Янгиликлар. Россия: Путин аслида ким – бу борада қандай маълумотлар чиқмоқда? Rossiya Putin Ukraina Yangiliklar

Владимир Путин 2000 йилдан буён ҳокимиятни бермай келяпти. Совет диктатори Иосиф Сталиндан бери Кремлда энг узоқ ўтирган одам.

У 71 ёшида бешинчи бор Россия президентлигини қўлга киритаркан, мухолифат овози ўчган - 2036 йилгача тахтда ўтиришга ҳеч ким тўсқинлик қилмайди.

Шунга қарамай, бу унча таниқли бўлмаган собиқ КГБ зобити Кремлга тасодифан келиб қолган...

Алоқадор мавзулар:

Тафсилотлар

Путин Борис Ельциннинг атрофида пайдо бўлган.

Владимир Путин кўча боласи эди, унинг дастлабки йиллари Ленинграддаги коммунал квартирада ўтган.

Гарчи у либерал, демократик Россияни қўллаб-қувватлагандек бўлса ҳам, кейинчалик Совет Иттифоқи парчаланишини "ХХ асрнинг энг катта геосиёсий фожеаси" деб атади.

Украинанинг Россия орбитасидан чиқиб кетишига йўл қўймаслик учун у 2022 йил 24 февралда тўлиқ миқёсли босқинни бошлаб, Иккинчи жаҳон урушидан бери Европадаги энг йирик урушга сабабчи бўлди.

Путиннинг тарихга боқиши

У кўпинча ўз ҳаракатларини тарих борасидаги ғалати тушунчаси ва НАТОга нисбатан адовати билан оқлайди.

Босқиндан олдин ва кейин у Украинани неонацистлар яшайдиган сунъий давлат, деб даъво қилган эди. У Украинанинг НАТО билан яқинлашишини тўхтатишга ҳаракат қилди.

Уни энг яхши билган Ғарб етакчиси Германиянинг собиқ канцлери Ангела Меркел бўлиб, у бир вақтлар Путинни реалликдан узилган, "бошқа дунёда яшовчи" одам деб таърифлаган эди.

У бир неча бор Владимир Путин билан музокаралар олиб боришга уринди, лекин Украинага ҳужум бошлангач, "Путин Европани йўқ қилмоқчи" деган хулосага келди.

Владимир Путин Иккинчи Жаҳон уруши тугаганидан етти йил ўтиб - акаси ўлдирилган ва ота-онаси зўрға тирик қолган Ленинград қамалидан кейин туғилган.

Унинг болалиги оғир ўтган, бу унинг ҳаётининг қолган қисмига таъсир қилди.

"Биринчи муштни сен уришинг керак"

2000 йилда берган интервьюсида у ўзининг коммунал квартирасининг зинапоясида катта каламушни бурчакка сиққани ҳақида гапирди.

Каламушнинг қочадиган жойи йўқ эди. Путин каламуш унга қандай ҳужум қилганини шундай тасвирлаб берди: "У ерда мен "бурчакка қадаш" ибораси маъноси ҳақида тез ва таъсирли сабоқ олдим.

Ёш Путин маҳаллий йигитлар билан муштлашиб юрар, улар кўпинча каттароқ ва кучлироқ эди. Кейинчалик у ўша вақтни эслаб, ўзини "безори", деб атайди. У дзюдо билан шуғулланиб қора белбоғ олди, шунингдек, самбо жанг санъати билан шуғулланган ва болаликдаги шериклари Аркадий ва Борис Ротенберглар билан яқин муносабатларни сақлаб қолган.

2015 йилда у ҳозирги Санкт-Петербург кўчаларида бошидан кечирган тажрибалари ҳақида шундай гапирганди: "Эллик йил олдин Ленинград кўчалари менга қоидани ўргатди: агар жанг муқаррар бўлса, биринчи зарбани сен беришинг керак".

1975 йилда Ленинград давлат университетида ўқиганидан сўнг, у дарҳол Совет разведка хизмати - КГБга ишга кирди. Ҳуқуқшунослик битирувчиси учун бу табиий қадам эди ва у бундан жуда мамнун эди.

Бу, шунингдек, фашистлар Германиясида россиялик айғоқчининг ҳийлалари акс этган "Қилич ва қалқон" каби совет телекўрсатувларини томоша қилиб ўсган йигитнинг орзуси эди.

"Мен совет ватанпарварлик таълимининг соф ва жуда муваффақиятли маҳсули эдим", дейди у.

Бу вақтгача у немис тилини яхши билган ва 1985 йилда Шарқий Германиянинг Дрезден шаҳрига жўнатилган. У ерда у 1989 йилда коммунистик давлат қулашига шахсан гувоҳ бўлди.

У КГБ идораси жойлашган бинода туриб, йўлнинг нариги томонида жойлашган Шарқий Германия махфий полицияси - Штази қароргоҳига оломон бостириб кирганини кузатди. Кичик бир гуруҳ одамлар унинг биносига яқинлашганда, у уларни яқинлашмаслик ҳақида огоҳлантирганди.

Аммо у Қизил Армиянинг танк бўлинмасини ҳимоя учун чақирганида, Россия унга ёрдам беролмаслигини тушунди: "Москва буйруғисиз биз ҳеч нарса қила олмаймиз. Москва эса жим."

Кейинги йили у қулаётган сиёсий тизимга қайтди. У подполковник бўлган, аммо КГБда ажралиб турмаган. Унинг раҳбарларидан бири Николай Леонов уни "ўртача даражадаги агент" деб ҳисоблаган.

Бугунга қадар у ўзининг энг яқин ишончли одамлари сифатида ленинградлик КГБ ҳамкасбларининг кичик доирасини - Россия Хавфсизлик Кенгаши котиби Николай Патрушев каби узоқ йиллик сафдошларни сақлаб келмоқда.

У уларни "чиройли кўзлари" учун эмас, дзюдо бўйича эски мураббийи Анатолий Рахлин айтганидек, балки ўзининг ишончлилигини кўрсатган одамлар бўлгани учун ишга олди.

У кўпинча ўзи ишонган одамларни бойитди. У болаликдаги дўсти Аркадий Ротенбергга Россиядан босиб олинган Қримга кўприк қуриш учун 3,5 миллиард долларлик шартнома топширди.

У шахсий ҳаётини жуда сир тутади. 30 йиллик турмушидан кейин 2013 йилда хотини Людмила билан ажрашган.

Уларнинг ишбилармон Мария Воронцова ва тадқиқот фонди раҳбари Катерина Тихонова исмли икки қизи бор эди.

1991 йилда Владимир Путин Ленинграднинг янги мэри Анатолий Собчакнинг ўринбосари ва маслаҳатчиси бўлди. Собчак лавозимдан кетгач, Путин Москвадаги президент маъмуриятига ишга таклиф қилинди.

Бу Борис Ельцин ҳукмронлигининг сўнгги йиллари эди, Путин тез кўтарилди.

У бир мунча вақт ФСБ бошлиғи лавозимида ишлаган, кейин эса ундан президентга Хавфсизлик кенгаши котиби сифатида ҳисобот бериш сўралган.

Президентликка "аъло номзод"

1999 йил 9 августда касалванд Ельцин бош вазирни ишдан бўшатиб, унинг ўрнига 2000 йилги президентлик сайловлари олдидан 46 ёшли унчалик таниқли бўлмаган шахсни тайинлади.

Ельцинга аллақачон ворис керак эди.

"Путин ўзини бозор ислоҳотларини давом эттиришни истаган либерал ва демократ сифатида кўрсатди", дейди Валентин Юмашев.

Ельциннинг президентлиги сўниб борар экан, Москвада бир қатор ҳалокатли, аммо тушунтириб бўлмайдиган портлашлар содир бўлди. Владимир Путин Россиянинг асосан мусулмонлар яшовчи Чеченистон республикасини бўлгинчи исёнчилардан қайтариб олиш учун кенг кўламли қуруқлик ҳужумини бошлади.

Унинг обрўси ошди ва у 1999 йил 31 декабрда президент вазифасини бажарувчи этиб тайинланди ва уч ойдан сўнг президент сифатидаги биринчи муддатини бошлади.

Чечен уруши пайтида минглаб тинч аҳоли ҳалок бўлди ва Владимир Путин исёнчиларни "ҳатто ҳожатхонада ҳам" қандай йўқ қилгани ҳақида гапириб берганди.

Пойтахт Грозний вайрон бўлди, Путин ғалаба қозонди.

Унинг биринчи ички муаммоси 2000 йилда, "Курск" атом сувости кемаси Баренц денгизида ҳалокатга учраб, барча 118 экипаж аъзоси ҳалок бўлганида содир бўлди. Президент Путин таътилда хордиқни давом эттирди, дастлаб халқаро ёрдам таклифларини рад этди. Кўплаб экипаж аъзолари қутқарувни кутиб ҳалок бўлди.

ТВда яқинини йўқотган аёллар президентга бақирганларини кўрсатишди.

Тўрт йил ўтиб, чечен исёнчилари Шимолий Осетиянинг Беслан шаҳридаги мактабда 1000 нафар одамни гаровга олди, уларнинг аксарияти болалар эди. Россия махсус кучлари бинога бостириб кирганида 330 киши ҳалок бўлган. Кейинчалик маълум бўлишича, Россияда режалаштирилган ҳужум ҳақида маълумот бўлган, лекин ҳеч қандай чора кўрилмаган.

Путин президентлигининг дастлабки йиллари қонли ва нотинч эди, аммо Россия иқтисодиёти юқори нефть нархлари туфайли юксалди.

У 1990-йилларда Россияда кўпайган миллиардер олигархларга қарши чиққанида жамоатчилик қўллаб-қувватлади. Путин уларни Кремлга чақириб, сиёсатдан узоқ юриб, уни қўллаб-қувватласалар, бойликларини сақлаб қолишлари мумкинлигини айтди.

Россиянинг энг бой одами бўлган Михаил Ходорковский каби бўйсунмаганларни қамади.

Россия президенти Ғарб билан "асал ойи"ни ўтказди. У 11 сентябрь куни Ал-Қоиданинг АҚШга уюштирган ҳужумларидан сўнг президент Жорж Бушга қўнғироқ қилган биринчи хорижий етакчилардан бири эди. У ҳатто АҚШга Афғонистонда кейинги кампанияни бошлашда ёрдам берди.

"Мен бу одамнинг кўзларига қарадим. Унга ишондим", деди президент Буш.

Аммо тез орада АҚШ ва унинг иттифоқчиларидан Владимир Путиннинг кўнгли қолди. Собиқ КГБ агенти ва Кремль танқидчиси Александр Литвиненко Лондонда радиоактив полоний-210 ёрдамида ўлдирилгани ортидан Британия билан муносабатлар совуқлашди. Кейинчалик Британия тергови кўрсатдики, Россия раҳбари бу қотилликни "эҳтимол маъқуллаган".

2007 йилда Мюнхен хавфсизлик конференциясида қатнашган Путин АҚШга нисбатан ҳис-туйғуларини очиқ-ойдин баён қилган эди.

"Бир давлат, Қўшма Штатлар ҳар жиҳатдан ўз миллий чегараларидан ўтмоқда", деди у.

Бу эски Совуқ урушни эслатарди ва Россиянинг АҚШ Марказий Европада ракетага қарши мудофаа тизимини режалаштиришда давом этаётганидан ғазаби ифодаси эди.

"Берлин девори тошлари анча олдин эсдалик совғалар сифатида тарқатилган... Ҳозир улар бизга янги ажратувчи чизиқлар ва деворларни ўрнатишга уринмоқда", - деди Путин.

Путиннинг ҳарбий куч намойиши

Собиқ Cовет республикаларидаги ғарбпараст етакчиларни йўқ қилиш учун ҳарбий куч ишлатишга тайёрлигини кўрсатишига кўп вақт кетмади.

2008 йилда рус қўшинлари Грузия армиясини мағлуб этиб, икки бўлгинчи минтақа - Абхазия ва Жанубий Осетияни қўлга киритди. Бу Грузиянинг НАТО тарафдори бўлган президенти Михаил Саакашвилига қарши шахсий ҳужум эди.

Владимир Путин ўша пайтда бош вазир бўлган, чунки конституция унга кетма-кет учинчи муддатга президент бўлишини тақиқларди. Бироқ у ҳали ҳам ҳокимият тутқичларини ушлаб тургани аниқ эди.

Бугун бу муаммо мавжуд эмас. 2021 йилда у президентлик муддатларини ноллаштирадиган қонунни қабул қилди, яъни у бешинчи ёки ҳатто олтинчи муддатга сайланиши мумкин бўлиб қолди.

2024 йилда Россия аввалгидек тинч эмас.

Россия мухолифати тугаши

Парламент сайловларидаги қонунбузарликлар ҳақида хабарлар тарқалиши ортидан 2011 йилда Россиянинг йирик шаҳарларида оммавий норозилик намойишлари бўлиб ўтди.

Намойишчилар етакчилари орасида либерал ва 1990-йилларда собиқ бош вазир ўринбосари бўлган Борис Немцов ҳам бор эди. Яна бир кўтарилган шахс коррупцияга қарши блогер Алексей Навальний бўлиб, у Путиннинг "Ягона Россия"сини "фирибгарлар ва ўғрилар партияси" деб атайди.

Ҳозир ҳақиқий мухолифат амалда йўқолди.

Немцов 2015 йилда Кремль олдидаги кўприкда отиб ўлдирилган эди. Навальний 2020 йилда асабни фалажловчи заҳарланишдан омон қолган, 2021 йил январида қамоққа ташланган ва уч йилдан кейин вафот этди. Унинг беваси Владимир Путинни қотилликда айблади.

Путин Православ черковини тўла қўлга олди ва ўзига бевосита бўйсунувчи Миллий гвардия ёки Росгвардияни тузди.

Оммавий итоатсизлик ҳаракатлари камдан-кам учрайди. Армияни обрўсизлантирадиган ва сохта хабар тарқатганлик учун янги жиноий айбловлар норозиликни бостириш учун кенг қўлланилади.

Россия оммавий ахборот воситалари ҳам Кремль томонидан назорат қилинади.

2023 йил июнь ойида ёлланма аскарлар етакчиси Евгений Пригожин ўз қўшинларини Москва томон жўнатганида Путин қисқа қуролли қўзғолонга дуч келди. Аммо бу исён бостирилди ва Пригожин кейинчалик сирли самолёт ҳалокатида ўлди.

2024 йилда бюджет харажатларининг қарийб 40 фоизи мудофаа ва хавфсизликка йўналтирилади, чунки Президент Путин иқтисодиётнинг катта қисмини урушга йўналтирган.

Украина уруши

Путиннинг Украинадаги уруши 2022 йил февралида эмас, 2014 йилда Украинанинг Қрим ярим ороли эгаллаб олиниши билан бошланган.

Украинанинг москвапараст раҳбари Киевдаги намойишлардан қочиб, амалда ҳокимиятдан ағдарилган кечада Россия президенти тун бўйи мажлис ўтказган ва "Қримни Россияга қайтариш" вақти келганини айтган.

Кейин россияпараст жангарилар Украинанинг Донбасс вилоятининг бир қисмини эгаллаб олдилар ва уруш шарқда саккиз йил давом этди. Сўнг Путин шимолдан, жанубдан ва шарқдан Украинага бостириб кириб, Украинанинг сайланган ҳукуматини ағдариб, Киевни эгаллаб олишга уринди.

У бир неча бор урушни оқлашга уринди. У узун тарихий очерклар ёзди, саноқли хорижлик меҳмонлар олдида нутқ ва маърузалар ўқиди. Аммо бу танқидга ёпиқ, бузилган, танлаб олинган тарих.

Совет қатағонлари қурбонлари хотирасини абадийлаштириш, уларни ўрганиш учун ўнлаб йиллар ишлаб келган "Мемориал" фуқаролик ҳуқуқлари гуруҳи фаолияти тақиқланди.

Унинг фахрий ҳамраиси Олег Орлов Путин даврини шундай таърифлаганди: "Улар фашизмни исташди ва бунга эришишди". Бу гаплари учун уни қамашди.

https://t.me/bbcuzbek

BBC.COM/UZBEK

Telegramda bog'lanish raqami +44 7858860002