zbekistondagi Rossiya elchisini chaqirtirib qandaydir chora korishi kerak edi. Bizning TIV qo'lidan kelmaganidan keyin o'rniga oddiy xalq Facebookda ularni tanqid qilyapti-da.
Сурат манбаси, O'zbekiston Prezidenti matbuot xizmati
Jamshid ismli xodim shunda kulib qo'ydi. Keyin har-xil diniy savollar berib ketti.
-Namoz o'qiysizmi? Juma namoziga chiqasizmi?
-Ha, juma namozlariga chiqaman.
-Qaysi masjidga chiqasiz?
-Har-xil masjidlarga chiqaman. Qaysi tarafga yo'lim tushsa, o'sha joydagi masjidga chiqaman. Iinternetda faol bo'lishning Putin haqida yozishning dinga nima aloqasi bor? Va, nima, Putin O'zbekiston prezidentimi? Yoki O'zbekiston yana Rossiya mustamlakasiga aylandimi?
-Yo'q.
-Nega unda Putin haqida yozish mumkinmas?
-Bizagayam tepadan buyruq keladi, shu buyruqni bajaryapmiz.
Shu payt telefoni jiringladi. "Alo, ha yonimda o'tiribdi, hozir tushuntirish ishlarini olib boryapman. Ha, x'op, hozir topib o'chirtiramiz" dedi va telefonni qo'yib, menga "Shahardan qilishdi, kommentni topib o'chirish kerak ekan, Rossiya rahbariyati ko'rib qolsa, hafa bo'lar ekan", dedi.
-Men Facebookni o'chirib tashladim.
-Qachon ulgurdingiz?
-Pastda KPPda kutib o'tirganimda Facebookniyam, Telegramniyam o'chirib tashladim.
U stol ustida turgan telefonimni olib ichidan Facebookni qidirdi. Shu payt bir odam kirib keldi. Men bilan ko'rishib, "Jamshid"dan shumi, deb so'radi menga ishora qilib. Ha, dedi "Jamshid". Shunda u kallasini likkillatib, menga yuzlandi:
-Ehh, nimalar qilib yuribsan?
So'ng u yana "Jamshid"ga qarab, senga shahardan qilishdimi, deb so'radi. "Ha, bu aka Facebookni o'chirib tashlabdi".
-Endi komment nima bo'ladi?
-Post egasi postni o'chirib tashlasa, u postga yozilgan hamma kommentlar ham ochib ketadi…
"Jamshid"ga yuzlandim.
-O'zi faqat mani chaqirtirishganmi?
-Putin haqida negativ yozganlarni hammasi chaqirtirilgan. Siz faqat mani chaqirtirishdi, deb o'ylamang - Qoraqalpog'istonni eng chekka hududida yashaydagan odamni ham chaqirtirishgan.
-Unda men komment yozgan postning egasiniyam chaqirishibti-da.
Lekin, ichimdan "U odamni topisholmasa kerak, chunki haqiqiy ism-sharifi bilan yozmagan", deb o'yladim.
Xonaga kirib kelgan odamning telefoni jiringladi va u chiqib ketti. Jamshiddan so'radim:
-Oka, o'zi mening kommentimning terrorizmga nima aloqasi bor? Man kommentda uni o'ldirishga yoki portlatishga chaqirmaganman-ku? Bu ishni boshqa otdelga bersa bo'lardi-ku?
- Siz aytayotgan narsa - eng oxirgi nuqta. Terrorizm deganda faqat portlatish yoki oldirish tushunilmaydi. Sizning ichingizdagini biz bilmaymiz-ku, balki Putin kelganda mitingga chiqarsiz yoki tosh otib qo'lsangiz-chi?
-O'zbekistonda miting qilib bo'larkanmi? Tosh otish uchun kamida 30-40 metrga yaqinlashish kerak Putinga. Unga 100 metrdan yaqinga oldiga borishga qoyishmaydi-ku?
Xullas, "Jamshid" qo'limga ikki varaq qog'oz berib, "kommentda nima deb yozganingizni va nima uchun Putinni yomon ko'rishingizni yozing", dedi. Men yozib berdim. Sizdan rasmiy ogohlantirish yozib oldik, dedi.
Telefoni yana jiringladi. "Hmm, o'tiribti, tushuntirish xati yozib berdi. Yo'q o'chirolmadik, aka. Facebookni o'chirib tashlabdi. Bilmadim, aka, agar post egasi postni o'chirsa komment ham ochib ketadi deyapti", deya Facebookning oddiy qoidasini tushuntirdi.
Yana telefoni jiringladi, aftidan bu yana "shahar"dan telefon qilgan birinchi odam edi. "Jamshid" unga ham post o'chirilishi hikoyasini aytdi. So'ng menga qarab: "Qayta tiklasa bo'ladimi", deb so'radi. Men bilmayman, dedim. Shunda u telefonni qo'yib, "hozir shahardagilar akkauntni tiklash yo'lini qidirib ko'rishar ekan, ungacha koridorga chiqib turing" dedi-da, tashqarida turgan va men bilan boshida kirgan ikkinchi bolani xonaga chaqirdi.
Yarim soatlardan keyin u suhbat ham tugagach, "Jamshid" chiqdi. "Kettik endi, siz bilan rahbarning o'zi shaxsan gaplashmoqchi edi, lekin tadbirda qolib ketti. Erta-indin agar telefon qilib chaqirsalar, keling" deya kuzatib qo'ydi.
"Rahbar" deganda, kimni nazarda tutgan, bilmadim - balki anti-terrorizm boshlig'idir yoki IIB boshligi?
Meni avval ham juda ko'p marta chaqirtishgan. Bundan oldingi safar sensirab juda qo'pol muomala qilib, sokib, urib tashlashgandi. Bu safar meni tergov qilgan "Jamshid" sizlab, muloyim gaplashdi. "Jamishid" menga o'zini tanishtirmagani uchun aniq ism-familiyasini bilmadim, lekin orada narigi ikkinchi bolani milisiyadagi tanishi kirib uning ismini so'ragandi, unga "Jasur" dedi.
https://t.me/bbcuzbek
BBC.COM/UZBEK
Telegramda bog'lanish raqami +44 7858860002
